Το επίπεδο εγκεφαλογράφημα του «διαλόγου»

Στη δήλωση στήριξής του προς τον Νίκο Χριστοδουλίδη, ο Άγγελος Βότσης χρησιμοποίησε διάφορα επιχειρήματα, των οποίων την ορθότητα θα μπορούσε εύκολα κάποιος να αμφισβητήσει. Κορωνίδα του λόγου του ήταν η διαπίστωση ότι ο υποψήφιος «είχε σημαντικές επιτυχίες στις θέσεις που υπηρέτησε».

Δεν έχει νόημα να καθήσει κάποιος να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του Α. Βότση. Σημασία έχει ότι αυτά δείχνουν κάτι: Το ουσιαστικό ζήτημα που έχουμε, δεν είναι πια το περιεχόμενο του λόγου αυτό καθεαυτό, αλλά η δομή και οι προϋποθέσεις του. Όταν κάποιος κάνει μιαν τέτοιου τύπου αντιδιαλεκτική δήλωση που περιέχει αξιολογικές κρίσεις, έχει ήδη από χέρι αποκλείσει τον διάλογο. Και έχει ήδη διασφαλίσει για τον εαυτό του το δικαίωμα να λέει ό,τι θέλει.

Προσχηματικός διάλογος

Ο δημόσιος διάλογος στην Κύπρο έχει εγγενείς αδυναμίες. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που τελικά φαίνεται αδιέξοδος και προκαλεί αποστροφή - μαζί με το αίσθημα της ματαιότητας.

Αν κάποιος πει στον πολιτικό του παραδείγματος που ανέφερα, «μα τι είναι αυτά που λες;», η αυτόματη απάντηση είναι: «Έχω το δημοκρατικό δικαίωμα να πω την άποψή μου, αν διαφωνείς πες τη δική σου». Και ο διάλογος τελειώνει εκεί, με το αίσθημα του συμψηφισμού. Λέω ότι ο ήλιος ανατέλλει από τη Δύση, υποστηρίζεις ότι ανατέλλει από την Ανατολή, άρα η αλήθεια ίσως είναι κάπου στη μέση.

Όμως, από την εποχή των φιλοσόφων της αρχαιότητας, μέχρι και τον Διαφωτισμό, οικοδομήθηκε ένα σύστημα ελάχιστων προϋποθέσεων για τον Λόγο – και συνεκδοχικά για τον διάλογο.

Μια από τις προϋποθέσεις είναι η τεκμηρίωση με πραγματικά και αναλογικά δεδομένα. Στην πολιτική, ένα πραγματικό δεδομένο που οφείλεις να εκπληροί ο λόγος σου είναι το αποτέλεσμα. Π.χ. έχει αντίκρισμα στην αποτελεσματικότητα της πολιτικής Χριστοδουλίδη ως ΥΠΕΞ αυτό που λες; Είχε θετικά αποτελέσματα και ποια; Κατά τρόπο παρόμοιο με τις επιστήμες, που τεκμηριώνουν με βάση την παρατήρηση, τον έλεγχο, ή το πείραμα, έτσι και η αξιολογική κρίση στον δημόσιο διάλογο θα πρέπει να αναφέρεται τουλάχιστον στο αποτέλεσμα.

Εκτός από την αναφορά σε πραγματικά δεδομένα, η τεκμηριωτική βάση του δημόσιου λόγου είναι απαραίτητο να έχει αναφορά σε αναλογικά δεδομένα. Για παράδειγμα, δεν μπορείς να ισχυριστείς ότι στον φυσικό κόσμο κυριαρχεί διατροφικά η παρασιτική αφαίμαξη επειδή υπάρχουν κουνούπια και βδέλλες. Υπάρχουν άπειροι άλλοι οργανισμοί με διαφορετικές διατροφικές συνήθειες… Κάπως έτσι, είναι εκτός αναλογικότητας το να απαντά η κυβέρνηση (κάθε φορά που κατηγορείται για τα διαβατήρια, τη διαφθορά, τη διαπλοκή και το ασυμβίβαστο) με ένα «ο Τζιοβάνης δεν ήταν δικός μας βουλευτής, ήταν της αντιπολίτευσης», και να ξοφλά.

Η κοινή βάση

Ένας άλλο πρόβλημα είναι η απουσία βούλησης για κοινή βάση σ’ έναν δημόσιο διάλογο. Για οποιοδήποτε θέμα και να συζητά κανείς, προκειμένου να υπάρξει αποτέλεσμα ή συμπέρασμα, είναι απαραίτητο να υπάρχει μια κοινή βάση. Είτε ως αφετηρία αυτού του διαλόγου, είτε τουλάχιστον ως ενδιάμεσος στόχος του. Από τη στιγμή που ο καθένας τοποθετεί τη θέση του με τρόπο ανταποκρινόμενο αποκλειστικά στις δικές του προτεραιότητες – συνήθως άδηλες μάλιστα – τα περιθώρια στενεύουν.

Για παράδειγμα, δεν έχει νόημα ο προεκλογικός διάλογος αναφορικά με το Κυπριακό, αν προηγουμένως δεν καταλήξουμε σε δύο-τρία στοιχεία κοινής βάσης. Π.χ. να αναγνωρίσουν όλοι οι διαλεγόμενοι ότι η πολιτική των κυρώσεων και των τριμερών απέτυχε, ότι είμαστε στο και πέντε της διχοτόμησης, και ότι για να υπάρξουν πιθανότητες ανατροπής της κατάστασης θα πρέπει ο νέος Πρόεδρος να παλέψει με νύχια και με δόντια για την επαναφορά του Πλαισίου Γκουτέρες. Με πολύ τολμηρές πρωτοβουλίες. Αν αυτή η ελάχιστη βάση δεν μπορεί να είναι κοινή ανάμεσα στους υποψηφίους και τους υποστηρικτές τους, τότε, ούτε ο δημόσιος διάλογος, ούτε τα ντιμπέιτ έχουν νόημα.

Η ανεντιμότητα

Από εδώ πάμε σε δύο άλλα ελλείμματα. Το ένα είναι η ανειλικρίνεια. Συνήθως, οι περισσότεροι μετέχοντες στον δημόσιο διάλογο προσπαθούν από τη μια να είναι όσο γίνεται πιο γενικόλογοι, με στρογγυλεμένες γωνίες, και από την άλλη να κρύψουν αυτό που πραγματικά πιστεύουν και επιδιώκουν. Για παράδειγμα, οι κύριοι υποστηρικτές του Ν. Χριστοδουλίδη – ενδεχομένως και ο ίδιος – πιστεύουν ότι μόνη αποδεκτή λύση είναι το ενιαίο κράτος, υπό απόλυτη ελληνοκυπριακή κυριαρχία. Και επειδή γνωρίζουν ότι αυτό είναι αδύνατο να επιτευχθεί, στοχεύουν στη «δεύτερη καλύτερη λύση», δηλαδή στην παγίωση της διχοτόμησης (επίσημης ή ανεπίσημης). Αυτό, όσο κι αν αποδεικνύεται από το αποτέλεσμα της πολιτικής τους, δεν θα το παραδεχτούν ποτέ δημόσια. Έτσι, κάθε διάλογος είναι αποκλειστικά επικοινωνιακού χαρακτήρα. Χωρίς ουσία και χωρίς πιθανότητες να οδηγήσει κάπου.

Το άλλο είναι η παγιωμένη ερμηνευτική προσέγγιση: Κατά κανόνα, ο καθένας ξεκινά τον διάλογο έχοντας ως ακλόνητο δεδομένο τη φόρμουλα ερμηνείας των πραγμάτων που έχει στο μυαλό του. Έχει μάλιστα έτοιμα και τα αντεπιχειρήματα στον αντίλογο. Αυτό το δίδυμο (άτεγκτη ερμηνεία – προκαταβολικά αντεπιχειρήματα) οδηγεί και πάλιν αναπόφευκτα στη λεωφόρο του επικοινωνιακού λόγου. Μιλώ για να εντυπωσιάσω και να συγκινήσω, και όχι για να κάνω πραγματικό διάλογο.

Οι κερδισμένοι

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν προσφέρει σε πολλά επίπεδα στην ανάπτυξη της επικοινωνίας και στη διακίνηση απόψεων και ιδεών. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι αλήθεια ότι το κύτταρό τους ευνοεί μάλλον παρά αντιστέκεται στα πιο πάνω χαρακτηριστικά. Οι διάλογοι εδώ έχουν την τάση να γίνονται παράλληλοι μονόλογοι, όπου ο καθένας λέει την «αλήθεια του», ακόμη και όταν σχολιάζει μιαν ανάρτηση. Σπάνια τα ερωτήματα είναι κάτι περισσότερο από ρητορικά, και σπανιότερα κάποιος στο τέλος ενός διαλόγου θα δεχτεί την αλήθεια κάποιου άλλου. Οι μόνοι ειλικρινείς διάλογοι είναι οι ανάλαφροι, οι καθημερινού κοινωνικού περιεχομένου.

Γενικά, από αυτήν την κατάσταση επίπεδου διαλόγου ευνοούνται οι κενότητες. Γι’ αυτό και υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι ο δημόσιος διάλογος, όπως συνήθως διεξάγεται, πολύ λίγα έχει να προσφέρει.