Τα όρια του εθνικιστικού ολοκληρωτισμού

Αν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις, η Ακροδεξιά στην Ιταλία –με ηγέτη την Τζόρτζια Μελόνι– θα είναι επικεφαλής ενός ευρωσκεπτικιστικού, φιλορωσικού και εθνικιστικού κυβερνητικού σχήματος. Ο ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος Ενρίκο Λέτα δήλωσε πως τυχόν νίκη αυτής της Δεξιάς θα είναι προσωπική νίκη του Βλαδιμίρ Πούτιν. Πράγματι, εκτός από τη Μελόνι, και άλλα παραδοσιακά στελέχη του συνασπισμού, όπως ο Σαλβίνι και ο Μπερλουσκόνι, έχουν μακρόχρονο παρελθόν προσωπικής φιλίας με τον Ρώσο Πρόεδρο. Συνδυαζόμενο πάντα με αντιευρωπαϊκές και εθνικιστικές θέσεις.

Στον εκλογικό χάρτη της Ευρώπης, πληθαίνουν οι χώρες όπου ακροδεξιά σχήματα με καμουφλαρισμένες και «στρογγυλεμένες» θέσεις αποκτούν σημαντική δύναμη. Ενώ σε άλλες, όπως στην Ουγγαρία του Όρμπαν, κατέχουν την εξουσία εδώ και χρόνια. Ταλαιπωρώντας μάλιστα, εκτός από τη λογική, και τους θεσμούς της ΕΕ.

Τι ευνοεί τον ολοκληρωτισμό

Οι οικονομικές κρίσεις, η αίσθηση της αστάθειας και η αδυναμία δημοκρατικών κυβερνήσεων σε όλον τον κόσμο να ελέγξουν τη διαφθορά και την καταπάτηση των νόμων, δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος ώστε οι κοινωνίες να γίνουν πιο ευάλωτες: σε φοβικά κηρύγματα μίσους και σε εθνικιστικές-ολοκληρωτικές «λύσεις».

Σ’ αυτό συμβάλλει και η χαλάρωση της επιρροής των πολιτικών ιδεολογιών τα τελευταία είκοσι χρόνια. Η παγκοσμιοποίηση και η διάλυση του μπλοκ του «υπαρκτού σοσιαλισμού» μπορεί να μην έφεραν το «τέλος της Ιστορίας» που ανήγγειλε ο Φουκουγιάμα, αλλά σίγουρα έφεραν τις ιδεολογίες σε κατάσταση υπαρξιακής κρίσης. Καμιά παραδοσιακή ιδεολογία του 20ου αιώνα δεν μπόρεσε να αποκρυπτογραφήσει έγκαιρα τη νέα πραγματικότητα, να αναπροσαρμόσει τον εαυτό της και να ξαναβρεί τον βηματισμό της. Ούτε στο στρατόπεδο των «νικητριών», ούτε στο στρατόπεδο των «ηττημένων» ιδεολογιών.

Αυτή η χαλάρωση στην επιρροή των ιδεολογιών αφήνει όλο και μεγαλύτερα περιθώρια εγωκεντρικών ερμηνειών της πραγματικότητας. Χωρίς λογική συνέπεια, και στη βάση σχεδόν εμμονικών ή ακόμη και δεισιδαιμονικών αντιλήψεων. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο πολιτειακός και κοινωνικός πατριωτισμός υποχωρούν σημαντικά. Κρατώντας από το χέρι στην πτώση τους και τον ανθρωπισμό. Και επειδή η φύση, η ιστορία και η πραγματικότητα σιχαίνονται το κενό, αυτό με κάτι πρέπει να γεμίσει, όσο παράλογο κι αν είναι. Αυτό το κάτι είναι συνήθως η μεγαλομανία, η πίστη στην ανωτερότητα και το μεγαλείο του έθνους, αλλά και η συνωμοσιολογία (με κύτταρο τη διαρκή καταδίωξη και απειλή κατά του έθνους).

Τι τον περιορίζει

Για πολλούς λόγους, ο εθνικιστικός ολοκληρωτισμός είναι αυτοκαταστροφικός. Πρώτα απ’ όλα, πολλοί άνθρωποι θέλγονται από τη δυναμική του, τον κατευνασμό της ανασφάλειας που παρέχει, την αίσθηση της αιωνιότητας μέσα από το αιώνιο έθνος, μέσα από την τάξη που υπόσχεται. Όμως, δεν σημαίνει ότι είναι πάντα διατεθειμένοι να πληρώσουν και το αντίτιμο. Και από τη φύση του, ο εθνικιστικός ολοκληρωτισμός δεν μπορεί παρά να το κάνει: Αργά ή γρήγορα ζητά από τον καθένα ένα βαρύ αντίτιμο, που δεν είναι πάντα έτοιμος να το καταβάλει. Μας το πιστοποιούν οι δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι νέοι που διασχίζουν καθημερινά τα σύνορα για να μην επιστρατευτούν.

Έπειτα, θεοποιώντας το έθνος και την απόλυτη υποταγή του προσώπου στη μηχανική της δόξας του, ο εθνικιστικός ολοκληρωτισμός χαράσσει έναν μονόδρομο που αργά ή γρήγορα οδηγεί σε ακρότητες. Οι οποίες με τη σειρά τους παράγουν αδιέξοδα και αντιφάσεις. Στην περιοχή μας, όχι μόνο ο Πούτιν, αλλά και ο Ερντογάν είναι ζωντανά παραδείγματα καθεστώτων που ανδρώθηκαν από το όραμα του εθνικιστικού ολοκληρωτισμού, τον αναπαρήγαγαν με ακραίο τρόπο, και υποχρεώνονται τώρα, στο τέλος του μονοδρόμου που δημιούργησαν, να διαχειριστούν τραγικά αδιέξοδα και αντιφάσεις.

Εξάλλου, όσα μέσα και να έχει στη διάθεσή του ο φανατικός ολοκληρωτισμός, δεν μπορεί παρά να παγιδεύεται μέσα στην αυτοπεποίθηση της κυριαρχίας του. Έχοντας χάσει από καιρό το νήμα του ορθολογισμού και της διαλεκτικής που παράγει η άλλη άποψη, γίνεται ο ίδιος θύμα της κυριαρχίας του: Παράγει μιαν αλυσίδα από παραλογισμούς και γκάφες, που δεν μπορούν παρά να ξεπεράσουν τα όρια των αντοχών και της ανοχής των ανθρώπων. Η Τεχεράνη το υπογράφει αυτές τις μέρες.

Στην Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από τη φύση της αντι-εθνικιστική και αντι-ολοκληρωτική. Γι’ αυτό και οι όπου γης εθνικιστικοί ολοκληρωτισμοί δεν την αντιπαθούν απλώς, τη μισούν. Η φιλοσοφία ύπαρξής της, οι δομές της, οι θεσμοί και η λειτουργία της, είναι ο υπαρκτός αντι-ολοκληρωτικός δρόμος.

Αυτό παράγει ένα μοιραίο μειονέκτημα: Επειδή δεν είναι ολοκληρωτική, δεν μπορεί να «απαγορεύσει» το να λειτουργεί στους κόλπους των κρατών μελών της το όραμα του εθνικιστικού ολοκληρωτισμού. Και φυσικά, δεν θα πρέπει να αυτοκαταργηθεί, να απαρνηθεί το κύτταρό της, για να καταπολεμήσει την ηλιθιότητα εντός των κρατών μελών της. Αντίθετα, θα πρέπει με κάθε τρόπο να ενδυναμώνει την ταυτότητα και την έντονη παρουσία της.

Με την έντονη παρουσία της ως υπερεθνικός θεσμός, η ΕΕ αποτελεί ένα διεθνές παράδειγμα, αντίπαλο στον ολοκληρωτισμό. Αλλά και για το εσωτερικό της είναι πολύτιμη η ενδυνάμωσή της: Η ΕΕ είναι ίσως ο μοναδικός παγκοσμίως χώρος, όπου για να «προκόψει» και να αποκτήσει έρεισμα στην κοινωνία μιας χώρας το όραμα του εθνικιστικού ολοκληρωτισμού, θα πρέπει προηγουμένως να στρογγυλευτεί πολύ. Γι’ αυτό και οι ακροδεξιοί σχηματισμοί ανέρχονται στην εξουσία μόνο αφού προηγουμένως πάρουν μια «λάιτ» μορφή, την οποία δουλεύουν για χρόνια προτού πείσουν.

Μάλιστα, όταν καταφέρουν κάποια στιγμή να ανέλθουν στην εξουσία της χώρας τους, δεν μπορούν να εκπληρώσουν ούτε το ένα δέκατο των εθνικιστικών τους υποσχέσεων. Η μηχανική της ΕΕ δεν τους αφήνει αυτά τα περιθώρια. Έτσι, αρκούνται σε αντιμεταναστευτικές φανφάρες, ηρωικές και ανώφελες «ενστάσεις» στην ΕΕ, και τα όμοια.

Ακόμη κι έτσι, όμως, οι «στρογγυλεμένοι» εθνικισμοί κάνουν ζημιά. Στον κόσμο, στην ΕΕ και στη χώρα τους· η οποία σύντομα καλείται να πληρώσει το τίμημα των καταστροφικών πολιτικών που παράγει ο κενολόγος ολοκληρωτικός προσανατολισμός τους. Γι’ αυτό και έχει σημασία, σε κάθε χώρα, οι πολίτες να αναγνωρίζουν έγκαιρα το αβγό του φιδιού, πριν εκκολαφθεί. Και οι δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις να αντιτάσσονται σ’ αυτό με τόλμη, όπως έκανε ο Ενρίκο Λέτα. Όχι οι μεν να μαγεύονται από τη δηλητηριώδη κενότητά του και οι δε με κρυψίνοια να το διαφυλάσσουν ως plan B…

Καλάθι​​​​​​​

• «Δικαιοσύνη» (1): Κατακεραύνωσε τη ΓΣ του ΟΗΕ ο Πρόεδρος Αναστασιάδης. Όχι μόνο για την τουρκική επιθετικότητα, αλλά και για την «απαράδεκτη» αδυναμία του ΟΗΕ να βρίσκει λύσεις και να προωθεί το δίκαιο. Και όλα αυτά από τον άνθρωπο που έκανε τα πάντα για να αποδομήσει τον όποιο ουσιαστικό ρόλο του ΟΗΕ στη δυνατότητα λύσης του Κυπριακού. Όλα αυτά, σε μια σχεδόν άδεια αίθουσα, με σημαντικότερη παρουσία εκείνην του υπαλλήλου της τουρκικής αντιπροσωπίας, που κρατούσε σημειώσεις. Και πολύς μας ήταν…

• «Δικαιοσύνη» (2): Είναι ο καταποντισμός της θέσης μας στη διεθνή σκηνή. Είναι που βαρέθηκαν να μας το λένε έμμεσα και μας το λένε πια με πράξεις: «Είστε υποκριτές, σας βαρεθήκαμε». Τελευταίο θύμα η επιτήρηση εφαρμογής της απόφασης για την Τιτίνα Λοϊζίδου. Δεν χάνει η ίδια ούτε το δίκαιό της, ούτε την αξία της απόφασης. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι που αποκτά ακόμη ένα τατουάζ με την ίδια λέξη: «Απέτυχα»…

• «Δικαιοσύνη» (3): Απόφαση της κυπριακής δικαιοσύνης για την υπόθεση Αστρασόλ. Ακόμη και οι επιστημονικές μελέτες δεν μπορούν να νικήσουν τις «στρεβλώσεις» της. Τελικά, ούτε η δικαιοσύνη είναι άμοιρη του κυπριακού παραλογισμού. Και είναι κατάντημα να έχει περισσότερες πιθανότητες για δικαίωση από το κατοχικό καθεστώς ο φίλος Αντρέας Σουτζιής, παρά οι νεκροί, οι καρκινοπαθείς, και οι συγγενείς τους, στη νόμιμη Κυπριακή Δημοκρατία!