Κάτι σημειώσεις από το βουλεβάρτο Χμελνίτσκι

Η λεωφόρος που απλώνεται μπροστά μου ονομάζεται Χμελνίτσκι. Μπογντάν Χμελνίτσκι, από τον ξακουστό αταμάνο -αιρετό δηλαδή αρχηγό- των Κοζάκων, των προγόνων των σύγχρονων Ουκρανών, ο οποίος είχε εξεγερθεί ενάντια στην Πολωνο-λιθουανική Κοινοπολιτεία το 17^ο αιώνα, καταφέρνοντας τελικά να φτιάξει ένα κράτος για τον λαό του. Το πρώτο του είδους του.

Το πρόσωπό του είναι χαρακτηριστικό. Απεικονίζεται στα χαρτονομίσματα της Ουκρανίας σήμερα, σ’ αυτό των πέντε γρίβνα συγκεκριμένα, αφού ο Χμελνίτσκι θεωρείται πατέρας του ουκρανικού έθνους. Σε αντίθεση δε με άλλα σύμβολα της ουκρανικής ταυτότητας, ο αταμάνος, ούτε χάθηκε στα σκοτεινά χρόνια της ΕΣΣΔ, ούτε και απαγορεύτηκε.

Αντίθετα, η μορφή του κοσμούσε και ένα από τα τοπικά μετάλλια του κομουνιστικού καθεστώτος, το μοναδικό με αναγραφές και στην ουκρανική γλώσσα, αφού ο Χμελνίτσκι, προκειμένου να κρατήσει ανέπαφο το κρατίδιό του, αναγκάστηκε να υπογράψει τη Συνθήκη του Περέγιασλαβ με τους Τσάρους, αποδεχόμενος ότι η Ουκρανία θα διατηρούσε μια μορφή αυτονομίας, παραδίδοντας όμως τα της εξωτερικής της πολιτικής και του στρατού της στη Ρωσία, η οποία μέχρι τα τέλη του 18^ου αιώνα θα εξόντωνε σταδιακά το καθεστώς αυτό και θα προσαρτούσε την περιοχή.

Τα γεγονότα εκείνων των χρόνων είναι η βάση επί της οποίας οι μεν Ουκρανοί διεκδικούν τα όσα κατάκτησε ο αταμάνος οι δε Ρώσοι τους τα αρνούνται.

Το βουλεβάρτο Μπογντάν Χμελνίτσκι -βουλεβάρτο όχι με τη θεατρική έννοια αλλά την οδική, την ξεπερασμένη πια στη ελληνική γλώσσα, όχι όμως σε αμέτρητες άλλες και σίγουρα όχι στα ουκρανικά- κατηφορίζουν και οι δύο ηλικιωμένες γυναίκες οι οποίες με κοιτάζουν με απορία μάλλον στη γωνιά εκείνου του θολού μου καρέ.

Τον δρόμο φωτογράφιζα. Εκείνες απλώς έτυχε να περνούν και, σίγουρα, τις ξάφνιασαν τα αυτοκίνητα που είχαν μείνει παρατημένα στα πιο απίθανα σημεία του δρόμου και οι ολοφάνερα ξένοι στην όψη άνθρωποι με τα κράνη, τα αλεξίσφαιρα, τις κάμερες και τα μικρόφωνα, οι περισσότεροι από τους οποίους, βγαίνοντας βιαστικά από τα αυτοκίνητα, δεν είχαν ρίξει ούτε ένα βλέμμα στον άδειο πλατύ δρόμο -πόσω μάλλον σε εκείνες- καθώς έτρεχαν όλοι τους βιαστικά να μπουν στον περίβολο της εκκλησίας.

Ίσως να τις ξένισαν τα μικρόφωνα, σκέφτομαι τώρα. Λογικό… Ποιος άλλωστε θα τους μιλούσε εκεί που θα πήγαιναν; Ας είναι.

Ήταν και εκείνο το απίστευτο κρύο. Το θυμάμαι σαν να ήταν χθες. Θυμάμαι ακόμα τον ουρανό ο οποίος είχε μαυρίσει την ώρα που φτάναμε, σαν να ήθελε να μας προειδοποιήσει για το τι θα συναντούσαμε, όπως θυμάμαι και το χιονόνερο που άρχισε να πέφτει και το οποίο μας το γυρνούσε ο άνεμος σαν να μας χαστούκιζε καθώς προχωρούσαμε για να πάμε πίσω από την εκκλησία, σε ένα τεράστιο φρεσκοσκαμμένο οικόπεδο που και εσείς το είδατε στις φωτογραφίες, τις δικές μας και άλλων, και στα πλάνα των καναλιών.

Εκεί σταθήκαμε περιμένοντας. Στα πρώτα χαντάκια. Σταθήκαμε για ώρα πολλή τρέμοντας από την παγωνιά, με τον πανύψηλο ναό του Αγίου Γεωργίου του Πρωτόκλητου και Πάντων των Αγίων να κρύβει όσο από το βουλεβάρτο Χμελνίτσκι θα άφηναν υπό άλλες συνθήκες να φανεί οι λοφίσκοι που είχε σχηματίσει το φρεσκοσκαμμένο χώμα και κάτι πλάκες από τσιμέντο τις οποίες είχαν αποθέσει, δεν ξέρω ποιοι και γιατί, λίγο πιο κάτω. Ήταν σαν ο χώρος να προσπαθούσε να μας υποδείξει πως η Ιστορία έπρεπε να περάσει σε δεύτερη μοίρα την ώρα που θα άρχιζαν οι εκταφές.

Μας κράτησαν σε κάποια απόσταση. Δεν υπολόγισαν όμως ότι ενστικτωδώς θα είχαμε βγάλει όλοι τα κινητά, θα είχαμε ανοίξει τις κάμερες και θα είχαμε ζουμάρει για να δούμε καλύτερα την ώρα που οι γερανοί σήκωναν τους πρώτους από τους νεκρούς οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ένα παράξενο, ροζέ με αποχρώσεις πορτοκαλί και μπλε εφιαλτικό χρώμα, χωρίς να μπορείς να δεις καλά – καλά τα πρόσωπά τους από τον τυμπανισμό. Ένα από αυτά δεν είχε καν κεφάλι και διακρίνοντας τα δεμένα άκρα μερικών από αυτά, δεμένα πριν την εκτέλεση. Θυμάμαι κι ένα παιδί που το είχαν θάψει μαζί με τη μάνα του.

Εκεί στο βουλεβάρτο Χμελνίτσκι, στο κέντρο της Μπούτσια, πλάι στην τεράστια εκκλησία με τους χρυσούς θόλους, το μοναδικό σε ζωντανό χρώμα πράγμα που μπορούσε να δει κανείς, αφού όλα το άλλα χρώματα ήταν στα πτώματα και τίποτα ακόμα δεν είχε αρχίσει να ανθίζει, στεκόμασταν για ώρες. Ζουμάροντας ξανά και ξανά για να δούμε τι έβγαζαν τα συνεργεία από τα χαντάκια.

Μετά, κάποιες δηλώσεις από εμπειρογνώμονες, τελικά τα μικρόφωνα δεν τα πήγαν άσκοπα, λίγες κουβέντες από τον παπά της εκκλησίας, μια μορφή αποστεωμένη που με τίποτα δεν θύμιζε τους δικούς μας, μια τελευταία ματιά στο βουλεβάρτο, δυο – τρεις σημειώσεις και πίσω στα αυτοκίνητα. Ήταν επικίνδυνο έξω όπου κι αν έμενες. Εκεί ίσως περισσότερο.

Δεν ήταν καν η πιο δύσκολη για το στομάχι στιγμή από όσα είδα εκείνες τις μέρες, αλλά και από όσα διάβασα αμίλητος στα social media εδώ όταν γύρισα το βράδυ στο Κίεβο: ειρωνικά σχόλια διάφορων «προοδευτικών», «αριστερών», «ευαισθητοποιημένων» (με το αζημίωτο για τον τραπεζικό τους λογαριασμό συνήθως) για τους πρόσφυγες και τα δικαιώματα διαφόρων, τάχα.

Ανθρώπων που μιλούσαν για «ηθοποιούς» νεκρούς, που κορόιδευαν τα όσα γράφαμε και εμείς και όλοι οι άλλοι για τα εγκλήματα που είχαν διαπραχθεί, ανθρώπων οι οποίοι έκτοτε λούφαξαν και ζούσαν ωσάν τίποτα από αυτά να μην συνέχισε να συμβαίνει.

Όλων εκείνων, πολλοί από τους οποίους χθες βγήκαν και πάλι από τις τρύπες τους για να παραδώσουν μαθήματα ηθικής: ο Ζελένσκι και η γυναίκα του, λέει, έδωσαν συνέντευξη στη Vogue. Αν είναι δυνατόν. Ο «θεατρίνος», ο «καραγκιόζης», ο έτσι, ο αλλιώς.

Τώρα που τα άκρα έχουν βγει και πάλι από τα κλουβιά τους και έχουν ξανασυναντηθεί στο γνώριμό τους καταγώγιο του φασισμού, όπως κι αν τον αποκαλεί ο καθένας τους, τώρα που οι ιδεολογικές γραμμές σβήνουν πάλι και το όριο χαράσσεται ανάμεσα σε όσους θέλουν τη δημοκρατία και σε όσους δεν την αντέχουν, είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως αν σωθεί η αλήθεια και η λογική, όλα τα άλλα διορθώνονται, πολύ ή λιγότερο. Τέλεια δεν γίνονται ποτέ.

Αλλά τουλάχιστον δεν χάνεται η ανθρωπιά. Στα απολύτως στοιχειώδη της μάλιστα. Μην φανταστείτε και πολλά.