Σαρανταοκτώ χρόνια μετά, πώς στέκεσαι απέναντι στην Ιστορία;

Είμαι σίγουρος ότι το σημερινό ρεπορτάζ της Μαρίας Φράγκου – Παπαλαζάρου και τα όσα λέει ο Ιάκωβος Παπακώστας, θα προκαλέσουν ποικίλα σχόλια και αντιδράσεις. Και θα έλεγα ότι είναι καλό αυτό, όχι κακό. Έτσι πρέπει.

Ο διάλογος για τα ιστορικά γεγονότα πρέπει να είναι πολυδιάστατος και χωρίς ταμπού, ειδικά μάλιστα εάν μιλάμε για γεγονότα όπως το πραξικόπημα, τα οποία σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου και σημαδεύουν ακόμα τις ζωές όλων μας, αφού, μέσα από αυτά, χάθηκε η μισή μας χώρα και κινδυνεύει να χαθεί και η υπόλοιπη.

Στις αντιδράσεις που θα καταγραφούν, κυρίαρχες θα είναι μάλλον οι εξής δύο: στο ένα άκρο θα ρωτούν πολλοί εάν 48 ολόκληρα χρόνια μετά και με την Κύπρο να αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα σε όλα τα επίπεδα, υπάρχει λόγος να περιχαρακωνόμαστε και να ασχολούμαστε ακόμα με τον τότε (;) διχασμό.

Στέκομαι πρώτα σ’ αυτό γιατί σε κάποιο βαθμό το συμμερίζομαι. Μιλώ για τον βαθμό εκείνον ο οποίος προκύπτει ως αντίδραση στη διαχρονική πολιτική καπηλεία του πραξικοπήματος από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, το οποίο, αναλόγως οπτικής και σκοπιμότητας, είτε αναθεματίζει τους αντιπάλους για τα όσα προκάλεσαν, είτε πάλι επιχειρεί στο όνομα της «συμφιλίωσης» να ξεχαστούν όσα έγιναν και να πάμε παρακάτω.

Όμως, η Ιστορία δεν μπορεί και δεν πρέπει να παραγράφεται. Όσο για τη συμφιλίωση, προκύπτει μόνο όταν η Ιστορία καταγράφεται έντιμα και ακριβοδίκαια, συνολικά και όχι αποσπασματικά.

Και όταν, βέβαια, αποδίδονται και οι ευθύνες για τα όσα έγιναν. Ευθύνες οι οποίες σίγουρα δεν είναι ισόποσες, ειδικά εδώ όπου το μόνο που χρειάζεται είναι η κοινή λογική. Ειλικρινά. Τίποτα, μα τίποτα περισσότερο.

Κάπου εδώ φτάνω και στην άλλη αντίδραση, του άλλου άκρου: είναι δυνατόν, ανήμερα του πραξικοπήματος θα πουν κάποιοι, να μιλάτε για τις ευθύνες του Μακαρίου; Πιστεύω πως και δυνατόν είναι και απαραίτητο μαζί.

Πατώντας και σ’ αυτό που έλεγα πιο πάνω για τις ευθύνες, οποιοσδήποτε άνθρωπος εξισώνει, έμμεσα ή άμεσα, τα λάθη του Μακαρίου, τα τραγικά του λάθη και τα σοβαρά ελλείμματα των ημερών του σ’ ένα κλίμα όπου ο Μακάριος δοξαζόταν ως ημίθεος περίπου, όποιος λοιπόν εξισώνει αυτό με την τρομοκρατία του Γρίβα και της ΕΟΚΑ Β’ και, ακόμη χειρότερα, με το πραξικόπημα, το οποίο πρόδωσε την Κύπρο και έδωσε το 40% του εδάφους της στην Τουρκία, είναι είτε ανόητος, είτε απλά ανήθικος.

Συχνότερα, ανήθικος νομίζω. Γιατί, το επιχείρημα αυτό κατατίθεται συνήθως πονηρά προκειμένου να ξεπλυθούν οι αμαρτίες αυτών που ευθύνονται και οι οποίοι, όλοι τους σχεδόν, δεν κατέβαλαν το παραμικρό τίμημα για το έγκλημα που διέπραξαν.

Ο ίδιος, ο ισχυρότερος ανήρ και κυριότερος χρηματοδότης της ΕΟΚΑ Β’, πέθανε ως επιφανής επιχειρηματίας χωρίς καν ο περισσότερος κόσμος να γνωρίζει την ανάμειξή του. Άλλοι είπαν μια «συγγνώμη», είτε την εννοούσαν είτε όχι, και καθάρισαν. Δεν πάει όμως έτσι.

Η Ιστορία είναι μια αλληλουχία γεγονότων. Φωτίζοντας κάποια και συσκοτίζοντας άλλα, η Ιστορία παραχαράσσεται. Υπερτιμώντας κάποια για να υποτιμηθούν κάποια άλλα, η Ιστορία πάλι παραχαράσσεται. Το ίδιο και με την εξίσωση των γεγονότων, μέσω ερμηνειών. Αλλά όχι της απλής παράθεσής τους.

Μισό αιώνα μετά λοιπόν, νομίζω ότι είμαστε και επιβάλλεται να είμαστε σε θέση να ξεχωρίζουμε την ιστορική αφήγηση από τις πιο πάνω απόπειρες ιστορικής αλλοίωσης, είτε γίνονται συνειδητά είτε όχι. Ότι επιβάλλεται να μπορούμε να κοιτάζουμε την Ιστορία κατάματα, χωρίς αγιοποιήσεις, χωρίς δαιμονοποιήσεις αλλά και χωρίς να γινόμαστε επιλήσμονες των ίδιων της των γεγονότων.

Μακριά από συνθήματα και περιχαρακώσεις του παρελθόντος, η Ιστορία, αυτό το σύνολο των σχεδόν ξεκάθαρων πια δεδομένων -με εξαίρεση εκείνα που αφορούσαν το πολιτικό στερέωμα της εποχής και τα οποία παραμένουν θαμμένα σε σφραγισμένους φακέλους- όταν φτάνει η 15^η Ιουλίου, μόνο αδαείς και ανήθικοι δεν είναι σε θέση να δουν τη μεγάλη εικόνα ή είναι έτοιμοι να τη θαμπώσουν εστιάζοντας σε συγκεκριμένα πράγματα επιχειρώντας, μέσα από λογικές και ιστορικές ακροβασίες, να καταλήξουν σε δικές τους ερμηνείες, πολιτικές, για το ίδιο το γεγονός.

Οι υπόλοιποι όλοι, όχι μόνο ξέρουν τι έγινε εκείνη την ημέρα, αλλά διψούν να μάθουν κάθε καινούργια λεπτομέρεια, ή απλώς κάθε λεπτομέρεια που εκείνοι δεν γνώριζαν. Και κάθε τέτοια λεπτομέρεια, όταν μένει στο πλαίσιο της μαρτυρίας και της ιστορικής καταγραφής, ποτέ δεν αλλοιώνει την εικόνα.

Το αντίθετο, μάλιστα. Μέσα από τις παλιές και τις νέες λεπτομέρειες, μέσα από την εξιστόρηση των αυτοπτών μαρτύρων και των πρωταγωνιστών, η εικόνα, η ιστορική εικόνα την οποία συνθέτουν γεγονότα και όχι συμπεράσματα αθώα και μη, ξεκαθαρίζει ακόμα περισσότερο.

Αυτή είναι η διαδικασία για τους πολλούς οι οποίοι προσεγγίζουν τα γεγονότα και την Ιστορία με σεβασμό. Χωρίς αναθεωρήσεις, χωρίς ναι μεν αλλά, και χωρίς να εξισώνουν θύματα και θύτες.

Σαφώς και υπήρχαν τραγικά ελλείμματα στις μέρες του Μακαρίου. Σαφώς και έπεφτε ξύλο σε αστυνομικούς σταθμούς, όπως έπεφτε μέχρι και λίγο μετά τη νέα χιλιετία, σε περίπτωση που το ξεχάσαμε.

Αυτό όμως τι έχει να κάνει με την προδοσία της πατρίδας μας, την ανατροπή της συνταγματικής τάξης, τις δολοφονίες πριν, κατά, αλλά και αμέσως μετά το πραξικόπημα; Και ποιος νοήμων άνθρωπος μπορεί να δεχθεί με καθαρή τη συνείδησή του ότι έχει;

Δεν πρέπει όμως να ξέρουμε όλα όσα έγιναν εκείνη την περίοδο; Επιμένω πως πρέπει. Και πως ο καθένας μας έχει το μυαλό που χρειάζεται για να καταλάβει αυτά τα βασικά και τα πολύ απλά. Αρκεί να το θέλει.