Το φαινόμενο Χριστοδουλίδη

Οι δεκαετίες του 1910 και 1920 υπήρξαν καθοριστικές για τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο· εκτός των άλλων, εξαιτίας και της τρομερής προόδου των επιστημών, ιδιαίτερα της Φυσικής. Ο Έρβιν Σρέντιγκερ και ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ ανταγωνίζονταν με διαφορετικές μεθοδολογίες για την κατανόηση της φύσης και της συμπεριφοράς των υποατομικών σωματιδίων. Αλλά, και των δύο οι μέθοδοι οδηγούσαν στο ίδιο εκπληκτικό συμπέρασμα: Κάτω από ορισμένες συνθήκες, τα σωματίδια παρουσιάζουν πολλαπλές ιδιότητες και συμπεριφορές, έξω από τον συμβατικό χωροχρόνο. Μπορούν να βρίσκονται ταυτόχρονα σε διαφορετικές θέσεις και να συμπεριφέρονται ταυτόχρονα και ως οντότητες και ως ενέργεια-κύματα. Οι νέες ανακαλύψεις δεν καταργούσαν τους μέχρι τότε ισχύοντες νόμους της Φυσικής. Απλώς μας καλούν έκτοτε να σκεφτούμε διαφορετικά για να κατανοήσουμε την πραγματικότητα.

Κάτι σημαντικό έχει αλλάξει

Παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε ακόμη «μακριά» από τις προεδρικές του 2023, και παρά το γεγονός ότι πολλοί από όσους δηλώνουν σήμερα πως θα ψηφίσουν τον Χ υποψήφιο δεν θα πάνε καν στις κάλπες, εντούτοις παραμένει εκπληκτική η διαφορά σε ποσοστά ανάμεσα στον Ν. Χριστοδουλίδη και στους άλλους δύο κύριους υποψηφίους. Οι ερμηνείες δίνουν και παίρνουν. Θα πρέπει όμως να σκεφτούμε το ενδεχόμενο τα πράγματα να μην λειτουργούν αποκλειστικά με τον παραδοσιακό τρόπο.

Για παράδειγμα, δεν είμαι βέβαιος ότι με το που θα «ζεσταθεί» η προεκλογική περίοδος, οι ανθυποψήφιοί του θα ξεγυμνώσουν και θα κατατροπώσουν στα ντιμπέιτς τον Ν. Χριστοδουλίδη και τα ποσοστά του να πέσουν κατακόρυφα. Ούτε και ότι μπορεί πια η «Αλεπού της ερήμου» να ξαναφέρει «πίσω στο μαντρί» σχεδόν ολόκληρο τον όγκο των ψηφοφόρων του ΔΗΣΥ.

Τι ακριβώς;

Το σήμερα είναι λειτουργικά διαφορετικό από το χθες, άρα δεν μπορούμε να το ερμηνεύουμε παραδοσιακά, στη βάση πολιτικών τοποθετήσεων, στρατοπέδων, θέσεων-προτάσεων κ.λπ. Γιατί, το πλέγμα της πραγματικότητας είναι σήμερα εντελώς διαφορετικό:

1. Για πρώτη φορά τον τελευταίο μισό αιώνα, δεν υπάρχει οργανικά στο προσκήνιο το Κυπριακό και οι όποιες προοπτικές. Ανεξάρτητα με το τι δηλώνεται, το Κυπριακό είναι «νεκρό» στις συνειδήσεις. Κάποτε, υπήρχε ο τοίχος Ντενκτάς που ματαίωνε προσδοκίες. Όμως, τότε ήμασταν χρονικά ακόμη αρκετά κοντά στην εισβολή, κι έτσι το ιδεολόγημα της απελευθέρωσης ήταν ακόμη δυνατό και διάχυτα παρόν. Επίσης, όλη η διεθνής κοινότητα θεωρούσε υπαίτιο του αδιεξόδου την τουρκική πλευρά. Σήμερα, τίποτε από όλα αυτά δεν συμβαίνει. Όταν επομένως το Κυπριακό είναι «νεκρό» στις συνειδήσεις, άλλα χαρακτηριστικά των υποψηφίων παίρνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και γίνονται κρίσιμα.
2. Κατά ανάλογο τρόπο, δεν αντιλαμβανόμαστε ακόμη πόσο βαθιά είναι η απαξίωση του κομματικού συστήματος στις συνειδήσεις των πολιτών. Δεν είναι μόνο η αυξανόμενη αποχή από εκλογή σε εκλογή. Οι μισοί από όσους ψηφίζουν το κάνουν χωρίς προσδοκίες ιδεολογικού χαρακτήρα. Το κάνουν για χάρη «ιδιοτελών» ή αντανακλαστικών κινήτρων (ο δικός μου βουλευτής, πρόσβαση στην εξουσία μέσω του δικού μου γνωστού ή κομματικού κ.λπ.). Είναι ένας ιδιόμορφος τρόπος «εκδίκησης» μέσω του κυνισμού· εκδίκησης του πολίτη κατά του ανίκητου κομματικού συστήματος και της παντοδύναμης διαπλοκής και διαφθοράς. Από τη στιγμή μάλιστα που το «κίνημα» κατά της διαφθοράς ηττήθηκε, η σχέση του πολίτη με το κομματικό σύστημα μεταστράφηκε σημαντικά: «Είσαι ανίκητο, γι’ αυτό πάω με τα νερά σου, αλλά τώρα σε αποστρέφομαι όσο ποτέ».

«Δεν ακούω τίποτε»

Όταν υπάρχει συναισθηματικό διαζύγιο με τον παραδοσιακό πολιτικό λόγο, τα επιτελεία σχεδιάζουν στον αέρα.

Για παράδειγμα: Από το πρωί μέχρι το βράδυ, το επιτελείο ΔΗΣΥ-Αβέρωφ υπογραμμίζει το ότι ο Ν. Χριστοδουλίδης είναι ακόμη μέλος του ΔΗΣΥ, είναι υποψήφιος του ΔΗΚΟ, άρα δεν είναι ανεξάρτητος, είναι απλώς προδότης της παράταξης που τον ανέδειξε. Παλαιότερα, όταν επαναλαμβανόταν καθημερινά ένα δυνατό λογικό σχήμα κατά την προεκλογική περίοδο, ρίζωνε σιγά-σιγά στη σκέψη του πολίτη. Σήμερα, απλώς επιτείνει την αποστροφή και την αντίδραση. Ο πολίτης απαντά: «Δεν θα μου πεις εσύ ποιος είναι ανεξάρτητος και ποιος όχι· εγώ θα αποφασίσω με τα δικά μου κριτήρια και διαίσθηση».

Επίσης: Με βάση τα παραδοσιακά πολιτικά θέσμια, το να αποφεύγει κάποιος υποψήφιος τις δημόσιες συζητήσεις, θεωρούνταν φυγομαχία και δειλία. Ένδειξη αδυναμίας να παρουσιάσει βαρύνουσες θέσεις-προτάσεις και να τις υπερασπιστεί. Σήμερα, πολύ λίγο ερμηνεύεται έτσι. Μεγάλη μερίδα πολιτών το ερμηνεύει ως αποφυγή άσκοπων κοκορομαχιών παραδοσιακού τύπου, άρα ως σοβαρότητα.

Αντιστροφή

Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι η προτίμηση που συγκεντρώνει ο Ν. Χριστοδουλίδης δεν μπορεί ούτε να ερμηνευτεί ούτε να αντιμετωπιστεί με τις παραδοσιακές φόρμουλες. Οι προσεγγίσεις των πολιτών έχουν αντιστραφεί. Δεν βιώνουμε πρωτοφανές σκηνικό απλώς στο Κυπριακό, ή απλώς στη συναισθηματική σχέση του πολίτη με το κράτος και το σύστημα. Αυτά έχουν ανατρέψει σε μεγάλο βαθμό συνολικά τις προσεγγίσεις και τα κριτήρια των πολιτών.

Έτσι, χαρακτηριστικά που μπορεί να αποτελούσαν επικοινωνιακό ρίσκο παλαιότερα, τώρα ερμηνεύονται με διαφορετικό αλγόριθμο. Παράδειγμα: Παλαιότερα, όλοι οι υποψήφιοι και οι πολιτικοί πρώτης γραμμής τηρούσαν ισορροπίες σε σχέση με την εκκλησία και τη θρησκεία. Σεβασμός, αλλά «λελογισμένη» θρησκευτικότητα, μέσα από την τυπική συμμετοχή στα τελετουργικά της εκκλησίας. Ώς εκεί. Αυτή ήταν η ασφαλέστερη οδός. Σήμερα, ο πολίτης το θεωρεί υποκρισία αυτό. Αντίθετα, το γεγονός ότι ο Ν. Χριστοδουλίδης είναι βαθιά και γνήσια θρησκευόμενος, κάνει ακόμη και άθρησκους πολίτες να το θεωρούν ένδειξη αυθεντικότητας, δείγμα ταπεινότητας, και εγγύηση εντιμότητας.

Η νέα πολιτική μηχανική

Όλα αυτά δεν πρόκειται να ανατραπούν εύκολα. Γιατί βρισκόμαστε έξω από το παραδοσιακό πεδίο. Νέα κριτήρια είναι στο επίκεντρο. Για παράδειγμα, η εμφανισιμότητα νικά το «παραδοσιακό αίτημα» για στιβαρό στέιτσμαν –εν πολλοίς χάρη και στο αντι-παράδειγμα Αναστασιάδη.

Η γλυκύτητα του Ν. Χριστοδουλίδη δεν κάνει τους αντιομοσπονδιακούς να αμφιβάλλουν για τις θέσεις του στο Κυπριακό. Και την ίδια ώρα, ο πάλαι ποτέ υπέρμαχος της λύσης δεν δίνει πια τόση σημασία στο ότι ο Ν. Χριστοδουλίδης είναι της άλλης σχολής. Δεν έχει και πολύ νόημα πια, όπως τα βλέπει ο πολίτης. Οι δε αντιφάσεις ανάμεσα στις θέσεις του και τη θητεία του ως υπουργός από τη μια και τη «νέα στρατηγική» του υποστηριχτή του (Νικόλας Παπαδόπουλος) από την άλλη, μπορεί για τους παραδοσιακά σκεπτόμενους Αβέρωφ και Μαυρογιάννη να είναι σημαντικό μείον· για τον πολίτη, όμως, είναι ίσως απόδειξη της ανεξαρτησίας του Ν. Χριστοδουλίδη.

Είμαστε στο επίπεδο της κβαντομηχανικής. Οι νόμοι του Νεύτωνα είναι χρήσιμοι, αλλά όχι επαρκείς. Χρειαζόμαστε πια άλλους αλγόριθμους για να καταλαβαίνουμε τι μας γίνεται.

Καλάθι

• Μνήμη (1): Πάντα συμφωνούσα με τη φράση ότι η μνήμη είναι δικαιοσύνη. Το ποιος έκανε τι –ή δεν έκανε– το τι προηγήθηκε και τι μεσολάβησε, δεν είναι πολυτέλεια. Είναι απαραίτητο βάθρο για να κρίνει κανείς πρόσωπα και καταστάσεις. Από την άλλη, όμως, φαίνεται ότι δεν ξεχνάμε πάντα από αμνησία ή κοντή μνήμη. Ξεχνάμε από επιλογή. Δεν θέλουμε να θυμόμαστε, θέλουμε να ξέρουμε μόνο ό,τι θέλουμε.
• Μνήμη (2): Κάτι ανάλογο συμβαίνει όχι μόνο για τα απώτερα, αλλά και σε επίπεδο πρόσφατης μνήμης. Για παράδειγμα, πόσοι πολιτικοί ή δημοσιογράφοι ρώτησαν τον Πρόεδρο ή τον κυβερνητικό εκπρόσωπο για τη συνέχεια της Μαδρίτης; Ποια είναι σε διπλωματικό επίπεδο η επεξεργασία των «βαρυσήμαντων συνομιλιών» που είχε ο Ν. Αναστασιάδης με τους ηγέτες του κόσμου; Κάθε πολιτική συνομιλία με περιεχόμενο έχει πάντα συνέχεια δια της διπλωματικής οδού, ώστε να προωθηθούν τα διαμειφθέντα ή τα συμφωνηθέντα. Εκτός και αν η συνομιλία είναι «καλησπέρα σας, πώς είστε».
• Μνήμη (3): Υπάρχουν και κοινωνίες με μνήμη. Με τα στραβά και τα ανάποδά τους, αλλά μνήμη έχουν. Και συγχωρούν δύσκολα το ψέμα, τα λάθη, και τα σκάνδαλα. Γι’ αυτό δίνουν τα παπούτσια στο χέρι ακόμη και σε έναν Μπόρις Τζόνσον.