Περαιτέρω πορεία προς επίλυση του Κυπριακού

Του Ανδρέα Γρ. Ορφανίδη*

Η επίλυση του Κυπριακού παραμένει ένα από τα πιο περίπλοκα ζητήματα στην Ανατολική Μεσόγειο, με επιπτώσεις τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η πρόσφατη τριμερής συνάντηση μεταξύ του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερσίν Τατάρ στη Νέα Υόρκη, οι πρόσφατες επαφές μεταξύ του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Κύπριου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη και άλλων Ευρωπαίων ηγετών στη Βουδαπέστη, και η πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας Γιώργου Γεραπετρίτη και Τουρκίας Χακάν Φιντάν στην Αθήνα προσφέρουν μια νέα βάση για την επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων και της ειρηνευτικής διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό, Κύπρος, Ελλάδα και Τουρκία αναμένεται να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να προωθήσουν στοχευμένες ενέργειες που θα συμβάλουν στην επίτευξη μιας βιώσιμης λύσης, βασισμένης στο συμφωνημένο πλαίσιο της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας.

Η Κύπρος

Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως το νόμιμο και διεθνώς αναγνωρισμένο κυπριακό κράτος και κράτος μέλος της ΕΕ, έχει κεντρικό ρόλο στην επιδίωξη μιας λύσης που να διασφαλίζει την κυριαρχία, την ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των Κυπρίων πολιτών. Για να προχωρήσει με τρόπο αποτελεσματικό, χρειάζεται να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο επανένωσης, ενσωματώνοντας τις μέχρι τώρα συγκλίσεις, που θα αντιμετωπίζει τόσο τις πολιτικές όσο και τις κοινωνικές παραμέτρους. Η ελληνοκυπριακή πλευρά μπορεί να προτείνει έναν ολοκληρωμένο και αναλυτικό οδικό χάρτη για τη μορφή ενός κυπριακού ομόσπονδου κράτους, δίνοντας έμφαση στην πολιτική ισότητα μεταξύ των δύο κοινοτήτων, την ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε αυτό το πλαίσιο, διασφαλίζοντας την ύπαρξη μιας κυριαρχίας, μιας ιθαγένειας και μιας διεθνούς προσωπικότητας, μπορεί να προταθεί η δημιουργία μιας διοικητικής αποκέντρωσης, με συγκεκριμένες αρμοδιότητες να ανατίθενται στην κεντρική κυβέρνηση, και άλλες να παραχωρούνται στις τοπικές διοικήσεις, προσφέροντας στις δύο κοινότητες την απαραίτητη διοικητική αυτονομία σε εσωτερικά θέματα που τις αφορούν άμεσα.

Εξίσου σημαντική είναι η προώθηση συγκεκριμένων μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης που θα βοηθήσουν στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των κοινοτήτων. Ένα σημαντικό βήμα σ’ αυτή την κατεύθυνση θα ήταν, αφού τεθεί κάτω από τη διοίκηση του ΟΗΕ, υπό τη διοίκησή του και την υποστήριξη της ΕΕ, η έναρξη εργασιών στην πόλη της Αμμοχώστου, για την αποκατάσταση και τη συντήρηση της περιοχής. Η Κύπρος μπορεί επίσης να προτείνει τη συνεργασία με την τουρκοκυπριακή κοινότητα στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, για εκπόνηση σχεδίου που θα υλοποιηθεί αφού επιτευχθεί λύση για τη διαχείριση των φυσικών πόρων, συμπεριλαμβανομένων του νερού και της ενέργειας, διασφαλίζοντας ότι οι κοινοί πόροι θα αξιοποιούνται με τρόπο που να προάγει την οικονομική ανάπτυξη τόσο του κράτους όσο και των δύο πλευρών. Παράλληλα, και δεδομένου ότι θα επαναρχίσουν οι συνομιλίες, η ενίσχυση του διαλόγου σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών, μέσω της υποστήριξης πολιτιστικών και εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών, θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην ενδυνάμωση της εμπιστοσύνης και να καλλιεργήσει τη συνείδηση μιας κοινής κυπριακής ταυτότητας.

Η διεθνής διπλωματική στήριξη είναι επίσης καθοριστικής σημασίας για την Κυπριακή Δημοκρατία. Η Κύπρος οφείλει να διατηρεί το κυπριακό ζήτημα υψηλά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ, ζητώντας τη σταθερή στήριξη και των δύο στις διαπραγματεύσεις. Συγκεκριμένα, η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο, προσφέροντας πολιτική, οικονομική και τεχνική υποστήριξη. Η Κύπρος πρέπει, επίσης, να βρίσκεται με ανοιχτή γραμμή σε συνεχή επικοινωνία με τη Γενική Γραμματεία και τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη στήριξη στις διαπραγματεύσεις και στις ειρηνευτικές διαδικασίες.

Η Ελλάδα

Η Ελλάδα, ως εγγυήτρια δύναμη και στενός σύμμαχος της Κύπρου, καλείται να ενισχύσει περαιτέρω την υποστήριξη προς τη λύση του Κυπριακού, προωθώντας την ευρωπαϊκή διάσταση του ζητήματος και διατηρώντας ισχυρούς διαύλους επικοινωνίας με την Τουρκία. Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να επικεντρωθεί στην ενίσχυση των συμμαχιών της εντός και εκτός της ΕΕ, ειδικά με κράτη-μέλη που έχουν σταθερές θέσεις υπέρ της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, η Ελλάδα θα μπορούσε να ασκήσει πιέσεις για τη διαμόρφωση, ενός πλαισίου κυρώσεων από την ΕΕ σε περίπτωση που η Τουρκία προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες, όπως γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, αποδεικνύοντας έτσι την αποφασιστικότητά της ΕΕ να στηρίξει την κυπριακή κυριαρχία και να αποτρέψει πιθανές προκλήσεις.

Σε διμερές επίπεδο, η Ελλάδα μπορεί να επιδιώξει τη σταθεροποίηση των σχέσεών της με την Τουρκία μέσω σταθερού διαλόγου, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα θετικό κλίμα για τη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων. Η συνεπής επικοινωνία μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων αξιωματούχων, με τακτικές συναντήσεις και θεματολογία που επικεντρώνεται σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, μπορεί να αποτρέψει την κλιμάκωση των εντάσεων και να προωθήσει την εμπιστοσύνη. Η συνεργασία σε ζητήματα όπως η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και η κοινή αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης αποτελούν πεδία όπου οι δύο χώρες μπορούν να αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Παράλληλα, η Ελλάδα μπορεί να προωθήσει διαβουλεύσεις με το ΝΑΤΟ, τον ΟΑΣΕ και τον ΟΗΕ, διασφαλίζοντας ότι θα υπάρχει σταθερή στήριξη στις κυπριακές προσπάθειες για επανένωση, ενισχύοντας την περιφερειακή σταθερότητα.

Η Τουρκία

Η Τουρκία, ως εγγυήτρια δύναμη, αλλά και ως κατοχική δύναμη με επιρροή στην τουρκοκυπριακή κοινότητα, έχει την ευθύνη να επιδείξει μια εποικοδομητική στάση για την προώθηση των διαπραγματεύσεων και της ειρηνευτικής διαδικασίας. Ένα κρίσιμο βήμα για την Τουρκία θα ήταν να δεσμευτεί ρητά στη λύση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας και στις μέχρι τώρα συγκλίσεις, αποδεχόμενη τη συμμόρφωση με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Η αποδοχή αυτής της λύσης, σε συνδυασμό με επίδειξη καλής θέλησης, όπως ο περιορισμός της στρατιωτικής παρουσίας στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού, θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα στη διεθνή κοινότητα για την πρόθεσή της να υποστηρίξει μια βιώσιμη λύση.

Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι η άρση προκλητικών ενεργειών στην κυπριακή ΑΟΖ και στη νεκρή ζώνη, κινήσεις που συχνά αναζωπυρώνουν τις εντάσεις και δυσχεραίνουν την ειρηνευτική διαδικασία. Η Τουρκία μπορεί να επιδείξει σεβασμό στην κυπριακή κυριαρχία, αποφεύγοντας μονομερείς ενέργειες και γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επιπλέον, σε συνεργασία με την ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ, θα μπορούσε να ενισχύσει τις προσπάθειες για σταθερότητα στη νεκρή ζώνη, μειώνοντας τις αφορμές για συγκρούσεις και εντάσεις.

Η Τουρκία θα μπορούσε, επίσης, να διευκολύνει τις σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων, ενθαρρύνοντας την τουρκοκυπριακή πλευρά να υλοποιήσει μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και να συμμετάσχει ενεργά σε κοινές πρωτοβουλίες και προγράμματα που προάγουν την οικονομική και κοινωνική συνεργασία. Η υποστήριξη της τουρκοκυπριακής οικονομίας με έργα υποδομής και ανάπτυξης, καθώς και η ενίσχυση της τοπικής κοινωνίας μέσω εκπαιδευτικών και πολιτιστικών προγραμμάτων, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αίσθηση εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Παράλληλα, η Τουρκία θα μπορούσε να ενθαρρύνει και άλλες πολιτικές πρωτοβουλίες που θα επιτρέψουν στις δύο κοινότητες να συνεργαστούν σε τομείς όπως η δημόσια υγεία και η ενέργεια, δείχνοντας έτσι έμπρακτα την υποστήριξή της στην ειρηνευτική διαδικασία.

Σημαντική για τη θετική εξέλιξη του Κυπριακού θα ήταν επίσης η δέσμευση της Τουρκίας να αποφύγει την προώθηση της αναγνώρισης του ψευδοκράτους σε διεθνές επίπεδο. Αντί να επιδιώξει την αναγνώριση του ψευδοκράτους, η Άγκυρα θα μπορούσε να αξιοποιήσει την ευκαιρία των διαπραγματεύσεων και της ειρηνευτικής διαδικασίας για να επαναπροσεγγίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση και να ενισχύσει τη θέση της σε διεθνή φόρα. Αυτό, όχι μόνο θα έδειχνε σεβασμό προς τις συνομιλίες και τις ειρηνευτικές διαδικασίες, αλλά θα βελτίωνε και την εικόνα της Τουρκίας στην Ευρώπη, δημιουργώντας γέφυρες εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τις ευρωπαϊκές χώρες.

Τα παραπάνω βήματα και ενέργειες από πλευράς Κύπρου, Ελλάδας και Τουρκίας μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην επίτευξη μιας βιώσιμης λύσης στο Κυπριακό. Η επίλυση του Κυπριακού θα ενίσχυε σημαντικά την περιφερειακή σταθερότητα και θα δημιουργούσε νέες οικονομικές προοπτικές για την Ανατολική Μεσόγειο, τόσο μέσω κοινών αναπτυξιακών έργων όσο και μέσω της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της περιοχής, με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και σε μια εποικοδομητική και αμοιβαία επωφελή συνεργασία. Σ’ ένα νέο πλαίσιο ειρήνης, οι Κύπριοι, Ελληνοκύπριοι,Τουρκοκύπριοι, Μαρωνίτες και Λατίνοι, θα μπορέσουν να οικοδομήσουν ένα κοινό μέλλον, όπου η συνεργασία θα επικρατεί της διχόνοιας, και η ειρήνη θα αποτελέσει το θεμέλιο για την προκοπή και την ανάπτυξη της χώρας. Οι προσπάθειες όλων των πλευρών, μέσα από διαφάνεια, αμοιβαίο σεβασμό και ειλικρινή διάθεση για συνεργασία, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια νέα εποχή για την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο.

*Πανεπιστημιακoύ καθηγητή-ανθρωπολόγου, πρώην πρύτανη και πρώην πρoέδρου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE)