Ενέργεια - Δύσκολες επιλογές για την ΕΕ και πώς επηρεάζεται η Κύπρος

Καθώς πλησιάζουμε τον χειμώνα, η παγκόσμια ενεργειακή κρίση γίνεται όλο και χειρότερη. Έχει μετατοπιστεί από μια κατάσταση που απαιτεί επείγουσα προσοχή σε μια κατάσταση που γίνεται συστημική και θα μπορούσε να ωθήσει την ΕΕ σε ύφεση και ενδεχομένως να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία. Αυτός ο χειμώνας μετατρέπεται ραγδαία σε θέμα επιβίωσης.

Η ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά βυθίζεται ταχέως στο χάος. Ακόμη και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παραδέχτηκε ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει «δύσκολες στιγμές που δεν θα τελειώσουν σύντομα». Η επόμενη χρονιά θα είναι ακόμα πιο δύσκολη, όπως και τα επόμενα χρόνια.

Βιώνουμε ραγδαίες αρνητικές εξελίξεις με τεράστιες επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα. Η Ρωσία σταμάτησε να εξάγει φυσικό αέριο μέσω του αγωγού Nord Stream 1. Επιπλέον, οι εξαγωγές LNG των ΗΠΑ ενδέχεται να μειωθούν καθώς το σχέδιο διάσωσης της ΕΕ με αμερικάνικο φυσικό αέριο απειλείται από εγχώριες αντιδράσεις λόγω της αύξησης των τιμών στις ΗΠΑ. Καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, ο ανταγωνισμός με την Ασία για τις περιορισμένες προμήθειες LNG αυξάνεται.

Οι επιπτώσεις στις τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη είναι δραματικές και μακροχρόνιες. Και φυσικά για την οικονομία, τα τρόφιμα, τη βιομηχανία, τον πληθωρισμό και τα υψηλά επιτόκια. Ήδη, καθώς οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας επιβαρύνουν τους Ευρωπαίους παραγωγούς αλουμινίου, τα πετροχημικά και άλλες βαριές βιομηχανίες, πολλοί στρέφονται στην Κίνα για να αντιμετωπίσουν την κρίση εφοδιασμού. Κάποιοι σκέφτονται να μετεγκατασταθούν σε άλλες χώρες, εκτός Ευρώπης. Αν η κρίση διαρκέσει χρόνια, όπως αναμένεται, η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει μόνιμα ένα μεγάλο μέρος της βαριάς βιομηχανίας της.

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Μετά από χρόνια υποεπενδύσεων ως αποτέλεσμα της πίεσης από πολιτικούς και υποστηρικτές της κλιματικής αλλαγής, τα παγκόσμια αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου δεν έχουν αναπληρωθεί στο σημείο που απαιτείται για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και την κάλυψη της πτώσης των εξαγωγών από τη Ρωσία λόγω των κυρώσεων. Έτσι, υπάρχει συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για την εξασφάλιση των ενεργειακών τους αναγκών από αυτές τις περιορισμένες ποσότητες καθώς πλησιάζει ο χειμώνας. Αναπόφευκτα αυτό σημαίνει υψηλότερες τιμές.

Η απάντηση της Ευρώπης σε αυτήν την επιδείνωση της κατάστασης άργησε θλιβερά, με τους υπουργούς Ενέργειάς της να συνεδριάζουν για να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις μόλις την Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη μέλη εφαρμόζουν τις δικές τους λύσεις, που στερούνται συνοχής και ποικίλλουν πολύ. Αυτά περιλαμβάνουν την αυξανόμενη χρήση άνθρακα, λιγνίτη, ακόμη και πετρελαίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που απειλούν τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ.

Συνεδρίαση του συμβουλίου των υπουργών Ενέργειας

Η Ευρώπη έχει βρεθεί να αντιδρά σε ταχέως αναπτυσσόμενες καταστάσεις μέχρι στιγμής σε μεγάλο βαθμό εκτός ελέγχου. Η Επιτροπή σπεύδει κάπως αργά να λάβει ορισμένα πρωτοφανή μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης -που συνήθως επιβάλλονται από χώρες σε κατάσταση πολέμου- που συζητήθηκαν στην έκτακτη συνεδρίαση του συμβουλίου των υπουργών Ενέργειας. Αυτά περιλαμβάνουν υποχρεωτικό στόχο για τη μείωση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας, την ανάκτηση των υπερβολικών κερδών από τους παρόχους ανανεώσιμων πηγών και πυρηνικής ενέργειας και την ανακύκλωση των χρημάτων που συγκεντρώνονται για να βοηθήσουν τα ευάλωτα νοικοκυριά, τη στήριξη ρευστότητας σε ενεργειακές εταιρείες, την τοποθέτηση ανώτατου ορίου στα πλεονάζοντα έσοδα των ενεργειακών επιχειρήσεων, «εισφορά» αλληλεγγύης από τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων -με άλλα λόγια επιβολή φόρων- και πλαφόν στην τιμή του εισαγόμενου ρωσικού φυσικού αερίου.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν μια δύσκολη συζήτηση. Ο συγκλητής της συνάντησης, ο Τσέχος υπουργός Βιομηχανίας Josef Sikela, περιέγραψε τέσσερα πιθανά μέτρα στα οποία συμφωνούν γενικά -αλλά όχι αναγκαία στις λεπτομέρειες- οι υπουργοί και θα πρέπει να εφαρμοστούν «πριν από το τέλος του μήνα». Αυτά περιλαμβάνουν ένα ανώτατο όριο και φορολόγηση των υπερκερδών των εταιρειών ενέργειας, σχέδιο μείωσης στη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, φορολόγηση υπερκέρδους εταιρειών ορυκτών καυσίμων και προσωρινή στήριξη ρευστότητας σε προβληματικές εταιρείες.

Αλλά και αυτά τα μέτρα δεν έχουν ακόμη συμφωνηθεί πλήρως, ούτε και είναι εύκολα εφαρμόσιμα, και πρέπει να διαμορφωθούν. Δεν υπάρχει τίποτα συγκεκριμένο ακόμα. Οι υπουργοί ζήτησαν από την Επιτροπή να συντάξει προτάσεις για περαιτέρω συζήτηση αργότερα αυτόν τον μήνα.

Λόγω ανησυχίας για την πλήρη διακοπή του φυσικού αερίου, δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ των υπουργών για την επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, αλλά ζήτησαν από την Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο να βάλει ανώτατο όριο σε «όλες τις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ», όχι μόνο στο ρωσικό φυσικό αέριο.

Η επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ Kadri Simson ήταν δυσαρεστημένη με αυτό. Δικαιολογημένα επεσήμανε ότι «ένα γενικό ανώτατο όριο τιμών θα μπορούσε να αποτελέσει πρόκληση για την ασφάλεια του εφοδιασμού… Το LNG είναι μια ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά… Αυτή τη στιγμή, είναι σημαντικό να αντικατασταθεί η ρωσική προσφορά που θα χρειαστεί κατά τους χειμερινούς μήνες». Αν υπάρξει τέτοιο πλαφόν στην τιμή φυσικού αερίου τότε οι εξαγωγείς θα δώσουν προτεραιότητα στις χώρες της Ασίας και Ευρώπη να μείνει πίσω. Παρά τις αποφάσεις των υπουργών, η επίτροπος τόνισε ότι όλα τα μέτρα είναι ακόμα στο τραπέζι.

Παρά την αναγνώριση ότι η εξεύρεση λύσης είναι επείγουσα, σαφώς, υπάρχουν σημαντικές διαφορές που πρέπει να εξαλειφθούν. Αυτό σημαίνει ότι η ανακοίνωση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στις 14 Σεπτεμβρίου σχετικά με τα μέτρα που σχεδιάζει να λάβει η ΕΕ για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης δεν θα είναι οριστική. Δεν υπάρχουν ακόμη σταθερά σχέδια, καθώς απαιτούνται περισσότερες συναντήσεις προτού ολοκληρωθούν. Όπως το έθεσε το Bloomberg, «οι μάχες βρίσκονται μπροστά».

Αυξανόμενες ανησυχίες

Η εξελισσόμενη παγκόσμια κατάσταση έχει φτάσει σε σημείο κρίσης, χωρίς τίποτα πλέον να είναι σίγουρο. Όλα είναι ρευστά.

Οι καταναλωτές απλά δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά αυτές τις τιμές και πολλοί θα καταλήξουν σε ενεργειακή φτώχεια ή ακόμη και θα αρνηθούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειάς τους, όπως συμβαίνει ήδη στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ιταλία. Επίσης, η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι οι περισσότερες επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν σημαντικές οικονομικές δυσκολίες, που απαιτούν προγράμματα διάσωσης. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg προειδοποίησε στους FT αυτή την περασμένη εβδομάδα για αυξανόμενο κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής αυτόν τον χειμώνα.

Με τις χρηματοπιστωτικές αγορές να προετοιμάζονται τώρα για ακόμα υψηλότερα επιτόκια -με επιπτώσεις για τους δανειολήπτες και τις αποπληρωμές δανείων- μια βαθύτερη οικονομική ύφεση γίνεται πιο πιθανή σε ολόκληρη την ευρωζώνη - απειλώντας και την Κύπρο.

Το κόστος της καταπολέμησης της χειρότερης ενεργειακής κρίσης της Ευρώπης τα τελευταία πενήντα χρόνια ανέρχεται ήδη σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, η νέα Πρωθυπουργός Λις Τρας δεσμεύτηκε την περασμένη εβδομάδα να δαπανήσει έως και £150 δισεκατομμύρια για να περιορίσει τις τιμές ηλεκτρισμού τα επόμενα δύο χρόνια. Στη Γερμανία, η κυβέρνηση παρουσίασε ένα πακέτο στήριξης €65 δισεκατομμυρίων για νοικοκυριά και εταιρείες. Εκτιμάται ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν δαπανήσει μέχρι στιγμής περίπου €280 δισεκατομμύρια για την καταπολέμηση της ενεργειακής κρίσης και ο λογαριασμός αναμένεται να ξεπεράσει τα €400 δισεκατομμύρια.

Ακόμα κι έτσι, τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν ελλείψεις ενέργειας, περιορισμούς στην παροχή ενέργειας, οικονομική ύφεση και τεταμένες σχέσεις με πολίτες που ήδη αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα με τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και το κόστος ζωής.

Η λύση είναι στην αλλαγή καυσίμων κατά τη διάρκεια της κρίσης. Ραγδαία αύξηση στις ΑΠΕ, αλλά και επιστροφή στην πυρηνική ενέργεια, στο κάρβουνο και στο λιγνίτη και στο πετρέλαιο, και μείωση χρήσης φυσικού αερίου. Αυτό ακριβώς κάνει η Γερμανία, που αύξησε τη χρήση του κάρβουνου κατά ένα τρίτο, μείωσε τη χρήση φυσικού αερίου περισσότερο από 20%, και αυξάνει παραγωγή ηλεκτρισμού από πετρέλαιο, παρά τις επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή.

Πώς επηρεάζεται η Κύπρος

Παρά τις διαβεβαιώσεις που έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το γεγονός είναι ότι η ενεργειακή κρίση γίνεται πλέον ταχύτατα συστημική, με πιθανές επιπτώσεις για ολόκληρη την οικονομία της ΕΕ.

Η Κύπρος δεν μένει ανέγγιχτη από αυτές τις δραματικές εξελίξεις. Με τα ενεργειακά προβλήματα και τις υψηλές τιμές που αναμένεται να είναι μακροπρόθεσμα, η Κύπρος χρειάζεται επειγόντως να εφαρμόσει κατάλληλες και αποτελεσματικές λύσεις. Ως ελάχιστο, μια ταχεία και μαζική μετάβαση στις ΑΠΕ -για την παροχή άνω του 50% της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ έως το 2030- η αναβάθμιση του δικτύου και η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας πλέον επείγουν και είναι απαραίτητα.

Δυστυχώς, η Κύπρος είναι πολύ πίσω. Αν και τα ξέραμε όλα αυτά εδώ και χρόνια, δεν υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές. Συνεχίζουμε να το συζητάμε και παρόλο που γνωρίζουμε τις λύσεις δεν τις εφαρμόζουμε. Επείγει να πάμε από τα λόγια στη δράση - τώρα.

* Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι Ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου