«Πώς να αντιμετωπιστεί το ακριβό ρεύμα στην Κύπρο» τoυ Χαράλαμπου Έλληνα

Οι τιμές του ρεύματος στην Κύπρο κλιμακώνονται από πέρυσι και δεν φαίνεται να υπάρχει τέλος. Αν μη τι άλλο, αναμένεται να αυξηθούν ακόμη περισσότερο μέχρι το τέλος του έτους, καθώς οι τιμές πετρελαίου και δικαιωμάτων εκπομπών άνθρακα ανεβαίνουν, και θα ανέβουν σημαντικά περισσότερο το 2023 εάν υλοποιηθεί η προγραμματισμένη μετάβαση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χρήση εισαγόμενου LNG.

Η εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μείωση των τιμών έχει αποτύχει. Όχι μόνο οι τιμές που χρεώνει η ΑΗΚ για ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ είναι αστρονομικά υψηλές, αλλά και η Κύπρος υστερεί στην Ευρώπη όσον αφορά τη συμβολή των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, παρά τις τεράστιες δυνατότητες.

Επιπλέον, οι φόροι υπερβαίνουν το 50% του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat, κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2021 η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών στην Κύπρο ήταν 23 σεντ/kWh, εκ των οποίων τα 8 σεντ/kWh οφείλονταν σε φόρους. Στην Ελλάδα αυτός ο φόρος ήταν μόλις 25%. Γιατί αυτή η διαφορά;

Λοιπόν, τι μπορεί να γίνει; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το ακριβό ρεύμα στην Κύπρο;

Σοκ τιμών καυσίμων

Η απόφαση της Ευρώπης να επιβάλει εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και προϊόντων πετρελαίου κατά 90% μέχρι το τέλος του έτους σε μια εποχή περιορισμένων προμηθειών πετρελαίου παγκοσμίως, οδήγησε την τιμή του πετρελαίου σε υψηλά επίπεδα τα οποία δεν είχε δει εδώ και καιρό.

Αναμένεται ότι το αργό Brent θα ξεπεράσει τα $130/βαρέλι μέχρι το τέλος του έτους. Οι τιμές του ντίζελ και του μαζούτ, που χρησιμοποιεί η ΑΗΚ για ηλεκτροπαραγωγή, αναμένεται να ανέβουν ακόμη υψηλότερα λόγω των παγκόσμιων ελλείψεων, με παράλληλες επιπτώσεις στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας.

Και αν υπήρχε ελπίδα ότι η αλλαγή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε εισαγόμενο LNG το 2023, ειδικά επειδή το φυσικό αέριο εκπέμπει περίπου 25% λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα σε σύγκριση με το πετρέλαιο, αυτή είναι μια άκαρπη ελπίδα. Οι τιμές του LNG είναι περίπου έξι φορές υψηλότερες από τα επίπεδα πριν από την κρίση και αναμένεται να παραμείνουν υψηλές τουλάχιστον μέχρι το 2025, και πολύ πιθανό και μετά.

Ως αποτέλεσμα, το καθαρό αποτέλεσμα της μετάβασης στο LNG το επόμενο έτος θα ήταν μια αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας κατά τουλάχιστον 25% σε σύγκριση με τώρα. Η σωτήρια χάρη μπορεί να είναι ότι αυτή η αλλαγή είναι πολύ πιθανό να μην συμβεί όπως έχει προγραμματιστεί. Το έργο εισαγωγής LNG στο Βασιλικό είναι βαλτωμένο από προβλήματα, χωρίς να διαφαίνεται ημερομηνία ολοκλήρωσης. Η έλλειψη διαφάνειας είναι λυπηρή.

Λανθασμένες πολιτικές για τις ΑΠΕ

Οι λανθασμένες πολιτικές στην εφαρμογή των ΑΠΕ τα κάνουν ακόμα χειρότερα και πιο δύσκολα. Η ανάθεση έργων χωρίς ανταγωνιστικό διαγωνισμό οδήγησε τις τιμές που χρεώνουν οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στην ΑΗΚ σε αστρονομικά επίπεδα, γύρω στα 18-19 σεντ/kWh, ενώ το κόστος παραγωγής είναι της τάξης των 4-6 σεντ/kWh.

Τα πρόσφατα ανακοινωθέντα σχέδια της ΡΑΕΚ να μειώσει αυτή την τιμή στα 11 σεντ/kWh, ούτε που πλησιάζουν τα διεθνώς αποδεκτά επίπεδα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι ανταγωνιστικές προσφορές σε χώρες όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα οδήγησαν σε τιμές περίπου 2 σεντ/kWh. Το ίδιο επιβάλλεται να κάνει και η Κύπρος.

Η πολλά υποσχόμενη απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο, που υποσχέθηκε να μειώσει τις τιμές, φαίνεται να καθυστερεί για άλλη μια φορά, μάλλον μετά το 2022. Όμως, δεδομένων των παραπάνω προκλήσεων, μην κρατάτε την ανάσα σας ελπίζοντας ότι η τελική εφαρμογή της θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Κύπρος χρειάζεται πλήρη επανεξέταση των ενεργειακών της πολιτικών, εφαρμόζοντας μέτρα για τη μεγιστοποίηση της υιοθέτησης των ΑΠΕ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πέραν των 50%, μέσω μιας πραγματικά ανταγωνιστικής αγοράς και ανταγωνιστικών προσφορών. Αυτό είναι ευθύνη της κυβέρνησης. Ο ρόλος της ΡΑΕΚ είναι ρυθμιστικός.

Αξιοποίηση του δυναμικού

Η Κύπρος είναι ευλογημένη με ηλιοφάνεια και υψηλά επίπεδα έντασης ηλιακής ακτινοβολίας σχεδόν όλο τον χρόνο. Το ξεκλείδωμα αυτού του ενεργειακού δυναμικού θα πρέπει να είναι κορυφαία προτεραιότητα.

Στην ΕΕ, ο πόλεμος και η πανδημία έχουν σπρώξει τα κράτη μέλη σε δράση. Ως αποτέλεσμα, στις χώρες της ΕΕ αναμένεται το μερίδιο των ΑΠΕ να φτάσει το 63% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030, ενώ ταυτόχρονα η χρήση πετρελαίου και φυσικού αερίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα μειωθεί κατά 31%. Σε ανταπόκριση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EC) σχεδιάζει τώρα να αυξήσει τον δικό της στόχο για ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ στο σχέδιό της REPowerEU στο 69% έως το 2030.

Η Κύπρος πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτό – η Ελλάδα το έχει κάνει ήδη. Πρέπει όμως να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να το διευκολύνει τη διείσδυση των ΑΠΕ, όπως η αναβάθμιση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και ο συνδυασμός των ΑΠΕ με την αποθήκευση μπαταριών. Είναι αδικαιολόγητο να χρησιμοποιούνται αυτοί οι εύκολα ξεπεράσιμοι περιορισμοί ως δικαιολογία της χαμηλής εφαρμογής των ΑΠΕ στην Κύπρο.

Ένα νέο μοντέλο ενέργειας

Η Κύπρος πρέπει να μειώσει τους υψηλούς φόρους στην ηλεκτρική ενέργεια και να αξιοποιήσει καλύτερα τα έσοδα που εισπράττει από το σύστημα εμπορίας εκπομπών (ETS). Με μέση τιμή άνθρακα άνω των €83/τόνο μέχρι στιγμής φέτος, αυτά τα έσοδα είναι πιθανό να φτάσουν τα €250 εκατομμύρια το 2022.

Το εγχειρίδιο ETS αναφέρει ότι το 50% των εσόδων που συγκεντρώνονται πρέπει να επενδύεται στην πράσινη ενέργεια. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ στην αναβάθμιση του κυπριακού δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει μεγαλύτερη συνεισφορά από ΑΠΕ.

Μέρος αυτών των εσόδων θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει ευάλωτα νοικοκυριά που υποφέρουν από την αδυσώπητη επίθεση των διαρκώς αυξανόμενων τιμών της ενέργειας – όπως προβλέπεται στο σύστημα ETS – αντί να αναγκάζεται η ΑΗΚ να επιδοτεί τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από τον επενδυτικό της προϋπολογισμό. Μάλιστα, η EC προτείνει ότι «η άμεση προτεραιότητα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων και η προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών, διασφαλίζοντας ότι δεν θα επιδεινωθεί η ενεργειακή φτώχεια. Τα υψηλότερα από τα αναμενόμενα έσοδα ETS παρέχουν χώρο για να γίνει αυτό.»

Στην Κύπρο, επί του παρόντος τα έσοδα του ETS χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση του κρατικού προϋπολογισμού, σε αντίθεση με τον σκοπό του προγράμματος.

Ομοίως, με την ολοένα και πιο επιτυχημένη πρακτική σε πολλές άλλες χώρες, τα νέα έργα ΑΠΕ θα πρέπει να υποβάλλονται σε προσφορά ως υβριδικά έργα - συνδυάζοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με την αποθήκευση μπαταριών. Αυτό είναι το πλέον ανταγωνιστικό, με κόστος λιγότερο από 10 σεντ/kWh, και έχει βοηθήσει στην αύξηση χρήσης ΑΠΕ.

Με την επιχορήγηση των €657 εκατομμυρίων από την ΕΕ, ο EuroAsia Interconnector περνά τώρα στο στάδιο της υλοποίησης. Αυτός είναι ένας άλλος παράγοντας που θα συμβάλει στην ευελιξία του δικτύου, επιτρέποντας μεγαλύτερη χρήση ΑΠΕ όταν τεθεί σε λειτουργία και λειτουργεί το 2026. Όπως και η άμεση αξιοποίηση των €40 εκατομμυρίων που διαθέτει η κυβέρνηση από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ για επένδυση σε μπαταρίες αποθήκευσης ηλεκτρισμού.

Η νέα στρατηγική REPoweR της ΕΕ εισήγαγε μέτρα για την επιτάχυνση της αδειοδότησης για ηλιακά και αιολικά πάρκα. Απαιτεί επίσης να είναι υποχρεωτική η εφαρμογή ηλιακών συστημάτων σε όλα τα νέα κτήρια.

Η Κύπρος πρέπει να επισπεύσει την εφαρμογή αυτών των μέτρων. Μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της υιοθέτησης ΑΠΕ περισσότερο από το 50% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο έως το 2030, ακόμη και να ανταποκρίνονται στον νέο στόχο της ΕΕ.

Σε συνδυασμό με πραγματικά ανταγωνιστικές προσφορές, ανοιχτές σε οποιονδήποτε κατάλληλο πλειοδότη, συμπεριλαμβανομένης της ΑΗΚ, έχει τη δυνατότητα να φέρει επανάσταση στην κυπριακή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και στη διαδικασία να βοηθήσει την Κύπρο να επιτύχει τους στόχους της ΕΕ για τις εκπομπές ρύπων. Επί του παρόντος, η Κύπρος έχει ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ποσοστά εκπομπών στην Ευρώπη.

*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου