Ρωγμές στο κυπριακό κέλυφος

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης θεωρείται μέχρι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες διανοουμένους. Ήταν ξεχωριστός. Πολλοί μελετητές αποδίδουν τη διαχρονικότητα του έργου του στην οξυδέρκεια και τη διορατικότητά του. Άλλοι στην τόλμη της σκέψης και του λόγου του. Όπως και να έχει, είναι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ελληνική διανόηση.

Σε ένα διήγημά του, το «Η εορτή του πατρός μου», επικεντρώνεται σε κάτι που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διατρέχει πολλά από τα έργα και τις παρεμβάσεις του: Οι συνέπειες της προσήλωσης στους τύπους και η παραγνώριση της ουσίας. Και η καταστροφή στην οποία οδηγεί η εμμονή σε ένα τυπικό κέλυφος, την ώρα που η ουσία αφήνεται να σαπίζει εντός του.

Η αντίθεση

Στην εικόνα που έχουμε για την Κύπρο, το τελευταίο διάστημα παλεύουν δύο διαφορετικές και φαινομενικά αντίθετες διαπιστώσεις: Με όσα γίνονται, βλέπουμε το διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας -τυπικής και άτυπης- να καταφέρνει τη μια νίκη μετά την άλλη πάνω στην κυπριακή πραγματικότητα. Σε σημείο που να θεωρούμε ότι, αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε κατεστημένο, είναι ανίκητο.

Από την άλλη, φαίνεται πως για την κάθε περίπτωση αυτό το κατεστημένο χρειάζεται πλέον να χρησιμοποιεί όλο και πιο ακραία μέσα, όλο και περισσότερη από τη δύναμή του· ίσα-ίσα για να μας κρατά αγκιστρωμένους στο κέλυφος και μακριά από την ουσία. Την ίδια στιγμή, υπάρχει το αίσθημα του ορίου: Το σύστημα εξάντλησε όλα του τα περιθώρια όσον αφορά την ουσία των μεγάλων ζητημάτων. Με αποτέλεσμα να εμφανίζονται στο κέλυφος η μια ρωγμή μετά την άλλη.

Ήπια παραδείγματα

1. Το σύστημα και τα παρακλάδια του δυσκολεύονται ακόμη να πολτοποιήσουν τις Αριστοτέλους και Δημητρίου. Επιστρατεύτηκαν οι πάντες και τα πάντα, όλα τα πιθανά και απίθανα μέσα, και ακόμη η μάχη δεν κερδήθηκε οριστικά από το σύστημα. Και το κυριότερο: Άντε και νίκησε, και έβαλε στη θέση των δύο κάποια πειθήνια όργανα που θα ακολουθήσουν τα «θέλω» του. Η επιστροφή στην προηγούμενη φιλοσοφία και μοντέλο στη διαχείριση των Φυλακών πού θα οδηγήσει; Στο ίδιο αδιέξοδο (π.χ. του κάθε μήνα και μια αυτοκτονία στις Φυλακές). Το οποίο είχε υποχρεώσει το σύστημα να αφήσει χώρο στις δύο για να βρουν λύσεις!

2. Για την υπόθεση με τις παρακολουθήσεις, χρειάστηκαν τα τελευταία τρία χρόνια θεοί και δαίμονες για να κουκουλωθεί στην Κύπρο. Το κακό όμως κινείται σαν αμοιβάδα. Όσο δεν το περιορίζεις, τόσο αυτό αναπροσαρμόζει το σχήμα του, απλώνεται, αναδιπλασιάζεται. Μέχρι που ένας μη ελεγχόμενος παράγοντας αποκαλύπτει και την παρουσία του και τη δική σου αδυναμία να το περιορίσεις. Όπως έγινε με τα διαβατήρια. Έτσι και τώρα, το νέο σκάνδαλο με πηγή την Κύπρο διερευνάται πια σε βάθος από τις ελληνικές αρχές και τις αρμόδιες υπηρεσίες της ΕΕ. Και επειδή, με όλα τα αρνητικά της, η Ελλάδα έχει θεσμούς που δεν κουκουλώνουν τέτοια θέματα, και επειδή η ΕΕ, παρά τα αργά αντανακλαστικά της, δεν εξαγοράζεται, ήδη σε αυτό το σημείο το κέλυφος άρχισε να ραγίζει. Το κυπριακό πύον βγαίνει στην επιφάνεια.

3. Σε οποιονδήποτε τομέα και να στρέψεις το βλέμμα, υπάρχουν «ήπια» παραδείγματα που δείχνουν ότι το καθεστώς εξαντλεί όλες του τις δυνάμεις και τις επιρροές για να κρατήσει στη θέση του το κάκοσμο κέλυφος. Από τα περιβαλλοντικά θέματα (Ακάμας, Μιτσερό κλπ.), μέχρι τον ακήρυκτο πόλεμο κατά του ΓεΣΥ και του ΟΑΥ. Από την εκτεταμένη διαφθορά θεσμικών προσώπων, μέχρι τη διαχείριση του μεταναστευτικού και τη σκανδαλώδη εκμετάλλευση των υποκειμένων του. Παντού, το σύστημα είναι στα όριά του. Παλεύοντας με τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα που το ίδιο δημιουργεί.

Σκληρά παραδείγματα

1. Το 2018, ο Ερντογάν σεβάστηκε το ότι ο Ν. Αναστασιάδης χρειαζόταν μια ήπια τουρκική στάση ώστε να επανεκλεγεί (χρησιμοποιώντας την προσδοκία μερίδας των πολιτών για επανέναρξη των συνομιλιών που ο ίδιος διέκοψε), και στη συνέχεια να αξιοποιήσει την παρουσία του για να προωθήσει τα δύο κράτη. Σήμερα, το σκηνικό είναι ανάποδο: Η πολιτική των δύο κρατών σταθεροποιήθηκε από τουρκικής πλευράς, η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων ελέγχεται, και η Τουρκία δεν θεωρεί κανέναν από τους κύριους υποψηφίους ως απειλή για ανατροπή της πολιτικής της. Την ώρα που ο Ερντογάν πάει σε κρίσιμες εκλογές και ο ίδιος. Θέλει, βέβαια, να διατηρήσει το προφίλ του ειρηνοποιού και του παίχτη-κλειδί στην περιοχή, γι’ αυτό και το πάει σταδιακά. Το «Αμπντουλχαμίτ Χαν» ξεκίνησε από αβλαβή σημεία, για να δώσει και τον χρόνο σε Ελλάδα και Κύπρο να ανταποκριθούν διπλωματικά - όπως κάνει πάντα. Αλλά μέχρι τον χειμώνα είναι σχεδόν από όλους δεδομένο (ακόμη και από το κυπριακό ΥΠΕΞ) ότι η ΑΟΖ της Κύπρου θα γίνει σουρωτήρι. Με ευθεία καταρράκωσή της, μέσω γεωτρήσεων πια και όχι απλά σεισμογραφικών ερευνών. Την ώρα που όλα τα άλλα (EastMed, τριμερείς κ.λπ.) έχουν καταποντιστεί. Το κέλυφος του ψευδοαφηγήματος, που με τόσο κόπο πουλούσε πέντε χρόνια το σύστημα, είναι σε πλήρες αδιέξοδο. Έτοιμο να εκραγεί.

2. Το αφήγημα του καθεστώτος για το Κυπριακό είναι από τα πιο ευπαθή σημεία στο κέλυφος. Μιλάμε για πραγματικό αδιέξοδο. Ο μόνος τρόπος για να αλλάξει το σκηνικό είναι το αφήγημα (για την τουρκική αδιαλλαξία ως τον μόνο παράγοντα που οδήγησε από το 2016 στο σημερινό αδιέξοδο) να αυτοκτονήσει. Ακόμη και η λογική των ΜΟΕ δεν μπορεί να προχωρήσει στο υφιστάμενο πλαίσιο. Αλλά για να επιχειρηθεί αλλαγή του πλαισίου, ακόμη και μόνο στο επίπεδο των ΜΟΕ (βλέπε π.χ. πρωτοβουλία Φον ντερ Λάιεν για κοινή μονάδα ηλιακής ενέργειας), θα πρέπει το καθεστώς να αρνηθεί το αφήγημά του, να απαρνηθεί τον ίδιό του τον εαυτό. Και δεν φαίνεται διατεθειμένο να το κάνει. Γι’ αυτό και οι κινήσεις ακήρυκτης προσάρτησης των κατεχομένων είναι καθημερινές. Γι’ αυτό και τα περιστατικά ημιαναγνώρισης του παράνομου κράτους (τύπου π.χ. αναγνώρισης της «ΤΔΒΚ» και του «Προέδρου» της από τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν) θα είναι όλο και πιο συχνά.

Το κέλυφος είναι στα όριά του, λίγο πριν την κατάρρευση. Μόνη διέξοδος το να ασχοληθούμε σοβαρά και τολμηρά με την ουσία. Να ακούσουμε τον Εμμανουήλ Ροΐδη, έστω και έναν αιώνα μετά.

ΚΑΛΑΘΙ

• Όφσαϊντ (1): Με την υπαναχώρηση Χριστοδουλίδη για τις τηλεμαχίες φαίνεται να δικαιώνεται ο Αβέρωφ. Που ήθελε πρόωρη έναρξη των προεκλογικών δημόσιων συζητήσεων, για να αποκαλυφθεί ο αντίπαλός του ως η κατεξοχήν εκδοχή του κελύφους χωρίς περιεχόμενο. Ο Ν. Χριστοδουλίδης προτιμά να τον κατηγορούν όλοι ως δειλό ή ως «υποψήφιο-φάντασμα», παρά να φθαρεί καταλυτικά η εικόνα του από τις τηλεμαχίες.

• Όφσαϊντ (2): Ο Ν. Χριστοδουλίδης κατηγορεί το ΡΙΚ για ανάμειξη στην προεκλογική διαδικασία, λόγω της διαμαρτυρίας του για τη ματαίωση των τηλεμαχιών. Εμ, αυτά έχει η πολιτική ζωή. Είχε καλομάθει τόσα χρόνια με το καθεστώς ελέγχου μερίδας των ΜΜΕ, που έστηνε με τον Πρόεδρο και με τις πλάτες του ΔΗΣΥ. Τώρα όμως που είναι ανθυποψήφιος του Αβέρωφ, οι μάχες μαίνονται και οι επιρροές μοιράζονται πια…

• Όφσαϊντ (3): «Έχει βεβαρυμένο πρόγραμμα επισκέψεων σε όλη την Κύπρο τον Σεπτέμβριο ο Ν. Χριστοδουλίδης», η δικαιολογία. Από μιαν άποψη, η πιο προσβλητική για τους πολίτες. Ισοδυναμεί περίπου με το εξής: «Δεν έχω χρόνο για πολιτικό διάλογο και κατάθεση θέσεων δημόσια. Περισσότερες ψήφους μαζεύω με καφέδες, χαμόγελα, και μουγκές χειραψίες».