Πώς μπορούν να αποζημιωθούν οι εκτοπισμένοι για την απώλεια των περιουσιών τους;

Του Ανδρέα Δ. Συμεού*

Κατά καιρούς υποβάλλονται προτάσεις για το πώς το κράτος θα μπορούσε να αποζημιώσει τους εκτοπισμένους για την απώλεια των περιουσιών τους. Μεταξύ άλλων έχουν προταθεί:

α) η αποζημίωση από το κράτος για την απώλεια χρήσης τους,

β) η ανταλλαγή των περιουσιών αυτών με κρατικές περιουσίες στις ελεύθερες περιοχές,

γ) η αγορά από το κράτος των περιουσιών για τις οποίες προσφέρει αποζημίωση η Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας (ΕΑΙ) της Τουρκίας.

Σε ό,τι αφορά την πρώτη πρόταση, υπενθυμίζεται ότι η καταβολή τέτοιων αποζημιώσεων δεν είναι υποχρέωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά της Τουρκίας, σαν κατοχικής δύναμης, όπως έχει αναγνωρίσει και το ΕΔΑΔ σε σειρά αποφάσεών του. Η υποχρέωση αναγνωρίζεται ακόμα και από τον «περί Αποζημίωσης, Ανταλλαγής και Αποκατάστασης Ακίνητης Περιουσίας Νόμο 67/2005» της «ΤΔΒΚ», με τον οποίο ιδρύθηκε η ΕΑΙ.

Η θέση της τ/κ πλευράς στις συνομιλίες είναι ότι μετά τη λύση του Κυπριακού οι αποζημιώσεις αυτές θα καταβληθούν από τη συνιστώσα πολιτεία στην οποία υπάγεται ο ιδιοκτήτης, κάτι το οποίο απορρίπτει η πλευρά μας. Ανεξάρτητα από το ποια θα είναι η τελική συμφωνία η οποία θα προκύψει, το θέμα της αποζημίωσης για απώλεια χρήσης είναι ένα πολύ ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί για την πλευρά μας, δεδομένου ότι αφορά την καταβολή πολλών δεκάδων δισ. ευρώ. Θεωρώ, επομένως, ότι η καταβολή, εδώ και τώρα, τέτοιων αποζημιώσεων από το κράτος μας θα ενισχύσει τα επιχειρήματα της άλλης πλευράς και θα αφαιρέσει από την πλευρά μας αυτό το διαπραγματευτικό χαρτί.

Η δεύτερη πρόταση (για την οποία εκκρεμεί πρόταση νόμου από το 2012) εμπεριέχει επίσης πολλούς κινδύνους. Κατ' αρχήν υπενθυμίζεται ότι τα κτηματικά μητρώα για τις επαρχίες Αμμοχώστου και Κερύνειας βρίσκονται στα χέρια των κατοχικών δυνάμεων και ότι τα προσωρινά μητρώα τα οποία δημιουργήθηκαν μετά την εισβολή περιέχουν λάθη και ανακρίβειες. Συνεπώς, κάποιες από τις ανταλλαγές οι οποίες προτείνεται να γίνουν θα αποδειχθούν παράτυπες. Επιπλέον, είτε οι περιουσίες των εκτοπισμένων εγγραφούν στο όνομα της Κυπριακής Δημοκρατίας, είτε στο όνομα του «Συμβουλίου Αντικατάστασης Περιουσιών», είτε κάποιου άλλου φορέα, θα υπάρξουν πολιτικές και νομικές περιπλοκές μετά τη λύση του Κυπριακού. Τέλος, ας μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι η συνολική έκταση των κατεχόμενων περιουσιών είναι σχεδόν δύο εκατομμύρια δεκάρια. Πού θα βρεθούν χαλίτικα ίσης έκτασης/ αξίας; Ποιοι θα έχουν προτεραιότητα; Πώς θα γίνουν οι εκτιμήσεις ώστε τα ανταλλασσόμενα κτήματα να είναι ίσης αξίας;

Η τρίτη επιλογή είναι επίσης προβληματική. Από την ΕΑΙ έχουν καταβληθεί μέχρι σήμερα (μετά από 17 χρόνια λειτουργίας της) περίπου 422 εκατομμύρια στερλίνες για 44.000 δεκάρια γης. Το ποσό αυτό δεν είναι απαγορευτικό για την Κυπριακή Δημοκρατία στην περίπτωση που θα ήθελε να το καταβάλει στους ιδιοκτήτες ώστε να καταστεί η ίδια (ή κάποιος σχετικός φορέας) ιδιοκτήτρια. Είναι, εντούτοις, γνωστό ότι οι αποζημιώσεις αυτές είναι πολύ χαμηλές. Σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού, η τ/κ πλευρά θα τις επικαλεστεί σαν μέτρο σύγκρισης για το ύψος των αποζημιώσεων που θα καταβληθούν. Συνεπώς, η υιοθέτηση των χαμηλών αυτών αποζημιώσεων από την Κυπριακή Δημοκρατία θα αφαιρέσει από την πλευρά μας το επιχείρημα ότι οι ιδιοκτήτες τις απεδέχθηκαν κάτω από πίεση και συνεπώς δεν αποτελούν την εύλογη αγοραία αξία των περιουσιών αυτών. Επιπλέον, μια τέτοια κίνηση θα ενθαρρύνει μαζικές προσφυγές στην Επιτροπή, κάτι που θα αντίκειται στην πολιτική της κυβέρνησης να αποθαρρύνει τέτοιες προσφυγές. Τέλος, θα προκύψουν πολιτικές και νομικές περιπλοκές μετά τη λύση του Κυπριακού, όπως και στη δεύτερη πρόταση.

Οφείλω να πω ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις για τη στήριξη των ιδιοκτητών κατεχόμενων περιουσιών. Ασφαλώς, η καλύτερη (ουσιαστικά η μόνη) λύση είναι η λύση του Κυπριακού. Οποιαδήποτε και αν είναι η συμφωνία στην οποία θα καταλήξουμε, οι ιδιοκτήτες, είτε θα πάρουν την περιουσία τους, είτε θα αποζημιωθούν, είτε θα πάρουν άλλη περιουσία σε αντάλλαγμα. Επειδή όμως η λύση είναι μακριά, η κυβέρνηση οφείλει να πάρει πιο ουσιαστικά μέτρα, από τα ήδη ισχύοντα, για οικονομική στήριξη των ανθρώπων αυτών, όπως:

α) η αναβάθμιση και οικονομική ενίσχυση του Φορέα Ίσης Κατανομής Βαρών, ώστε να εμπλουτίσει και επεκτείνει τα προγράμματά του,

β) η αναθεώρηση των κανονισμών διάθεσης τ/κ περιουσιών, ώστε να λαμβάνεται υπόψη, σε μεγαλύτερο βαθμό, η αξία της περιουσίας του αιτητή στα κατεχόμενα. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να απομακρυνθούν οι παράνομοι χρήστες, να δοθεί το δικαίωμα σε κληρονόμους νόμιμων χρηστών να συνεχίσουν να κατέχουν την περιουσία, να μην τερματίζεται η κατοχή τ/κ κατοικίας στην περίπτωση απόκτησης ιδιόκτητης κατοικίας και γενικότερα να υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια κατοχής σε νόμιμους χρήστες. Ας μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι μετά τη λύση του Κυπριακού η συντριπτική πλειοψηφία των Τ/Κ δεν θα διεκδικήσουν αποκατάσταση των περιουσιών τους και ότι αναπόφευκτα ο Ε/Κ χρήστης θα έχει προτεραιότητα.

γ) να τροποποιηθεί ο περί του Εθνικού Ταμείου Επενδύσεων και του Κυπριακού Οργανισμού Διαχείρισης Επενδύσεων Νόμος 33(Ι) του 2019 ώστε μέρος των αναμενόμενων εσόδων από τους υδρογονάνθρακες να χρησιμοποιηθούν για τις ανάγκες των εκτοπισμένων.

Τέλος, ένα μέτρο προς την ορθή κατεύθυνση πιστεύω ότι θα είναι και η σύσταση μιας Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής Περιουσιών, όπως έχω αναπτύξει σε άλλα άρθρα μου, μέσω της οποίας να ανταλλαγούν πληροφορίες για τις περιουσίες, με στόχο το αμοιβαίο όφελος.

*LLB, MSc (ULA), ARICS πρώην επικεφαλής/μέλος της ε/κ ομάδας εργασίας για το περιουσιακό