Υποχρεωμένοι να συγχωρέσουμε το ασυγχώρητο!

Τα παρατεταμένα χειροκροτήματα την περασμένη Τετάρτη στο κατάμεστο θέατρο της Δημοσιογραφικής Εστίας στη Λευκωσία για την απονομή βραβείου Ειρήνης από το Παγκύπριο Συμβούλιο Ειρήνης σε δύο Ε/Κ, των Πέτρου Σουπουρή και Γιώργου Λιασή, και δύο Τ/Κ, των Χουσεΐν Ακανσόι και Σουάτ Καφαντάρ, μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιων οάσεων ελπίδας εντός της αχανούς Σαχάρας απόγνωσης για το μέλλον μας.

Ο κάθε ένας από αυτούς τους τέσσερις άνδρες έζησαν το 1974 εφιαλτικές στιγμές που είναι δύσκολο να συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Ο Σουάτ Καφαντάρ ήταν ο μόνος που επέζησε όταν Ε/Κ παρανοϊκοί εγκληματίες αποφάσισαν να σκοτώσουν όλους τους ενήλικους άνδρες της Τόχνης πυροβολώντας τους. Ο Πέτρος Σουπουρής είδε την οικογένειά του να ξεκληρίζεται μπροστά στα μάτια του όταν Τουρκοκύπριοι εξτρεμιστές επιτέθηκαν στο χωριό του, σκοτώνοντας τους γονείς του, την αδερφή του, τον έναν αδερφό και τη θεία του. Ο Χουσεΐν Ακανσόι και ο πατέρας του ήταν οι μόνοι επιζώντες όταν μέλη της ΕΟΚΑ Β' σκότωσαν το '74 όλα τα γυναικόπαιδα στα χωριά Μάραθα, Σανταλλάρη και Αλόα. Ο Λιασής είδε να δολοφονούνται εν ψυχρώ μπροστά στα μάτια του η μητέρα του, τρεις αδερφές του, το ανιψάκι του, παππούς, γιαγιά, θείος, θεία και δύο μικρά ξαδέλφια του.

Το μεγαλείο αυτών των ανθρώπων είναι ότι, παρά τις εφιαλτικές εμπειρίες τους, αντί να μισούν την «άλλη πλευρά» που θα ήταν, βέβαια, κατανοητό, κάνουν ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή, τείνουν χείρα φιλίας, χείρα ειρήνης, χείρα συνεργασίας! Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν πρέπει να συγχωρεθούν οι φρικαλεότητες, οι φόνοι και άλλες φρικτές πράξεις. Είναι φυσικό τέτοιες πράξεις να πυροδοτούν έντονα συναισθήματα, διαμάχες, βαθιές συζητήσεις και συλλογική αναζήτηση ψυχής. Δεν σας το κρύβω ότι φεύγοντας από τη Δημοσιογραφική Εστία αναλογιζόμουνα αν είναι σκόπιμο να προσφερθεί συγχώρεση, ή εάν μπορεί η συγχώρηση να προσφερθεί για λογαριασμό άλλων ή εάν οι θηριωδίες του μεγέθους των Παλαίκυθρου, Τόχνης, Μάραθας, Σανταλλάρης και Αλόας πρέπει να συγχωρεθούν καθόλου.

Σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Ντέσμοντ Τούτου που ήταν φανατικός πολέμιος του απαρτχάιντ η συγχώρεση είναι η ικανότητα να κάνουμε μια νέα αρχή - είναι η χάρη με την οποία δίνουμε τη δυνατότητα στον άλλον να σηκωθεί, και να σηκωθεί με αξιοπρέπεια, για να ξεκινήσει εκ νέου. Στην πράξη της συγχώρεσης δηλώνουμε την πίστη μας στο μέλλον μιας σχέσης και στην ικανότητα του ατόμου που έχει παρεκτραπεί να αλλάξει. Επίσης, ο διάσημος φιλόσοφος Bertrand Russel είπε μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου όταν είχαν ήδη αποκαλυφθεί όλες οι λεπτομέρειες για το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα θανάτου: «Ένα από τα χειρότερα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος ήταν ότι μας έκανε τόσο δύσκολο να συγχωρήσουμε. Μας οδήγησε στον λαβύρινθο της ψυχής μας. Πρέπει να βρούμε μια διέξοδο από τον λαβύρινθο - όχι για χάρη των δολοφόνων, αλλά για τον δικό μας» («The Times», 29 Απριλίου, 1949). Πιστεύω οι τέσσερις μεγάλοι Κύπριοι που τιμήθηκαν με το βραβείο Ειρήνης έχουν υιοθετήσει το πνεύμα των Ντέσμοντ Τούτου και Russel. Έχουν βρει τη διέξοδο από τον λαβύρινθο για το όφελος όλων των Κυπρίων, για την πολυπόθητη συμφιλίωση. Ουσιαστικά μας λένε ότι μπορούμε πράγματι να ξεπεράσουμε τις συγκρούσεις του παρελθόντος, μπορούμε να κρατηθούμε χέρι-χέρι καθώς συνειδητοποιούμε την κοινή μας ανθρωπιά. Αυτό είναι το ελπιδοφόρο μήνυμά τους που πρέπει να σταλεί σε όλες τις γωνιές της Κύπρου.

Χρειάζεται όμως μια ουσιώδης διευκρίνιση όταν συζητάμε αυτό το θέμα. Η συγχώρεση μπορεί να δικαιολογήσει εξαίρεση από ανταποδοτική τιμωρία μόνο όταν υπάρχει μετάνοια. Η μη τιμωρία των εγκληματιών προκαλεί βλάβη στη διαδικασία υπέρβασης ατομικού και συλλογικού τραύματος που προκαλείται από βιασμό, βασανιστήρια και σκόπιμη θανάτωση αθώων. Η μετάνοια καθιστά τη συγχώρεση και την αμνηστία ηθικά αποδεκτές και μειώνει τις πιθανές βλαβερές συνέπειες της αμνηστίας. Δυστυχώς, στην Κύπρο, οι πραξικοπηματίες και οι δολοφόνοι που δήλωσαν μετάνοια μετρούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, τουτέστιν παραμένουν αμετανόητοι. Και η κατάσταση είναι νοσηρότερη αν ληφθεί υπόψη ότι καμιά κυβέρνηση από το 1960 δεν έχει προσάψει καμία κατηγορία σε κανέναν δολοφόνο αθώων Τουρκοκυπρίων. Εν ολίγοις, οι κυβερνήσεις μας έχουν παραβιάσει κάθε νομική και ηθική αρχή συγχωρώντας τους αμετανόητους δολοφόνους που κυκλοφορούν ακόμα μεταξύ μας. Μάλιστα μερικοί από αυτούς έχουν το θράσος να καυχώνται για τα εγκλήματά τους από την τηλεόραση. (Βλ. άρθρο μου «Η αντικανονικότητα του κράτους μας», «Πολιτης», 11/06/2022). Αν η «ΤΔΒΚ» επιδεικνύει την ίδια απάθεια, αυτό δεν δικαιολογεί με κανένα τρόπο την κάλυψη των εγκληματιών από την ΚΔ. Ούτε, παρεμπιπτόντως, μπορεί να λεχθεί ότι τα δικά μας εγκλήματα διαπράχθηκαν από μια χούφτα «ανεγκέφαλων» και ότι η ΚΔ δεν εμπλέκεται. Αφ' ης στιγμής η ΚΔ γνωρίζει τους δολοφόνους και δεν τους συλλαμβάνει, καταπροδώνει το λειτούργημά της και την καθιστά συνεργό σ' ένα εθνικό έγκλημα.

Δεν πρωτοστατώ εισηγούμενος τη δημιουργία Επιτροπής Συμφιλίωσης στα πρότυπα της Truth and Reconciliation Commission (TRC) της Νοτίου Αφρικής. Ισχυρότερο μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης δεν μπορεί να υπάρξει. Ο κύριος σκοπός της επιτροπής θα είναι να βοηθήσει να επιφέρει μια συμφιλίωση Ε/Κ και Τ/Κ αποκαλύπτοντας την αλήθεια για όλες τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκλημάτων που είχαν γίνει από το 1963 μέχρι σήμερα. Μισό αιώνα μετά τα τραγικά συμβάντα του 1974 ένα μεγάλο ποσοστό Ε/Κ και Τ/Κ δεν γνωρίζει για τα εγκλήματα της άλλης πλευράς κι αυτό εμποδίζει τη συμφιλίωση.

Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας