Κοινωνική πολιτική για… εκατομμυριούχους

Στέλιος Πλατής*

Ζούμε στη χώρα του παράδοξου. Στη χώρα όπου η κοινωνική πολιτική του κράτους σε περίοδο πρωτοφανούς κρίσης εξαντλείται στη… στήριξη των πολύ-εκατομμυριούχων με τη μείωση του φόρου στις καταθέσεις, την ίδια ώρα που στη μεσαία τάξη και στα ευάλωτα στρώματα προσφέρεται φθηνός… καφές και ζάχαρη. Ζούμε στη χώρα που η κυβέρνηση θεωρεί πολιτικά πρέπον και οικονομικά ορθό να μιλά για δημοσιονομική πειθαρχία και ισορροπία, την ίδια ώρα που ξοδεύει ασύστολα δημόσιο χρήμα για παροχή ΑΤΑ στους πλέον υψηλόμισθους της δημόσιας υπηρεσίας, προκλητικές υπερωρίες σε κρατικούς αξιωματούχους, πολυτελείς ανακαινίσεις, διορισμούς φίλων και συγγενών, αποσπάσεις-βόλεμα δημόσιων λειτουργών, υπερβολικά προνόμια σε κρατικούς αξιωματούχους, δημιουργία υφυπουργείων για να κάνουν τη δουλειά που κάνουν σήμερα υπουργεία και λοιπά παρόμοια περιστατικά.

Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που η κοινωνία δοκιμάζεται επί μήνες από την παρατεταμένη ακρίβια και ιδιαίτερα από τα πρόσθετα βάρη των επιτοκίων στις δόσεις δανείου για χιλιάδες νοικοκυριά. Όσοι κινούνται στη ζώσα κοινωνία, γνωρίζουν ότι υπάρχουν πολλές οικογένειες που αδυνατούν σήμερα να ανταποκριθούν σε αγορές βασικότατων αγαθών, εξαντλώντας τις πενιχρές προμήθειές τους ακόμα και από τα μέσα κάθε μήνα. Δεν είναι όμως ανεξήγητο αυτό που συμβαίνει. Με τους μισθούς καθηλωμένους, η κοινωνία αντιμετωπίζει σήμερα την τρίτη μεγάλη κρίση της τελευταίας δεκαετίας και ο χρόνος είναι πλέον μια πολυτέλεια που δεν έχουμε.

Επιπλέον, δυστυχώς σήμερα πληρώνουμε και τα συσσωρευμένα λάθη και παραλείψεις δεκαετιών. Πολιτικές που είχαν ως αποτέλεσμα να είμαστε ίσως η μόνη χώρα στην Ευρώπη που δεν έχει βασικές δομές «κοινωνικού κράτους», με εξαίρεση ίσως το νεόδμητο ΓεΣΥ και το ελλειμματικό Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Όπως για παράδειγμα το success story της αρπαχτής, του ξεπλύματος και των διαβατηρίων. Μια πολιτική που για λίγους και εκλεκτούς αποδείχθηκε η χρυσοφόρα κότα, αλλά για την υπόλοιπη κοινωνία παραμένει ένα απλήρωτο γραμμάτιο που θα μας κατατρέχει για καιρό.

Ασφαλώς, δεν μπορούν να γίνουν εν μία νυκτί όσα δεν έγιναν για δεκαετίες. Αλλά εκείνο που πραγματικά επείγει (και αυτό που κάνουν όλα τα σύγχρονα κράτη στη δεδομένη κρίση) είναι η στοχευμένη αναδιανομή πλούτου προκειμένου να στηριχθούν, έστω και ατελώς, τα ευάλωτα νοικοκυριά και η ευρεία μεσαία τάξη που κινεί την οικονομική δραστηριότητα. Τα πράγματα δεν είναι εύκολα και οι προσφερόμενες λύσεις δεν είναι πολλές, αλλά δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε και τον τροχό. Μπορούμε, είτε να επικαιροποιήσουμε επιτυχημένα σχέδια του παρελθόντος (όπως το σχέδιο επιδότησης στεγαστικών επιτοκίων που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, επιδότηση του ηλεκτρικού ρεύματος) και εκεί που τα δημοσιονομικά το έχουν ανάγκη, να ακολουθήσουμε το παράδειγμα άλλων χώρων που φορολογούν τα υπερκέρδη μεγάλων εταιρειών, αξιοποιώντας όμως τα έκτακτα έσοδα αυστηρά και αποκλειστικά για μέτρα κοινωνικής στήριξης – όχι δηλαδή όπως γίνεται σήμερα με την «έκτακτη εισφορά για την άμυνα».

Σε ένα ευρωπαϊκό κράτος, η κατάθεση πλεονασματικού προϋπολογισμού θα σήμαινε ότι υπήρχε χώρος για λήψη επιπλέον κοινωνικών μέτρων, εκτός και αν, όπως συμβαίνει στην περίπτωσή μας, ο προϋπολογισμός είναι περισσότερο αποτέλεσμα δημιουργικής λογιστικής και συγκάλυψης μελλοντικών εξόδων και λιγότερο, το αποτέλεσμα μιας σωστής και ισορροπημένης δημοσιονομικής πολιτικής. Και εδώ κρούω έγκαιρα για ακόμη μια φορά τον κώδωνα του κινδύνου για τον νέο προϋπολογισμό. Αφού αποδείχθηκε πολλές φορές στο παρελθόν ότι οι αλλεπάλληλοι συμπληρωματικοί προϋπολογισμοί, που κατά κανόνα ακολουθούν κατά τη διάρκεια του έτους, εξανεμίζουν τα όποια φαινομενικά πλεονάσματα και η κοινωνική πολιτική καταλήγει να σημαίνει έκτακτη παροχή επιδομάτων, πολλές φορές με ημερομηνία λήξης ή άνευ ουσιαστικού αντικρίσματος.

Αναντίλεκτα, το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο και πιο σύνθετο. Αλλά αυτή τη στιγμή κυριολεκτικά επείγει η στήριξη της κοινωνικής πλειοψηφίας που δοκιμάζεται. Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να υπάρξει εξορθολογισμός στη διαχείριση δημοσίου χρήματος, ώστε τα πραγματικά πλεονάσματα να καταλήξουν εκεί που πρέπει: στη δημιουργία ενός κοινωνικού κράτους και όχι στη διόγκωση ενός αμαρτωλού πολιτικού κατεστημένου.

*Διδάκτορας Χρηματοοικονομικών του Πανεπιστημίου του Cambridge