Το Καθεστώς και οι αυταπάτες

Στην ταινία του «Lions for lamps» (2007), ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ πραγματεύεται το σύνθετο ζήτημα πώς το σύστημα-καθεστώς καταφέρνει να λειτουργεί αυθαίρετα και αντιδημοκρατικά, αξιοποιώντας την ανοχή και την άγνοια των πολιτών, καθώς και τον ρόλο των περισσότερων ΜΜΕ – που αναπαράγουν την άγνοια.

Οι περισσότεροι κριτικοί κινηματογράφου στις ΗΠΑ βαθμολόγησαν χαμηλά την ταινία. Μάλιστα, οι περισσότεροι απ’ αυτούς ούτε καν έπιασαν το βάθος της θεματολογίας της – ή προσποιήθηκαν ότι κατάλαβαν μόνο μια πτυχή της. Το εκπληκτικό είναι ότι στην αγορά αυτή η ταινία έβγαλε πολλά κέρδη. Ο κόσμος αγνόησε τις κριτικές των ειδικών. Και όλα δείχνουν μέχρι σήμερα, ακόμη και από τις συζητήσεις για την ταινία στα ΜΚΔ, ότι οι περισσότεροι που την παρακολούθησαν κατάλαβαν το θέμα της καλύτερα από όσο έκαναν ότι καταλαβαίνουν οι κριτικοί.

Γιατί ο κόσμος αγκάλιασε την ταινία και αποδέχτηκε τα μηνύματά της; Ίσως επειδή τα βιώνει ο καθένας και τα σκέφτεται από μόνος του – έστω και όχι τόσο καλοσχηματισμένα όπως τα έδωσε η ταινία. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε το πρόβλημα δεν είναι ότι οι πολίτες αγνοούν πως το σύστημα δουλεύει σε βάρος τους. Αυτό το ξέρουν. Εκείνο που φαίνεται να είναι το βασικό πρόβλημα είναι πως οι πολίτες δεν πείθονται εύκολα ότι, κάνοντας κάτι οι ίδιοι, μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα.

Το Καθεστώς

Από το 2016 στην αρθρογραφία μου χρησιμοποιώ τον όρο με κεφαλαίο Κ. Όχι γιατί θεωρώ πως είναι ένα νεοφανές δημιούργημα του Ν. Αναστασιάδη, αλλά επειδή επί προεδρίας του ισχυροποιήθηκε, σχηματοποιήθηκε και πήρε χαρακτήρα προσωπικού ελέγχου των πραγμάτων εκ μέρους του.

Με τον όρο Καθεστώς εννοούμε το πλέγμα πολλών και διάφορων ομάδων και παραγόντων που έχουν κέρδη (οικονομικά, πολιτικά, επιρροής, ισχύος κ.λπ.) από τον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα και από τις πελατειακές σχέσεις. Και επομένως, δεν ευνοούν καμιά αλλαγή προς το καλύτερο, π.χ. διαφάνεια, κράτος δικαίου, ισονομία και αξιοκρατία, επίλυση του Κυπριακού.

Σε πολλές κρίσιμες στιγμές τα τελευταία τουλάχιστον είκοσι χρόνια, το Καθεστώς αποδείχτηκε σχεδόν ανίκητο – το «σχεδόν» για αποφυγή του πεσιμισμού. Το 2004 δεν επέτρεψε ούτε καν στο ΑΚΕΛ να ταχθεί υπέρ της λύσης, ενώ την περίοδο 2008-2011 υποχρέωσε τον Δ. Χριστόφια σε μεγάλες μάχες για μικροαλλαγές. Και κάθε φορά που πλησίαζε σε μια «κόκκινη γραμμή» (π.χ. ουσιαστικές αλλαγές στην εκπαίδευση – ιδιαίτερα αυτές που άγγιζαν τα αφηγήματα στην Ιστορία –, ή πρόοδο στο Κυπριακό με υπογραφή των συγκλίσεων με τον Μ. Ταλάτ) τον υποχρέωνε σε άτακτη υποχώρηση. Για τα τελευταία χρόνια, για το Μοντ Πελεράν, το Κραν Μοντανά, και την ήττα του κινήματος κατά της διαφθοράς, δεν χρειάζεται να πούμε οτιδήποτε.

Η δύναμη

Το βασικό όπλο του Καθεστώτος είναι ότι συνδέει τα πάντα με τα πάντα. Έχει ολιστική προσέγγιση: Δεν ανέχεται ουσιαστική αλλαγή σε κανέναν τομέα, γιατί κάθε ρωγμή, σε οποιοδήποτε σημείο του, μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική για το ίδιο. Γι’ αυτό και ξεσηκώνεται με την ίδια θέρμη εναντίον της αμφισβήτησης του κυρίαρχου αφηγήματος στο Κυπριακό, όπως υποσκάπτει οποιαδήποτε προσπάθεια διαφάνειας στον τρόπο λειτουργίας του νομικού-λογιστικού-κατασκευαστικού κατεστημένου, ή αναδιάρθρωσης του δημόσιου τομέα.

Η τελευταία μεγάλη επιτυχία του Καθεστώτος ήταν να επιβάλει ένα σκηνικό βασικών υποψηφίων για τις προεδρικές του 2023, το οποίο να το προστατεύει (και στην ολότητά του και τον μέχρι στιγμής εκλεκτό εκπρόσωπό του, τον Ν. Αναστασιάδη). Όσοι γνωρίζουν στοιχειώδη γεγονότα για την προώθηση και επιλογή των Α. Νεοφύτου, Ν. Χριστοδουλίδη, Α. Μαυρογιάννη, γνωρίζουν πολύ καλά ότι στις διαδικασίες δεν αναμείχθηκαν μόνο πολιτικοί παράγοντες και πρόσωπα, αλλά και οικονομικοί παράγοντες, επιχειρηματίες, διπλωμάτες κ.λπ. Αυτό δεν καθιστά εξ ορισμού «ύποπτους» ή «διεφθαρμένους» τους υποψηφίους. Αποτελεί όμως έναν δείκτη για τις πιθανότητες που θα έχει οποιοσδήποτε από αυτούς, με την εκλογή του, να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα το Καθεστώς και να το περιορίσει. Ακόμη και αν το θέλει ειλικρινά και αν διαθέτει το ανάστημα.

Οι αυταπάτες υπό έλεγχο

Η επιθυμία μας για αλλαγή, η προσδοκία ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν σημαντικά, και η ανάγκη μας να δώσουμε νόημα στις επιλογές μας, μας κάνουν να πιανόμαστε από την ελπίδα· ότι το πρόσωπο ή η παράταξη την οποία θα επιλέξουμε θα κάνει τη μεγάλη διαφορά. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το Καθεστώς είναι πολύ ισχυρό, και μόνο με τη σύγκλιση ισχυρών προϋποθέσεων θα μπορέσει κάποια στιγμή να αντιμετωπιστεί.

Ναι, όλοι μας (τουλάχιστον όσοι δεν θα απέχουμε από τις εκλογές) θα επιλέξουμε κάποιον από τον διψήφιο αριθμό υποψηφίων. Και ναι, δεν είναι όλοι το ίδιο. Π.χ. με Ν. Χριστοδουλίδη ή Γ. Κολοκασίδη δεν είναι παράλογο να σκεφτεί κανείς ότι η οριστικοποίηση της διχοτόμησης είναι δεδομένη. Ενώ με κάποιους άλλους ίσως δικαιούται κανείς να διατηρεί έστω και μικρές προσδοκίες ανάταξης. Όμως, από αυτό μέχρι το να ελπίζουμε ότι ο Χ ή ο Ψ υποψήφιος θα αντιμετωπίσει το τέρας του Καθεστώτος, είτε επειδή «είναι καλό παιδί», είτε επειδή «είναι έντιμος», υπάρχει μεγάλη απόσταση αυταπάτης.

Όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα τα πράγματα, μόνο κάτω από δύο συνθήκες η προσδοκία για αλλαγή έχει πιθανότητες βασιμότητας: (α) Το σκηνικό να αλλάξει σημαντικά αναφορικά με τις υποψηφιότητες (σήμερα φαίνεται δύσκολο, το φθινόπωρο όμως δεν θα είναι καθόλου απίθανο). (β) Το αποτέλεσμα των εκλογών του 2023 να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να κτιστεί πάνω σ’ αυτό μια βάσιμη προσδοκία ανακατατάξεων για το 2028. Π.χ. με το να υπάρξουν περιθώρια για να μπουν στο παιγνίδι νέοι, συμπαγείς και φερέγγυοι πολιτικοί φορείς, που θα ανακατέψουν ξανά την τράπουλα. Αυτό από μόνο του θα επηρεάσει ακόμη και τις πολιτικές πρακτικές και επιλογές του Προέδρου που θα προκύψει από τον Φεβρουάριο του 2023.