Μπορούν οι αντιλήψεις για τη διαφθορά να καθορίσουν το εκλογικό αποτέλεσμα;

Η διαφθορά ορίζεται ως η κατάχρηση της εξουσίας για προσωπικό όφελος και οι αρνητικές συνέπειές της είναι πολυδιάστατες και συμπεριλαμβάνουν την εμβάθυνση ανισοτήτων, τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, την υπονόμευση της καλής διακυβέρνησης και της δικαιοσύνης, και την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης λόγω μείωσης στις επενδύσεις.

Στην Κύπρο, δυστυχώς, η έκταση της διαφθοράς έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Από τη συστημική και θεσμική διαφθορά (π.χ. με την προώθηση και στήριξη της βιομηχανίας πώλησης «χρυσών» διαβατηρίων όπως αυτή διεξοδικά περιγράφεται στη σχετική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας (2022)), μέχρι πιο μικροπελατειακές πρακτικές (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το φαινόμενο αξιωματούχου με ψευδείς παραστάσεις και ανύπαρκτα πτυχία που διορίσθηκε σε νεοδημιουργηθείσα θέση, φανερώνοντας τις αδυναμίες και τις διάτρητες δομές διακυβέρνησης στο Προεδρικό). Αυτές είναι μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις όπου οι αρνητικές επιπτώσεις τους, αν και δύσκολα μετρήσιμες ποσοτικά, είναι εμφανείς και έχουν διάρκεια στον χρόνο.

Η κοινωνία ξεκάθαρα πλέον αντιλαμβάνεται την έκταση της διαφθοράς. Σε πρόσφατη έκθεσή της, η ΜΚΟ Transparency International (2021) υπογραμμίζει ότι στην Κύπρο ένας συντριπτικός αριθμός πολιτών (65%, το μεγαλύτερο ποσοστό πανευρωπαϊκά) πιστεύει ότι η διαφθορά αυξήθηκε σε σύγκριση με τον περασμένο χρόνο. Η γενική οπισθοδρόμηση σε θέματα διαφθοράς καθρεφτίζεται και στο υψηλό ποσοστό των Κυπρίων (88%) που θεωρεί τη διαφθορά τεράστιο πρόβλημα ενώ το 80% κρίνει τις προσπάθειες της κυβέρνησης για πάταξη της διαφθοράς ως αναποτελεσματικές. Αυτές οι αντιλήψεις επιβεβαιώνονται και στο σχετικό Ευρωβαρόμετρο (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022) όπου ένα ποσοστό 94% των Κυπρίων πιστεύει ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα.

Με δεδομένη την αντίληψη των πολιτών για τη διαφθορά, είναι ενδιαφέρον να αξιολογήσει κάποιος κατά πόσο αυτή μπορεί καθορίσει την επιλογή υποψηφίου και το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών, ειδικά σε μια περίοδο που τα παραδοσιακά ιδεολογικά και πολιτικά κριτήρια έχουν υποβαθμιστεί.

Οι De Vries and Solaz (2017), μελετώντας τις εκλογικές επιπτώσεις της διαφθοράς, παρατηρούν ότι η εκλογική τιμωρία των εμπλεκόμενων δεν είναι δεδομένη και είναι σύνηθες το φαινόμενο διεφθαρμένων πολιτικών να επανεκλέγονται. Σύμφωνα με τους δύο ακαδημαϊκούς, αυτό μπορεί να οφείλεται στους πιο κάτω λόγους:

- Οι πολίτες δεν γνωρίζουν το εύρος του προβλήματος (ασύμμετρη πληροφόρηση): Οι εκλεγμένοι δημόσιοι αξιωματούχοι που εμπλέκονται σε περιπτώσεις διαφθοράς, έχουν κίνητρο (και σε πολλές περιπτώσεις τη δύναμη) να αποκρύψουν πληροφορίες, χειραγωγώντας μέσα ενημέρωσης ή επηρεάζοντας το δικαστικό σώμα με στόχο τη συγκάλυψη των πραγματικών γεγονότων. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση του μαύρου κατασκοπευτικού βαν, μια υπόθεση που έκλεισε αρχικά με συνοπτικές και εντυπωσιακά ταχείς διαδικασίες, λόγω της εμπλοκής του Ευρωκοινοβουλίου και την έκταση που έχει λάβει το ζήτημα με τις αποκαλύψεις στην Ελλάδα που αγγίζουν και την Κύπρο, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για το ποιος εμπλέκεται και πώς.

- Απόδοση ευθυνών: Είναι σημαντικό όταν οι πολίτες αντιληφθούν το πρόβλημα να μπορούν να αποδώσουν τις ευθύνες σωστά και δίκαια. Συχνά όμως αυτή η προσπάθεια επηρεάζεται από προκαταλήψεις αναλόγως των κομματικών ή άλλων προτιμήσεων του κάθε ψηφοφόρου και στο τέλος καταλήγουν να απαλλάσσουν τις επιλογές τους (ή τις συμπάθειές τους) από οποιαδήποτε ευθύνη για αρνητικά γεγονότα ή αποτελέσματα. Η απουσία μιας αποδοτικής διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης από το κράτος σαφώς και δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη σωστή απόδοση ευθυνών.

- Συμπεριφορά: Πέρα από τα πιο πάνω σημεία, δύναται μια άλλη σειρά παραγόντων να διαμορφώσει τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων. Αυτό μπορεί να έχει να κάνει με κάποια ανταλλαγή βάσει πελατειακής σχέσης, την ιδεολογική εγγύτητα των ψηφοφόρων με κάποιο υποψήφιο ή κόμμα, την αξιοπιστία των εναλλακτικών επιλογών ή ακόμη την ισχυρή οικονομική εικόνα της χώρας (εκεί και όπου αυτό ισχύει). Όλα αυτά μπορούν να επισκιάσουν περιπτώσεις διαφθοράς.

Στην περίπτωση της Κύπρου, με τη συνδρομή και ξένων μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχουν αποκαλυφθεί αρκετά ώστε η κοινή γνώμη να έχει ξεκάθαρη θέση για την έκταση της διαφθοράς. Αυτό όμως δεν εξασφαλίζει μια δίκαιη απόδοση ευθυνών. Οι εμπλεκόμενοι, εκμεταλλευόμενοι τη βραδυκίνητη δικαιοσύνη, είτε αποποιούνται των ευθυνών τους είτε έχουν εμπλακεί σε ένα παιχνίδι επίρριψης ευθυνών που αγγίζει όλους τους πολιτικούς χώρους (όχι απαραίτητα στον ίδιο βαθμό), δημιουργώντας ένα θολό σκηνικό, με συνέπεια σε πολλές περιπτώσεις την ολοκληρωτική απαξίωση του πολιτικού συστήματος από τους πολίτες και την αποχή.

Επιπρόσθετα, οι επιλογές αντιπολιτευόμενων κομμάτων έχουν μπερδέψει ακόμη περισσότερο την προσπάθεια απόδοσης ευθυνών λόγω στήριξης ατόμων που υπήρξαν προβεβλημένα μέλη της νυν διακυβέρνησης και που αποφεύγουν να διαφοροποιήσουν με έναν ξεκάθαρο τρόπο τη θέση τους σε θέματα διαφθοράς.

Περαιτέρω, υπάρχουν και άλλοι ιδιαίτεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων και επισκιάζουν ζητήματα διαφθοράς, όπως παραδοσιακοί δεσμοί με τα κόμματα, προσωπικές σχέσεις και γνωριμίες, συμφωνίες βάσει ανταλλαγμάτων και πελατειακών πρακτικών, η δημόσια εικόνα των υποψηφίων, οι τρέχουσες οικονομικές συνθήκες, ο ρόλος της Εκκλησίας και άλλα.

Τέλος, οι οποιεσδήποτε ανεξάρτητες υποψηφιότητες που έχουν ως προμετωπίδα την καταπολέμηση της διαφθοράς και την αντισυστημικότητα, δεν έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα ενιαίο μέτωπο με μία αξιόπιστη εναλλακτική. Αυτό θα τους επέτρεπε να εκπέμψουν ένα δυνατό, δυναμικό και αξιόπιστο σήμα που θα μπορούσε να είναι υπεράνω κομματικής ταύτισης και να προσελκύσει με μεγαλύτερη επιτυχία τους πολίτες που αντιστρατεύονται τη διαφθορά.

Με βάση την πιο πάνω ανάλυση, φαίνεται ότι η αντίληψη του κοινού περί διαφθοράς δεν καθορίζει απαραίτητα την επιλογή υποψηφίου. Όμως, οι εκλογές παραμένουν η μοναδική ευκαιρία για το εκλογικό κοινό ώστε (1) να αναγκάσει την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση να λογοδοτήσουν για το έργο και τις προτάσεις τους και (2) να δράσει ως εντολέας (Principal) και να επιλέξει τον εντολοδόχο (Agent) που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει ολιστικά το ζήτημα και να στοχεύσει σε μια πιο δίκαιη κοινωνία προς όφελος των πολλών.

Αναφορές:

Ελεγκτική Υπηρεσία (2022) Έλεγχος του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (http://www.audit.gov.cy/audit/audit.nsf/all/7B353039C92B4311C22588A6001F80C1?OpenDocument).

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2022) Special Eurobarometer 523 March-April 2022 on «Corruption» (https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2658).

De Vries, C. E., & Solaz, H. (2017). The electoral consequences of corruption. Annual Review of Political Science, 20, 391-408.

Transparency International (2021) Global Corruption Barometer (GCB) - European Union 2021 (https://www.transparency.org/en/gcb/eu/european-union-2021).

* Ακαδημαϊκού διευθυντή στο European Institute of Management and Finance

** Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό IN DEPTH (Volume19 Issue 5 Σεπτεμβρίου 2022) του Cyprus Center for European and International Affairs του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (http://cceia.unic.ac.cy/wp-content/uploads/IN_DEPTH_2021_18-6.pdf)