Η Αμάλθεια και τι έχει πετύχει και τι όχι 

Της Ανδρούλλας Καμιναρά*

Η ανάγκη παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας για τους Παλαιστίνιους έχει δραματικά αυξηθεί, ιδιαίτερα μετά από την επίθεση της Χαμάς στις 7ης Οκτωβρίου 2023 και την έναρξη της τωρινής φάσης του πολέμου στη Γάζα. Τις τελευταίες 400 και πλέον ημέρες, πάνω από 43.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί και χιλιάδες τραυματίστηκαν κυρίως γυναίκες και παιδιά. Η κατάσταση έχει χαρακτηρισθεί ως «αποκαλυπτική». Στις 17 Οκτωβρίου 2024, ο UNSG Guterres έγραψε σε μια ανάρτηση στο X, ότι «οι άνθρωποι στη Γάζα αντιμετωπίζουν καταστροφικό επίπεδο πείνας. Ο λιμός πλησιάζει. Αυτό είναι απαράδεκτο. Τα σημεία διέλευσης πρέπει να ανοίξουν αμέσως, τα γραφειοκρατικά εμπόδια πρέπει να αρθούν»[1].

Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να ενημερώσει για τα επιτεύγματα και τις ελλείψεις της θαλάσσιας ανθρωπιστικής γέφυρας μεταξύ Κύπρου και Γάζας και να επισημάνει ορισμένα από τα αναπάντητα ερωτήματα που προκύπτουν από αυτή την προσπάθεια.

Σύμφωνα με την The Jerusalem Post[2], ο θαλάσσιος διάδρομος ήταν ιδέα του πρωθυπουργού Νετανιάχου, εντός δύο εβδομάδων από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου 2023, ο Νετανιάχου είχε συζητήσει αυτή την ιδέα και με τον Πρόεδρο Μπάιντεν και τον Κύπριο Πρόεδρο Χριστοδουλίδη[3].

Ένα σημαντικό ορόσημο στα εξελισσόμενα γεγονότα στον πόλεμο της Γάζας ήταν η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης (ICJ). Στις 26 Ιανουαρίου 2024, στην «Εφαρμογή της σύμβασης για την πρόληψη και την τιμωρία του εγκλήματος της γενοκτονίας στη Λωρίδα της Γάζας – η υπόθεση Νότια Αφρική εναντίον Ισραήλ, το δικαστήριο δήλωσε μεταξύ άλλων τα εξής: «Το Δικαστήριο περαιτέρω θεωρεί ότι το Ισραήλ πρέπει να λάβει άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα για να καταστεί δυνατή η παροχή βασικών υπηρεσιών και ανθρωπιστικής βοήθειας που χρειάζονται επειγόντως για την αντιμετώπιση των δυσμενών συνθηκών ζωής που αντιμετωπίζουν οι Παλαιστίνιοι στην Λωρίδα της Γάζας»[4].

Τους πρώτους μήνες του 2024, η ιδέα ενός θαλάσσιου διαδρόμου ή της θαλάσσιας γέφυρας απέκτησε δυναμική. Ο Προέδρος Χριστοδουλίδης παρουσίασε την θαλάσσια γέφυρα ως κυπριακή πρωτοβουλία. Στις 7 Μαρτίου 2024, ο Προέδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε την πρωτοβουλία για θαλάσσια γέφυρα στην ομιλία του προς τον Αμερικανικό λαό. Την επόμενη μέρα, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντεν Λάιεν επισκέπτεται την Κύπρο και η θαλάσσια γέφυρα εγκαινιάστηκε και επίσημα στην Κύπρο, παρόλο που δεν έγινε αναφορά για το πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να στηθεί.

Η θαλάσσια γέφυρα, τελικά χρειάστηκε περισσότερους από 2 μήνες για να λειτουργήσει και κηρύχθηκε έτοιμη για λειτουργία στις 17 Μαΐου 2024. Ονομάζεται Αμάλθεια από τους Κύπριους αλλά από οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το όνομα JLOTS (Joint Logistics Over-the-Shore maritime corridor).

Πολύ λίγες πληροφορίες έχουμε για το τι επιτεύχθηκε από την λειτουργία της θαλάσσιας γέφυρας, αλλά η έκθεση που δημοσιεύτηκε στις 27 Αυγούστου 2024, από το Γραφείο του Γενικού Επιθεωρητή του Οργανισμού Διεθνούς Βοήθειας των ΗΠΑ (USAID) έχει δώσει πολλές χρήσιμες πληροφορίες ως προς τα αποτελέσματα και αδυναμίες αυτής της πρωτοβουλίας[5].

Από την έκθεση μαθαίνουμε ότι η θαλάσσια γέφυρα σχεδιάστηκε ως εξής:

• Η βοήθεια θα συγκεντρωνόταν, θα καταγραφόταν, θα επιθεωρείτα στην Κύπρο, από τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) και στη συνέχεια το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, θα τη φόρτωνε σε φορτηγά πλοία στο λιμάνι της Λάρνακας. Αυτό σήμαινε ότι σε κυπριακό έδαφος, ισραηλινές και αμερικανικές δυνάμεις πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις που κανονικά είναι ευθύνη της κυπριακής κυβέρνησης.

• Η ανθρωπιστική βοήθεια θα μεταφερόταν με φορτηγά πλοία από τη Λάρνακα στη Γάζα και θα φορτωνόταν στην πλωτή πλατφόρμα και θα μεταφερόταν σε προσωρινή προβλήτα. Να σημειωθεί ότι υπάρχει ένα πλήρως λειτουργικό λιμάνι μόλις 25 χλμ βόρεια, το λιμάνι του Ashdod, ωστόσο, οι Ισραηλινοί αρνήθηκαν να επιτρέψουν την παράδοση βοήθειας εκεί.

• Η βοήθεια από την προσωρινή προβλήτα στην παραλία, θα μεταφερόταν από ανθρωπιστικές οργανώσεις που θα την φόρτωναν σε φορτηγά για παράδοση στους κατοίκους της Γάζας.

Ο αρχικός στόχος ήταν να λειτουργήσει το JLOTS για 90 ημέρες και να παρέχει τρόφιμα σε περίπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους. Κατά τη διάρκεια των προκαταρκτικών συζητήσεων και κατά τη λειτουργία της γέφυρας, ομόφωνα οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, τα Ηνωμένα Έθνη και η USAID τόνιζαν ότι θαλάσσια γέφυρα δεν συνιστάται συνήθως στις επιχειρήσεις ανθρωπιστικής βοήθειας, καθώς είναι μια πολύ πιο δαπανηρή, χρονοβόρα και επικίνδυνη μέθοδος. Επιπλέον, η ύπαρξη της θαλάσσιας γέφυρας «θα αποσπούσε την προσοχή από… τη συνηγορία για το άνοιγμα από το Ισραήλ των συνόρων και των οδικών δικτύων … που θεωρούνταν πιο αποτελεσματικές και αποδεδειγμένες οδούς παροχής βοήθειας στη Γάζα». Για παράδειγμα, η ΕΕ διευκρίνισε ότι «Η θαλάσσια γέφυρα είναι συμπληρωματική οδός και δεν προορίζεται να αντικαταστήσει τις υπάρχουσες χερσαίας οδούς προς τη Γάζα»[6].

Σημειώνεται δε ότι, χιλιάδες φορτωμένα φορτηγά, είναι αποκλεισμένα από το Ισραήλ στα σύνορα και δεν τους επετράπη να παραδώσουν την τόσο αναγκαία ανθρωπιστική βοήθεια.

Η έκθεση εξηγεί ότι ακόμα και από τη φάση του σχεδιασμού, υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ, αφενός, του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ και των Ισραηλινών, και, αφετέρου, των ανθρωπιστικών οργανισμών βοήθειας που λειτουργούσαν στην Γάζα και κυρίως του WFP (Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών) που συντόνιζε τον εφοδιασμό των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Τα κύρια σημεία διαφωνίας ήταν:

• Τοποθεσία προβλήτας: Οι υπηρεσίες ήθελαν η προβλήτα να κατασκευαστεί στα βόρεια της Γάζας, πιο κοντά από εκεί που ζούσαν οι περισσότεροι άνθρωποι που την είχαν ανάγκη. Το αρνήθηκαν οι Ισραηλινοί και στο τέλος η προβλήτα κατασκευάστηκε στη μέση της Γάζας.

• Ασφάλεια: διασφάλιση της ασφάλειας των ανθρωπιστικών επιχειρήσεων και ότι πρέπει να υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ στρατιωτικών και ανθρωπιστικών ενεργειών.

• Διάρκεια: λειτουργία για 90 ημέρες μόνο.

Ταυτόχρονα υπήρξαν κάποια επεισόδια, όπως αυτό της 8ης Ιουνίου, που έθεσαν ερωτηματικά για την λειτουργία της θαλάσσιας γέφυρας. Πιο συγκεκριμένα, στις 8 Ιουνίου, το IDF διεξήγαγε στρατιωτική επιχείρηση στους προσφυγικούς καταυλισμούς στη Nuserait. Η επιχείρηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση 4 Ισραηλινών αιχμαλώτων και το θάνατο, σύμφωνα με τους Ισραηλινούς, ‘λιγότερων από 100 Παλαιστινίων’, αλλά σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας, ‘σκοτώθηκαν 274 Παλαιστίνιοι’. Τα μέσα ενημέρωσης πρόβαλαν βίντεο όπου έδειχναν ότι η προβλήτα χρησιμοποιήθηκε από τους στρατιώτες του IDF σε αυτή τη στρατιωτική επιχείρηση. Οι ΗΠΑ το διέψευσαν. Μετά από αυτό το γεγονός, το WFP διέκοψε τις δραστηριότητες της στην προβλήτα. Ωστόσο, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ συνέχισε να μεταβιβάζει ανθρωπιστική βοήθεια στην προβλήτα, παρόλο που για τρεις εβδομάδες το WFP είχε σταματήσει τις δραστηριότητές του εκεί, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα περίπου 9.000 παλέτες με αναγκαία βοήθεια να συσσωρευτούν στην παραλία!

Το JLOT κόστισε 230 εκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ. Το JLOT λειτούργησε από τις 17 Μαΐου 2024 έως τις 17 Ιουλίου, οπότε και τελικά ξεστήθηκε. Περίπου 1.000 Αμερικανοί στρατιώτες και ναύτες και 16 πλοία διαφόρων μεγεθών χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά για την εκτέλεση αυτής της αποστολής. Στην πραγματικότητα όμως, η θαλάσσια γέφυρα λειτούργησε στην ουσία μόνο για 20 ημέρες[7]. Σύμφωνα με την έκθεση, η συνολική ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του JLOTS/Αμάλθεια σε όλη την ύπαρξή του ήταν 8.100 μετρικοί τόνοι. Σαν μέτρο σύγκρισης, πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023, υπήρχαν ανά ημέρα, κατά μέσο όρο, 500 φορτηγά που μετέφεραν βοήθεια στην Γάζα. Το μέσο φορτηγό μετέφερε τότε 15 τόνους βοήθειας – έτσι αυτό που παραδόθηκε μέσω του JLOTS/ Αμάλθεια ήταν αντίστοιχο περίπου σε 540 φορτηγών βοήθειας, που είναι περίπου μιας μέρας ανθρωπιστική βοήθεια πριν από τον πόλεμο[8]. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το μέσο κόστος ενός φορτηγού ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα μέσω της θαλάσσιας γέφυρας, αλλά θα μπορούσε εύκολα να είναι τουλάχιστον 30 φορές ακριβότερη από τη βοήθεια που παραδίδεται με φορτηγά μέσω των χερσαίων οδών[9].

Αυτό που δεν γνωρίζουμε επίσης είναι πόση από την βοήθεια που έφτασε στην προβλήτα, στην πραγματικότητα έφτασε και στους ανθρώπους που είχαν την μεγαλύτερη ανάγκη. Ξέρουμε για παράδειγμα, «τις πρώτες 2 ημέρες της λειτουργίας της θαλάσσιας γέφυρας, οι κάτοικοι επιτέθηκαν και αφαίρεσαν την ανθρωπιστική βοήθεια από 12 από τα 26 φορτηγά του WFP που προσπαθούσαν να κάνουν το ταξίδι από την προσωρινή προβλήτα στην αποθήκη του ΟΗΕ στη Γάζα».

Μολονότι οποιαδήποτε παράδοση βοήθειας στη Γάζα είναι σίγουρα ευπρόσδεκτη, όσο αναποτελεσματική και δαπανηρή αποδείχτηκε, είναι όμως σημαντικό να επισημανθούν και απαντηθούν ορισμένα ερωτήματα:

• Η ανακοίνωση της θαλάσσιας γέφυρας σίγουρα απόσπασε την προσοχή και μείωσε την πίεση προς στο Ισραήλ να ανοίξει τους χερσαίους δρόμους, ιδιαίτερα ενόψει της απόφασης του ICJ. Αυτό επέτρεψε στο Ισραήλ να συνεχίσει πιο ελεύθερα τις δραστηριότητές του;

• Εάν η παράδοση της βοήθειας ήταν ο στόχος της προβλήτας, γιατί τοποθετήθηκε στην κεντρική Γάζα και όχι στη βόρεια Γάζα όπου ήταν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που την είχαν ανάγκη;

Στην πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρος Χριστοδουλίδης στον Λευκό Οίκο στις 30 Οκτωβρίου[10], Προέδρος Μπάιντεν εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του στην Κύπρο για τον ρόλο που έπαιξε στην προσπάθεια της θαλάσσιας γέφυρας ανθρωπιστικής βοήθειας, παρόλο που βοήθησε μόνο οριακά στην παροχή βοήθειας. Θα μπορούσε αυτό να οφείλεται σε κλασική διπλωματική ευγένεια ή θα μπορούσε να αναφέρετε στην επίτευξη κάποιου άλλου στόχου; Αν ναι, ποιος ήταν αυτός;

Η ανάγκη της παράδοσης ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα αυξάνεται καθημερινά και η κατάσταση στο έδαφος περιγράφεται ως «αποκαλυπτική». Επιπλέον, η απόφαση της Kneset στις 31 Οκτωβρίου να απαγορεύσει την UNWRA (United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees in the Near East) προκάλεσε την αντίδραση της επιτροπής των Παλαιστινιακών Δικαιωμάτων του ΟΗΕ που έκανε λόγο για «την άνευ προηγουμένου παράνομη ενέργεια του Ισραήλ, η κατοχική δύναμη, παραβιάζει τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, τη Σύμβαση για τα προνόμια και τη ασυλία των Ηνωμένων Εθνών και αμέτρητα σχετικά ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης και του Συμβουλίου Ασφαλείας και παραβιάζει άμεσα τις υποχρεώσεις του Ισραήλ ως κατοχικής δύναμης βάσει του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου»[11].

Τέλος, πρέπει να αναρωτηθούμε, τι επιτεύχθηκε αλλά και τι ήταν το κόστος της πρωτοβουλίας για την δημιουργία της θαλάσσιας γέφυρας Κύπρου-Γάζας και πώς θα κρίνει η ιστορία αυτούς που την υποστήριξαν;

*Πρώην Διευθύντρια Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ECHO) και πρώην Πρέσβης της ΕΕ στο Πακιστάν

Πολιτικός αναλυτής και Συνεργάτης/Fellow στο Πανεπιστήμιο Georgetown, Ντόχα

https://www.qatar.georgetown.edu/ambassador-androulla-kaminara/

Πηγές:

[1] https://x.com/antonioguterres/status/1846919011818524932

[2] https://www.jpost.com/international/article-791239

[3] https://www.gov.il/en/pages/pm-netanyahu-speaks-to-world-leaders-1-nov-2023

[4] https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/192/192-20240126-ord-01-00-en.pdf

[5] https://oig.usaid.gov/sites/default/files/2024-08/OIG%20Final%20Report%20-%20JLOTS%20Maritime%20Corridor%20Evaluation.pdf

[6] https://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/news-stories/news/eu-mobilises-assistance-gaza-cyprus-maritime-corridor-2024-05-17_en

[7] https://www.usaid.gov/news-information/speeches/may-24-2024-press-briefing-update-humanitarian-maritime-corridor-gaza

[8] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/10/30/readout-of-president-joe-bidens-meeting-with-president-nikos-christodoulides-of-the-republic-of-cyprus/

[9] https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2024/gaza-aid-truck-sea-airdrop/

[10] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/10/30/readout-of-president-joe-bidens-meeting-with-president-nikos-christodoulides-of-the-republic-of-cyprus/

[11] https://press.un.org/en/2024/gapal1474.doc.htm