Ιστορίες από το Αρμενοχώρι, τον Άγιο Τύχωνα και τη Μουτταγιάκα

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Στις 13 Μαΐου 2012, δηλαδή πριν από ακριβώς δέκα χρόνια, σε αυτές τις σελίδες της εφημερίδας «ΠΟΛΙΤΗΣ», είχα γράψει για έναν Τουρκοκύπριο αναγνώστη μου, τον κ. Hasan Baytunch, που ήταν μάρτυρας της δολοφονίας από στρατιώτες της ΕΟΚΑ Β', σε ένα σημείο που λέγεται «Ανωβατζιά» –έβοσκε τις κατσίκες του στην κορυφή ενός λόφου γύρω από τον Άγιο Τύχωνα-Μουτταγιάκα, τις μέρες του πραξικοπήματος. Είχαμε πάει μαζί του και με τους τότε λειτουργούς της ΔΕΑ για να μας δείξει το μέρος. Προφανώς, αυτή ήταν η ομάδα των πέντε Ελληνοκυπρίων που είχαν εκτελεστεί από στρατιώτες της ΕΟΚΑ Β'.

Αυτό ήταν μέρος του άρθρου μου εκείνων των ημερών, με τίτλο «Ιστορίες από το Αρμενοχώρι, τη Μουτταγιάκα και τη Γερμασόγεια...». Είχα γράψει περιληπτικά τα εξής: «Το πρωί της Τρίτης, 10ης Απριλίου 2012, μαζί με τους Murat Soysal και Okan Oktay, λειτουργούς της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, ξεκινούμε για το Πραστειό (Dortyol) για να πάρουμε τον Τουρκοκύπριο μάρτυρα Hasan Baytunch. Κατ’ ακρίβεια, ο αναγνώστης αυτός μου τηλεφώνησε πριν τρία χρόνια και μιλούσαμε περιστασιακά στο τηλέφωνο, αλλά τον συναντούμε τώρα για πρώτη φορά. Κατά τη διάρκεια των ημερών του πραξικοπήματος το 1974, ενώ βοσκούσε τις κατσίκες του σε έναν λόφο κοντά στον Άγιο Τύχωνα-Μουτταγιάκα, είχε δει να έρχεται ένα μικρό λεωφορείο με μερικούς Ελληνοκύπριους να μεταφέρονταν σε ένα σημείο που λέγεται «Ανωβατζιά», να εκτελούνται από ορισμένους στρατιώτες της ΕΟΚΑ Β' και αργότερα να έρχεται μια μπουλντόζα για να τους θάψει. Θέλει να μας δείξει το σημείο που είχε δει την μπουλντόζα να θάβει τους Ελληνοκύπριους που σκοτώθηκαν στο πραξικόπημα. Συναντούμε τον Ξενοφώντα Καλλή και πρώτα πάμε στο Αρμενοχώρι. Ο πατέρας του αναγνώστη μου είναι από το Αρμενοχώρι και η μητέρα του από τη Μουτταγιάκα. Γεννήθηκε το 1948. «Αυτό ήταν τουρκοκυπριακό χωριό», λέει, «αλλά υπήρχε και ελληνοκυπριακή μειονότητα στο Αρμενοχώρι. Έφυγαν το 1958. Όπου υπήρχαν μειονότητες, είτε ήταν Τουρκοκύπριοι είτε Ελληνοκύπριοι, έφυγαν από τα χωριά τους το 1958».

Ο κύριος Hasan δίνει λεπτομέρειες στον Murat Soysal, λειτουργό στη ΔΕΑ το 2012, σχετικά με τη δολοφονία πέντε Ελληνοκυπρίων και αυτά που είδε.

Στο χωριό

Φτάνουμε στο Αρμενοχώρι και βρίσκουμε το τζαμί του χωριού σε πολύ καλή κατάσταση. Σταματούμε για να βγάλουμε φωτογραφίες και μετά πάμε πίσω για να βρούμε τον χωματόδρομο που οδηγεί στη γη που ανήκει στον κύριο Hasan στην «Κορφή του Άη Τύχωνα», όπως την αποκαλεί. Έχει 12 σκάλες γη πάνω στους λόφους. Η γη του Αγίου Τύχωνα, του Αρμενοχωρίου και της Μουτταγιάκας, συναντιούνται σε ένα σημείο και βρίσκουμε το σημείο που έβοσκε τις κατσίκες του. Η θέα είναι απίστευτη και μπορούμε να δούμε όλη τη Λεμεσό στον ορίζοντα. Κατεβαίνουμε προς την περιοχή «Ανωβατζιά» όπου ο αναγνώστης μου είχε δει να εκτελούνται ορισμένοι Ελληνοκύπριοι από την ΕΟΚΑ Β'. «Από το σημείο που στεκόμουν στους λόφους», εξηγά, «μπορούσα να δω τον δρόμο». Κάποιοι χωριανοί συνήθιζαν να ρίχνουν σκουπίδια από τους λόφους αυτούς προς τα κάτω, θυμάται. Κατεβαίνουμε κάτω και τελικά βρίσκουμε την περιοχή που περιγράφει. Η «Ανωβατζιά» είναι ένα σημείο σε μια στροφή στον δρόμο προς το Αρμενοχώρι.

«Η μπουλντόζα δεν έσκαψε σε βάθος για να τους θάψει, απλά τους σκέπασε με λίγο χώμα», εξηγά. Σταματούμε και βγάζουμε φωτογραφίες και παίρνουμε συντεταγμένες. Ο Καλλής μάς λέει ότι σε αυτήν την περιοχή εκτελέστηκαν πέντε Ελληνοκύπριοι, κάποιοι από αυτούς από το χωριό Φικάρδου. Όμως, σύντομα, ανακαλύφθηκε ο μαζικός τους τάφος και επίσης οι άντρες εκείνοι της ΕΟΚΑ Β' που τους είχαν εκτελέσει, παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο και καταδικάστηκαν. Ο Καλλής θα ελέγξει από παλιά αρχεία αν είναι αυτή η ομάδα στην οποία αναφέρεται ο αναγνώστης μου και αν αυτό ήταν το σημείο.

«Το 1974, το χωριό μας, η Μουτταγιάκα, δεν είχε καταληφθεί, ποτέ δεν παρενοχλήθηκε, όλοι ήταν ελεύθεροι να μετακινούνται», λέει, «διότι είχαμε ένα θαυμάσιο μουχτάρη και όταν άρχισαν να έρχονται οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες από το βόρειο μέρος του νησιού στο νότιο μέρος, ο μουχτάρης μάς πήγε στον επίτροπο της Λεμεσού που τον γνώριζε καλά. Νομίζω αυτός ο επίτροπος ήταν Αρμένιος Κύπριος ή Ελληνοκύπριος, που μιλούσε πολύ καλά τουρκικά. Ο μουχτάρης μας του είπε 'λυπούμαστε πολύ για αυτά που συμβαίνουν και θέλουμε να προσφέρουμε τη βοήθειά μας στους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες', και το χωριό μας άρχισε να βοηθά τους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες, δίνοντας κουβέρτες, χαλλούμι, πρόβατα και διάφορα είδη για να επιβιώσουν. Ο κύριος Hamza που είχε βυρσοδεψείο και που ήταν γνωστός στη Λεμεσό, επίσης βοήθησε πολλούς Ελληνοκύπριους πρόσφυγες. Νομίζω για αυτόν τον λόγο δεν άγγιξαν ποτέ το χωριό μας και μείναμε στα σπίτια μας μέχρι να μετακινηθούμε στο βόρειο μέρος του νησιού».

Ο κύριος Hasan στο χωριό του, Αρμενοχώρι.

Η συνεργασία

Τέτοιοι άνθρωποι όπως τον κύριο Huseyin Avci, μουχτάρη της Μουτταγιάκας το 1974, και τον κύριο Hamza, είχαν αρκετή σοφία και ρεαλιστικό μυαλό, έβλεπαν μακριά και συνεργάζονταν με τον επίτροπο για να προστατέψουν το χωριό τους αλλά και να βοηθήσουν αυτούς που είχαν μεγάλη ανάγκη, τους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες που έρχονταν στη Λεμεσό. Αυτό είναι το είδος ηγεσίας που θέλουμε να δούμε στην Κύπρο, που μπορεί πραγματικά να λύσει προβλήματα ακόμα και σε περιόδους σύγκρουσης. Δεν ήταν εύκολο εκείνες τις μέρες του 1974 να ζεις σε αυτή την περιοχή, αφού η ΕΟΚΑ Β' ήταν καλά οργανωμένη γύρω από τη Λεμεσό –όμως με σοφία και μια ρεαλιστική προσέγγιση, ο μουχτάρης και ο κύριος Hamza, όπως επίσης και ο επίτροπος, κατάφεραν να προστατέψουν και τους κατοίκους της Μουτταγιάκας και να βοηθήσουν ορισμένους Ελληνοκύπριους πρόσφυγες.

Στην επιστροφή, πάμε στο χωριό Τόχνη. Εδώ υπήρχαν φήμες ότι ένας ή δύο Τουρκοκύπριοι που είχαν πιαστεί να κρύβονται στο χωριό, σκοτώθηκαν και θάφτηκαν στην αυλή του τζαμιού της Τόχνης. Τώρα πρέπει να βρούμε αν είναι αληθινή η ιστορία αυτή και αν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την αυλή του τζαμιού στην Τόχνη.

Μετά, πάμε πίσω στην Πύλα και αποχαιρετούμε τον Καλλή και επιστρέφουμε στο Πραστειό για να πάρουμε τον μάρτυρά μας στο αυτοκίνητό του. Μας προσφέρει αγκινάρες και φασόλια από το χωράφι του φίλου του και τον ευχαριστούμε που ήρθε τόσο μακριά και μοιράστηκε μαζί μας αυτά που ξέρει αλλά και αυτά που υποπτεύεται».

Μαζί με τον κύριο Hasan και τον Ξενοφώντα Καλλή στην περιοχή Αγίου Τύχωνα, στις 12 Απριλίου 2012.

Οι εκταφές

Πρόσφατα, έγιναν εκταφές από τους ειδικούς του Liverpool John Moores University στο νεκροταφείο Αγίου Νικολάου για τους τέσσερις από τους Ελληνοκύπριους που δολοφονήθηκαν από την ΕΟΚΑ Β' και οι εκσκαφές γίνονταν υπό την επίβλεψη του Καλλή –οι εκσκαφές αυτές από ό,τι γνωρίζουμε γίνονται από την Επιτροπή Ανθρωπιστικών Υποθέσεων.

Σύμφωνα με ελληνοκυπριακά ΜΜΕ, η εκταφή αυτή στο νεκροταφείο Αγίου Νικολάου έγινε μετά από δικαστική απόφαση στη Λεμεσό, καθώς οι συγγενείς του Χαράλαμπου και του Αναστάση Χριστοφή, του Παντελή Χαραλάμπους και του Χριστάκη Κόμπου, θέλουν να τους θάψουν κατάλληλα στο χωριό τους, το Φικάρδου. Σύμφωνα με ελληνοκυπριακά ΜΜΕ, ο Πάμπος και ο Τάσος Χριστοφή ήταν αδέλφια και μαζί με τον Παντελή Χαραλάμπους προσφέρθηκαν εθελοντικά να μεταφέρουν τον Χριστάκη Κόμπο και τον Γιώργο Βρούντο στη Λευκωσία –αυτοί οι δύο Ελληνοκύπριοι ήταν οι φρουροί του Προέδρου Μακαρίου εκείνη την εποχή. Όμως, μέλη της ΕΟΚΑ Β' σταμάτησαν το αυτοκίνητό τους, τους πήραν, τους ανέκριναν και τους σκότωσαν σε σκουπιδότοπο στον Άγιο Τύχωνα.

Ακριβώς δέκα χρόνια αργότερα, τηλεφωνώ στον κ. Hasan για να του πω τα νέα, αλλά απαντά στο τηλέφωνο η γυναίκα του. Δυστυχώς, ο κύριος Hasan έχει μεγάλα προβλήματα υγείας και είναι κλινήρης. Στέλνω τους χαιρετισμούς μου και ευχές για σύντομη ανάρρωση μέσω της γυναίκας του και της λέω τα νέα για τις εκσκαφές, να τα μεταφέρει στον κύριο Hasan. Θα προσπαθήσω να πάω να τον επισκεφτώ σύντομα για να τον ευχαριστήσω προσωπικά για την ανθρωπιά του, που πάντα προσπαθεί να μας βοηθά και μοιράζεται αυτά που ξέρει και είδε.

Μακάρι να γίνει σύντομα καλά.