Πρωτοβουλία ή επίλογος για το Κυπριακό;

Εν μέσω απρόβλεπτων εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έκανε γνωστό ότι θα διορίσει απεσταλμένο για το ξεχασμένο - στην τύχη και τον χρόνο - πρόβλημα της Κύπρου. Παρά τους δισταγμούς του, θα προσπαθήσει μέσω του διορισμού αυτού να διερευνήσει τις προθέσεις των μερών, αν, δηλαδή, υπάρχει κοινό έδαφος για επανάληψη των συνομιλιών.

Μπορεί να σπάσει το αδιέξοδο; Ή πρόκειται για μια πράξη τέλους στο Κυπριακό όπως το γνωρίζαμε (ομοσπονδιακή λύση – επανένωση), την ώρα που οι ενδιαφερόμενοι θα προσποιούνται για το αντίθετο;

Με…μισή καρδιά

Ο βασικός μεσολαβητής, ο Αντόνιο Γκουτέρες, ενεργεί με …μισή καρδιά. Δεν είναι μόνο γιατί τρέχει πίσω από πολύ πιο πειστικά και επείγοντα διεθνή προβλήματα: αποτροπή της άνευ ορίων αντίδρασης του Ισραήλ, αποκλεισμός δύο εκατομμυρίων ψυχών σε μια στενή λωρίδα γης. Είναι γιατί στην Κύπρο οι ηγεσίες των δύο κοινοτήτων δύσκολα πείθουν ότι αυτή τη φορά επιθυμούν διακαώς να καταλήξουν σε μια μόνιμη λύση στο νησί. Το πρόβλημα έγινε ακόμα πιο πολύπλοκο μετά την τελευταία παταγώδη αποτυχία (Κραν Μοντάνα, 2017). Κανείς δεν μπορεί πλέον να διακριβώσει τις προθέσεις της τουρκικής κυβέρνησης. Γιατί, για παράδειγμα, να μπει σε έναν νέο γύρο διαπραγματεύσεων, χωρίς αρχή και τέλος; Η Λευκωσία κάνει πολύ λόγο για κινητοποίηση της ΕΕ. Ποιοι αλήθεια από τη Δύση, και πόση διπλωματική ενέργεια θα σπαταλήσουν για να πιέσουν για εξελίξεις;

Με αναπάντητα τα πιο βασικά ζητήματα, χωρίς σχέδιο και προετοιμασία, δεν είναι λίγοι αυτοί που ερωτούν: μήπως γράφεται ο επίλογος;

Νέο αδιέξοδο - κατάθεση εντολής

Μια προβλεπτή εξέλιξη για την Κύπρο μετά την πάροδο μερικών μηνών είναι η επιβεβαίωση του αδιεξόδου. Οι θέσεις των δύο πλευρών παραμένουν αγεφύρωτες. Στην περίπτωση αυτή, η επ’ αόριστον αναστολή των προσπαθειών του ΟΗΕ, ή ακόμα χειρότερα η κατάθεση της εντολής του στο Συμβούλιο Ασφαλείας, είναι μια ισχυρή πιθανότητα. Ήδη συμβαίνει το πρώτο, καθώς ο Γκουτέρες είναι για 6 χρόνια αποστασιοποιημένος. Το μόνο που κάνει είναι να περιγράφει με τα πιο μελανά χρώματα την καλλιέργεια αντιπαράθεσης στο νησί.

Μπορεί να γίνει κάτι θεαματικά διαφορετικό; O ειδικός εκπρόσωπος του ΓΓ στην Κύπρο, Κόλιν Στιούαρτ, πιστεύει ότι με τη λογική «όλοι κερδισμένοι» μπορεί να υπάρξει αναστροφή του αρνητικού κλίματος. Γι’ αυτό, έφερε ως παράδειγμα την πρόσφατη αίσια κατάληξη στην Πύλα. Μετά την απότομη κλιμάκωση της έντασης, ήρθε η συμφωνία για μια νέα δίοδο που εξυπηρετεί και τους Ε/Κ και τους Τ/Κ: «Πέρα από τον δρόμο που ήταν επιθυμία των Τουρκοκυπρίων να κατασκευαστεί, θα γίνει η αστική ανάπτυξη με οικόπεδα και κατοικίες, φωτοβολταϊκό πάρκο…» (συνέντευξη στον Πολίτη και την Yeni Duzen, 25/10).

Αλλαγή στάτους κβο

Στους κόλπους του Συμβουλίου Ασφαλείας για καιρό γίνεται παρασκηνιακή συζήτηση, όχι για ριζική αλλαγή της υφιστάμενης κατάστασης, αλλά προσαρμογή για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο αναζητούν μια ρύθμιση, αυτή τη φορά υπέρ της τ/κ κοινότητας που να αντισταθμίσει τα οφέλη της ένταξης στην ΕΕ που απολαμβάνει πρωτίστως η ε/κ κοινότητα. Όλες οι ιδέες περιστρέφονται γύρω από την ανάγκη να βγει η τ/κ κοινότητα από τη διεθνή οικονομική απομόνωση. Αυτή η προσέγγιση στο ΣΑ κερδίζει συνεχώς έδαφος υπό το βάρος του κινδύνου ενσωμάτωσης των Τ/Κ από την Τουρκία.

Η συζήτηση δεν είναι άγνωστη στη Λευκωσία. Την εποχή Ν. Αναστασιάδη αναπτύχθηκαν «ιδεοθύελλες» μιας τέτοιας προσαρμογής, υπό την προϋπόθεση ότι η ε/κ κοινότητα δεν θα απολέσει την αποκλειστική διαχείριση του κράτους, που είναι μέλος της ΕΕ. Συνεργάτες του τέως Προέδρου κατέθεσαν ιδέες για οικονομική αναβάθμιση των κατεχομένων με τον έξω κόσμο. Αναζήτησαν έναν τρόπο συμβατό για να αντιμετωπιστεί το βόρειο τμήμα, ως ειδική περιοχή της ΕΕ, όπου ζει ντε φάκτο ο τ/κ πληθυσμός με ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Κανείς Ε/Κ πολιτικός, βέβαια, δεν πρόκειται να παραδεχθεί δημόσια οτιδήποτε μπορεί να δημιουργεί συνειρμούς για «δύο κυπριακά κράτη» ή «ταϊβανοποίηση». Αλλά, ορισμένοι στη Λευκωσία, που απορρίπτουν διαχρονικά κάθε σχέδιο του ΟΗΕ για ομοσπονδιακή επίλυση, έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους μια τέτοια «λύση».

Η Τουρκία, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ζητά φυσικά πολύ περισσότερα, όπως τον διαμοιρασμό εδαφών και θάλασσας. Δεν είναι βέβαιο πού θα σταματήσει τις απαιτήσεις της όταν ανοίξει ο ασκός του Αιόλου.

Δραματική ανατροπή

Κάτω από ένα σχεδόν ιδεατό, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης και ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ βρίσκουν κοινό έδαφος και πείθουν τον απεσταλμένο του Γκουτέρες να επαναλάβει πλήρους κλίμακας διαπραγματεύσεις. Για να γίνει κάτι τέτοιο, βέβαια, χρειάζονται πολύ «τολμηρές» κινήσεις και από τις δύο πλευρές. Ο Τατάρ θα πρέπει να τραβήξει πίσω την απαίτηση για «κυριαρχική ισότητα» για να διευκολύνει τη διαπραγμάτευση του κεφαλαίου «διαμοιρασμός εξουσίας». Αντιστοίχως, ο Χριστοδουλίδης θα πρέπει να πείσει ότι εννοεί την πολιτική ισότητα και τις συγκλίσεις του 2017: εκ περιτροπής προεδρία – μικτές εκλογές, μία καθοριστική τ/κ ψήφος στις εκτελεστικές αποφάσεις του 9μελούς Υπουργικού.

Με βάση όλες τις διπλωματικές αναφορές, μόνο έτσι θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί ο ΟΗΕ και η ΕΕ για να στραφούν προς την Τουρκία για να συζητηθεί ξανά το κεφάλαιο ασφάλεια. Οι συνομιλίες το 2017 συνέκλιναν σε ένα πολυμερές σχήμα ασφάλειας, χωρίς οι παρούσες εγγυήτριες δυνάμεις να έχουν καθοριστικό ρόλο εποπτείας ή εφαρμογής.

Το «ιδεατό» σενάριο θα ήταν και το πιο ορθολογικό για την ε/κ ηγεσία, αλλά, ποιος θα το στηρίξει; O Χριστοδουλίδης δεν δείχνει διατεθειμένος να το πράξει γιατί συνεπάγεται ισχυρή πολιτική δέσμευση σε μια διαδικασία χωρίς επιστροφή. Τα κυπριακά κόμματα που τον υποστηρίζουν απορρίπτουν τις συγκλίσεις του 2017 και ο ίδιος εξέφρασε δημόσια επιφυλάξεις. Τα δύο μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης, που θεωρητικά στηρίζουν τις συγκλίσεις του ’17, ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ, δεν θέλουν να σηκώσουν εκείνα το βάρος της ευθύνης, ούτε είναι πρόθυμα να πιέσουν τον Πρόεδρο να προχωρήσει.

Το παράθυρο ευκαιρίας μπορεί να κλείσει γρήγορα και ερμητικά για την Κύπρο τους επόμενους μήνες. Μπορεί να είναι ήδη πολύ αργά, η ε/κ ηγεσία υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη να το γνωρίζει, και το μόνο που κάνει είναι η διαχείριση της κοινής γνώμης στην πιο επώδυνη για την Κύπρο κατάληξη: τη λύση του οριστικού διαχωρισμού.

*To άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)