Μνημόνιο ΕΕ-Αιγύπτου-Ισραήλ για φυσικό αέριο/LNG

Το Μνημόνιο Συναντίληψης (ΜΣ) μεταξύ ΕΕ, Αιγύπτου και Ισραήλ «για συνεργασία σχετικά με το εμπόριο, τις μεταφορές και τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην ΕΕ» υπεγράφη από τα τρία μέρη στις 15 Ιουνίου. Είναι ένα σημαντικό ορόσημο καθώς επισημοποιεί μια ήδη υπάρχουσα συμφωνία εμπορίας φυσικού αερίου μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου και τις εξαγωγές LNG της Αιγύπτου στην Ευρώπη. Όμως, δεδομένης της υπερβολικής κάλυψης στα μέσα ενημέρωσης, είναι σημαντικό να τεθεί αυτό –και το τι θα μπορούσε να σημαίνει για την Ανατολική Μεσόγειο- σε σωστό και ρεαλιστικό πλαίσιο.

Το ΜΣ περιορίζεται σε μέγιστη διάρκεια εννέα ετών, έως το 2030, σύμφωνα με τα ενεργειακά σχέδια της ΕΕ. Αυτό αναφέρεται ξεκάθαρα στο Μνημόνιο: «Αναγνωρίζοντας ότι το φυσικό αέριο θα συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2030, μετά το οποίο η χρήση του στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μειωθεί σύμφωνα με τη δέσμευσή της για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050».

Είναι σαφές ότι δεν ανοίγει τον δρόμο για έργα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, που δεν συμμορφώνονται με τους Ευρωπαϊκούς στόχους. Το χρονοδιάγραμμα του 2030 δεν υποστηρίζει νέα έργα που απαιτούν 5-7 χρόνια για την κατασκευή και 20+ χρόνια λειτουργίας για να παράγουν τις αναμενόμενες αποδόσεις. Αυτά περιλαμβάνουν την ανάπτυξη νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αγωγών ή νέων εγκαταστάσεων εξαγωγής φυσικού αερίου.

Το Μνημόνιο ευνοεί υπάρχουσες εγκαταστάσεις, όπως το κοίτασμα φυσικού αερίου Leviathan στο Ισραήλ, και κατασκευές, όπως τα δύο εργοστάσια υγροποίησης της Αιγύπτου στο Idku και στο Damietta. Ενθαρρύνει το Ισραήλ και την κοινοπραξία Leviathan να μεγιστοποιήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο από 5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) πέρυσι, σε 10 bcm μέχρι το τέλος του έτους ή στις αρχές του επόμενου έτους.

Αυτό θα βοηθήσει στην αύξηση των εξαγωγών LNG από την Αίγυπτο στην Ευρώπη, από 2 bcm πέρυσι σε 5 bcm φέτος και πιθανώς περισσότερο το 2023. Αλλά, αυτοί οι αριθμοί δεν αποτελούν «σωτηρία» για την Ευρώπη, ούτε καθιστούν την Ανατολική Μεσόγειο έναν από τους βασικούς προμηθευτές φυσικού αερίου στην ΕΕ, όπως συχνά υποστηρίζεται. Είναι αρκετά μικρές σε σύγκριση με τις ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου που προσπαθεί να αντικαταστήσει η ΕΕ, περίπου 155 bcm/έτος, αλλά σίγουρα μπορούν να βοηθήσουν.

Το μόνο άλλο έργο φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο που μπορεί ενδεχομένως να συμμορφωθεί με αυτό το χρονοδιάγραμμα είναι η πρόταση της Energean να μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματά της στο Ισραήλ με αγωγό στην Κύπρο, να το υγροποιήσει χρησιμοποιώντας ένα υπάρχον FLNG που σχεδιάζει να μισθώσει, και να εξάγει 3,3 bcm/έτος στην Ευρώπη. Αλλά, αυτό απαιτεί από την Energean να ανακαλύψει περισσότερο φυσικό αέριο από τις δύο γεωτρήσεις που προγραμματίζει να τρυπήσει φέτος στην περιοχή Olympus και να ολοκληρώσει το έργο μέχρι τις αρχές του 2026.

Σε μια συνάντηση στην οποία συμμετείχα πρόσφατα στη Γερμανία, κατέστη σαφές ότι αυτές οι συμφωνίες συνοψίζουν όλα όσα η ΕΕ αναμένει να προσφέρει η Ανατολική Μεσόγειος στην Ευρώπη, όσον αφορά το φυσικό αέριο. Γίνονται πάρα πολλοί ισχυρισμοί για τη σημασία αυτού του ΜΣ από πολιτικούς σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, πολύ πέρα από τη σημασία του για την ΕΕ. Συνοψίζοντας, το ΜΣ επικυρώνει την εξαγωγή σχετικά μικρών ποσοτήτων LNG στην Ευρώπη, που ωστόσο θα συμβάλουν στους στόχους της Ευρώπης. Αλλά όχι κάτι πολύ περισσότερο. Εκεί που υπάρχουν σοβαρές μελλοντικές ευκαιρίες είναι στην πράσινη ενέργεια και το υδρογόνο.

Τι γίνεται με την Κύπρο;

Η Κύπρος θα μπορούσε να ήταν σε θέση να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτές τις εξελίξεις, αν επιτρεπόταν να προχωρήσει το δικό της έργο LNG στον Βασιλικό.

Μετά την ανακάλυψη του Λεβιάθαν το 2010 και του Αφροδίτη το 2011, η Delek –τώρα NewMed– πρότεινε τον συνδυασμό φυσικού αερίου από τα δύο κοιτάσματα για υγροποίηση, σε ένα νέο εργοστάσιο LNG που θα κατασκευαζόταν στο Βασιλικό για εξαγωγή. Ξεκίνησαν σοβαρές διαπραγματεύσεις με τη Noble Energy και την Delek και τους Αμερικανούς δικηγόρους τους το τελευταίο τρίμηνο του 2012, αλλά απαιτήθηκε η διακοπή τους τον Φεβρουάριο του 2013 με την αλλαγή της κυβέρνησης.

Μέχρι την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων τον Αύγουστο του 2013, η Delek είχε ήδη χάσει την εμπιστοσύνη της λόγω των συνεχών καθυστερήσεων. Προσέγγισε την αυστραλιανή εταιρεία πετρελαίου Woodside και ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για την εξαγωγή φυσικού αερίου Leviathan μέσω FLNG στο Ισραήλ. Τελικά, αυτή η ιδέα κατέρρευσε, με τη Woodside να απογοητεύεται από την ισραηλινή κυβέρνηση.

Με το φυσικό αέριο του Leviathan να μην ήταν πλέον διαθέσιμο, οι διαπραγματεύσεις για ένα εργοστάσιο LNG στο Βασιλικό επίσης εγκαταλείφθηκαν, καθώς το φυσικό αέριο από το Αφροδίτη, από μόνο του δεν επαρκούσε για να υποστηρίξει ένα τέτοιο έργο. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία -άλλη μια μεγάλη ευκαιρία που χάθηκε από την Κύπρο.

Σημειωτέον ότι εκείνη την εποχή, δεν υπήρχαν σοβαρές γεωπολιτικές προκλήσεις για ένα τέτοιο έργο. Αυτές εμφανίστηκαν μετά το φιάσκο του Κραν Μοντανά.

Ποιες είναι οι προοπτικές τώρα, ειδικά μετά τον ξεκάθαρο στόχο της ΕΕ για μείωση της χρήσης φυσικού αερίου μετά από το 2030 και το χρονικά περιορισμένο ΜΣ με την Αίγυπτο και το Ισραήλ που αποκλείει μακροπρόθεσμα έργα;

Μια αχτίδα ελπίδας παρουσιάστηκε από το Μνημόνιο Συναντίληψης που υπέγραψε η Chevron με την αιγυπτιακή EGAS στις 20 Ιουνίου, για «διερεύνηση της μεταφοράς φυσικού αερίου από υπεράκτια κοιτάσματα της Μεσογείου στην Αίγυπτο για επεξεργασία και εξαγωγή». Αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο για υγροποίηση και εξαγωγή σε παγκόσμιες αγορές, κυρίως στην Ασία. Αλλά μέχρι στιγμής, η εστίαση της Chevron είναι στο Ισραήλ και το Λεβιάθαν και πιο πρόσφατα στην εξερεύνηση για νέα κοιτάσματα στην Αίγυπτο – σχεδόν χωρίς αναφορά στην Κύπρο.

Η Αίγυπτος θα χρειαστεί να επεκτείνει τα εργοστάσιά της LNG μέσω της προσθήκης νέων τρένων υγροποίησης, για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει τέτοιο φυσικό αέριο.

Αλλά, το ΜΣ με την ΕΕ καθιστά όλες αυτές τις ευκαιρίες χρονικά περιορισμένες. Με το Fit-for-55 που έχει εγκριθεί στις 29 Ιουνίου, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για χρήση φυσικού αερίου μακροπρόθεσμα.

Εμπόδια

Υπάρχει ένας αριθμός εμποδίων που πρέπει να ξεπεραστούν εάν το κυπριακό φυσικό αέριο θα μπορέσει να γίνει μέρος αυτής ή οποιασδήποτε άλλης συμφωνίας ή εάν πρόκειται να αναπτυχθεί καθόλου.

Το πρώτο είναι η λύση του Κυπριακού. Χωρίς αυτό –όπως αναγνώρισε ο υπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Κασουλίδης την περασμένη εβδομάδα- οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι, λόγω των συνεχών απειλών της Τουρκίας, αποτρέπουν τις πετρελαϊκές εταιρείες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από το να επενδύσουν σε τέτοια έργα.

Σε έναν κόσμο αφοσιωμένο στην ταχεία μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, το δεύτερο είναι η ετοιμότητα της Chevron και των εταίρων της, καθώς και των ExxonMobil, Eni και Total, να επενδύσουν τα δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για να γίνουν πραγματικότητα τα έργα φυσικού αερίου στην Κύπρο, ιδιαίτερα με το Κυπριακό να παραμένει άλυτο.

Δεν είναι απλώς μια περίπτωση μικρών ποσοτήτων φυσικού αερίου, όπως συχνά υποστηρίζεται. Μεταξύ Αφροδίτη και Γλαύκου, η Κύπρος έχει πάνω από 300 bcm –περίπου το μισό του Λεβιάθαν. Η Energean έχει κάνει θαύματα στο Ισραήλ με λιγότερο από το ένα τρίτο αυτών των αποθεμάτων φυσικού αερίου.

Πρόκειται για σοβαρά εμπόδια που, αν δεν αφαιρεθούν, το φυσικό αέριο της Κύπρου είναι πιθανό να παραμείνει μη αξιοποιήσιμο –εκτός ίσως για περιφερειακή χρήση. Και όσο περνάει ο καιρός, αυτό γίνεται πιο δύσκολο.

Το μέλλον για την Ανατολική Μεσόγειο και την Κύπρο είναι αυτό που συμφώνησαν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο Πρόεδρος Ελ Σίσι στο Κάιρο στις 15 Ιουνίου: «Προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας και μιας ισορροπημένης και δίκαιης πράσινης μετάβασης», και αποφασιστικότητα για να επιταχυνθεί. Η ΕΕ και η Αίγυπτος συμφώνησαν να εντείνουν τη συνεργασία τους με ιδιαίτερη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το υδρογόνο και την ενεργειακή απόδοση. Σε αυτά πρέπει να δώσει προτεραιότητα και η Κύπρος.

​

​

*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου