Μεταρρυθμιστικά Βήματα (β' μέρος)

Βρισκόμαστε, δυστυχώς, σε επικείμενο σχίσμα μεταξύ Υπουργείου Παιδείας και εκπαιδευτικών συντεχνιών που ακόμα δεν ξεκίνησαν τη συζήτηση θεμάτων που απασχολούν τον εκσυγχρονισμό της παιδείας μας, με μείζον θέμα την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού. Τα δύο «στρατόπεδα» βρίσκονται σε παράταξη μάχης με απρόβλεπτες συνέπειες για την ομαλή λειτουργία των σχολικών μας μονάδων. Δράττομαι της ευκαιρίας να επανέλθω και να εισηγηθώ μεταρρυθμιστικά «βήματα» για λύση και αποδοχή μιας αλλαγής από τους ενδιαφερόμενους φορείς. Πρέπει να λάβουμε υπόψη πολλούς παράγοντες για να πετύχουμε τον στόχο μας, αφού οι αλλαγές που θα επέλθουν εξυπακούουν τη συμπερίληψη όλων των ενδιαφερόμενων μερών, τα οποία θα αποδεχτούν τις ως άνω αλλαγές μέσα σε δημοκρατικά πλαίσια. Επιβάλλεται, λοιπόν, μια ανάλυση των δυσκολιών όσον αφορά την υιοθέτηση μιας νέας πορείας στην εκπαίδευση. Στο προηγούμενο άρθρο μας συγκρίναμε την υιοθέτηση καινοτομίας σε άλλους τομείς καθώς και σε ιδιωτικά σχολεία. Όπως έχει αναφερθεί και στην αρχή του προηγούμενου άρθρου, είναι σχεδόν αδύνατο σήμερα να διατηρηθεί ένα σχολείο στο Status Quo. Η κοινωνία μας αλλάζει τόσο γρήγορα και δυναμικά που ένα σχολείο δεν μπορεί να παραμένει στατικό χωρίς καινοτομίες. Έτσι, ο διευθυντής του σχολείου, με την προϋπόθεση ότι το Υπουργείο Παιδείας του παρέχει ορισμένες ελευθερίες κινήσεως όσον αφορά την υιοθέτηση κάποιας αλλαγής που νομίζει ότι θα είναι προς όφελος του σχολείου, παράλληλα με τα διοικητικά του καθήκοντα, πρέπει να ενδιαφέρεται για την υιοθέτηση αλλαγής στο σχολείο, είτε στους σκοπούς του είτε στον τρόπο με τον οποίο το σχολείο προσπαθεί να επιτύχει τους σκοπούς του. Πρέπει να τονισθεί ότι η υιοθέτηση μιας καινοτομίας γίνεται εφικτή σε σχολεία που είναι εύρωστοι και αποτελεσματικοί οργανισμοί. Δυστυχώς σε απόλυτα συγκεντρωτικά εκπαιδευτικά συστήματα ο διευθυντής περιορίζεται στα διοικητικά του καθήκοντα και το προνόμιο υιοθέτησης καινοτομίας περιέρχεται αποκλειστικά στο Υπουργείο Παιδείας της χώρας.

Επανερχόμενοι στην ευρωστία και αποτελεσματικότητα ενός οργανισμού καταφεύγουμε στον Chris Argyris, που γι’ αυτόν ένας εύρωστος και αποτελεσματικός οργανισμός είναι αυτός που επιτυγχάνει τους σκοπούς του, διατηρείται και προσαρμόζεται στις αλλαγές που περιβάλλοντός του. Έτσι, ο διευθυντής (το Υπουργείο Παιδείας) πρέπει πάντα να λαμβάνει υπόψη του την αποτελεσματικότητα του σχολείου σαν οργανισμού, να εξετάζει πάντοτε το Status Quo του σχολείου με σκοπό τη βελτίωσή του. Η επιτυχία της εισαγωγής μιας καινοτομίας όταν γίνεται από τον διευθυντή εξαρτάται από την προσωπικότητά του, επειδή επηρεάζει τη στάση του έναντι της αλλαγής, και από την υποστήριξη και ενθάρρυνση που θα έχει από τους ανωτέρους του. Γενικά πιστεύεται ότι η ευφυΐα, φαντασία, συναισθηματική σταθερότητα και επιμονή είναι μεταξύ των πολλών γνωρισμάτων που διακρίνουν έναν ηγέτη και όπως είναι φανερό μόνο ένας ηγέτης μπορεί να επιφέρει αλλαγή.

Όσον αφορά την εκπαιδευτική καινοτομία και μια βασική προϋπόθεση για την υιοθέτησή της, είναι η γνώμη που έχουν τα άτομα που εργάζονται σ’ αυτό τον οργανισμό για την καινοτομία, δηλαδή οι καθηγητές του σχολείου. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν οι υποστηρικτές της αλλαγής, αυτοί που θα την απορρίψουν και αυτοί που θα παρασυρθούν με το κλίμα που θα επικρατεί. Η τελευταία κατηγορία δημιουργεί κινδύνους για την επιτυχία μιας αλλαγής, επειδή η υιοθέτηση μιας καινοτομίας προϋποθέτει πολύ καλή και λεπτομερή γνώση του προβλήματος.

Ο διευθυντής ή το Υπουργείο Παιδείας αναλόγως πρέπει να επιδιώξει την πολύ πλατιά συμμετοχή των ενδιαφερομένων στην υιοθέτηση της αλλαγής παραθέτοντας λογικά επιχειρήματα για να «κερδίσει» τους καθηγητές του, αποφεύγοντας τον εξαναγκασμό τους στην αποδοχή αυτής της καινοτομίας, γιατί είναι πολύ φυσιολογικό να αντιμετωπίσει σθεναρή αντίσταση στο νεωτεριστικό του πρόγραμμα.

Ας μην ξεχνάμε την εισαγωγή του θεσμού του Ενιαίου Λυκείου το οποίον έγινε εν μια νυκτί για να παρουσιάσουν οι τότε κυβερνώντες ένα έργο, το οποίο απέτυχε παταγωδώς. Τελειώνοντας, ένα παράδειγμα που σήμερα έχει δημιουργήσει μια εκρηκτική κατάσταση στα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, είναι αυτό της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού όπου υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ καθηγητών και Υπουργείου Παιδείας. Αυτό δείχνει την ελαφρότητα με την οποία αντιμετωπίζουμε σοβαρές καταστάσεις στη Παιδεία μας. Είναι για αυτό που η υιοθέτηση καινοτομιών χρειάζεται καλή στρατηγική και αποδοχή από τα ενδιαφερόμενα μέρη για να είναι αποτελεσματική. Με άλλα λόγια, δεν αποφασίζουμε και διατάσσουμε αλλά βρίσκουμε λύση μέσα από έναν δημοκρατικό διάλογο.

* ΒΑ, ΜΑ, PhD, πρώην επιθεωρητή και πρώτου λειτουργού Εκπαίδευσης, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού