Και όμως η ιστορία επαναλαμβάνεται

Δεν ξέρω πόσες φορές πρέπει να επαναληφθεί ένα πάθημα για να γίνει μάθημα ή απλά πρέπει να αποδεχτούμε ότι έτσι λειτουργεί το σύστημα.

Δεν ξέρω πόσοι από εσάς διαβάσατε τις προσφορές που ετοίμαζαν (και ίσως ακόμη ετοιμάζουν) οι ασφαλιστικές εταιρείες για να σας πουλήσουν αποταμιευτική ασφάλεια ζωής. Στις προσφορές αυτές καταγράφουν πως θα εξελιχθεί η αξία της αποταμίευσης βάσει διαφόρων σεναρίων/ υποθέσεων. Αν η μέση ετήσια απόδοση του χαρτοφυλακίου που θα διαχειρίζονται θα είναι π.χ. (α) 4%, (β) 6% ή (γ) 8% για τα επόμενα 10-20-30 χρόνια. Αυτό φυσικά δεν έχει καμία απολύτως σημασία και απλά καταγράφονται για σκοπούς εντυπωσιασμού. Θα έλεγα ότι είναι και παραπλανητικά διότι δεν λαμβάνουν υπόψη τον πληθωρισμό, δηλαδή την απώλεια της αξίας του χρήματος.

Ενώ λοιπόν για τις ασφάλειες ζωής (μεταξύ άλλων) οι τράπεζες καταγράφουν στις προσφορές τους την ετήσια πορεία της αποταμίευσης, δεν το κάνουν αυτό με την ίδια λεπτομέρεια και για τα δάνεια και πιο συγκεκριμένα για τη δόση τους. Πώς μεταβάλλεται η δόση εκάστοτε δανείου αν το επιτόκιο θα ανέλθει π.χ. (α) στο 3%, (β) στο 5% και (γ) στο 7%. Δεν λέω πως γίνεται εσκεμμένα. Αντίθετα, η καταγραφή του θα βοηθούσε και τις ίδιες τις τράπεζες στο να περιορίσουν το ύψος και το «μαρτύριο» της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Πέφτουν τα επιτόκια και όλοι τρέχουν να δανειστούν και να δανείσουν. Κάθε φορά, θα βρεθούν θεσμοί (στη συγκεκριμένη περίπτωση Κεντρικές Τράπεζες), οικονομολόγοι και τραπεζίτες, που θα στηρίξουν τη θέση ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν χαμηλά για πολλά χρόνια. Οι πλείστοι πελάτες το πιστεύουν γιατί θέλουν να το πιστέψουν. Λοιπόν, ό,τι και να πουν κάποιοι, ό,τι και να πιστέψουν κάποιοι, η πραγματικότητα είναι ότι κανένας δεν μπορεί να προβλέψει την πορεία των επιτοκίων, του πληθωρισμού, των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Πολύ περισσότερο, δεν μπορούν να προβλεφθούν τα σοκ σε μια περίοδο 20-30 χρόνων.

Γι’ αυτόν τον λόγο, τα τελευταία χρόνια, όσοι ασχολούνται με τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους δεν κοιτάζουν μόνο τη μέση πορεία του, αλλά εισάγουν στα μοντέλα τυχαία «σοκ». Αν μια συγκεκριμένη χρονιά έρθει ύφεση 4% και αυξηθούν τα επιτόκια στο 6% και η ανεργία στο 8%, θα μπορέσει να εξυπηρετηθεί το δημόσιο χρέος; Δηλαδή, θα μπορέσει το κράτος να πληρώσει τις δόσεις που λήγουν τη συγκεκριμένη χρονιά συν τους τόκους;

Αυτό θα έπρεπε να γίνεται –να αποτελεί κανόνα– οδηγία από την Κεντρική Τράπεζα και στην περίπτωση των νοικοκυριών με τα οικιστικά δάνεια, τα οποία συνήθως είναι για μερικές δεκαετίες και άρα σίγουρα θα συμπέσουν με περιόδους αυξημένων επιτοκίων. Να παρουσιάζεται από τις τράπεζες ένα απλοποιημένο μοντέλο για να μπορεί ο λήπτης του δανείου να βλέπει ποσοτικά την επίπτωση της αύξησης των επιτοκίων. Αυτό δεν γίνεται μόνο για να διασφαλιστεί η δυνατότητα αποπληρωμής των δόσεων αλλά για να αντιληφθεί ο απλός πολίτης την επίπτωση στο επίπεδο ποιότητας ζωής του. Μια αύξηση επιτοκίων 2% σε ένα δάνειο 200.000 ευρώ αυξάνει τη δόση πάνω από 300 ευρώ τον μήνα. Μπορώ να καλύψω το ποσό αυτό; Τι θα στερηθώ; Είμαι έτοιμος να αποδεχτώ αυτή τη μείωση; Θα χρειαστώ να μειώσω κάποιες σπατάλες ή θα επηρεαστούν βασικές ανάγκες; Αυτά θα έπρεπε να αποτελούν μέρος του κανόνα της διαδικασίας αξιολόγησης.

Για το τρέχον σοκ και το τι θα ακολουθήσει… είναι αργά.