Το βουνό που κουβαλάς στην πλάτη σου

Το 2013, ενώ εμείς βιώναμε έντονα την οικονομική κρίση, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι απανταχού χριστιανικές εκκλησίες γιόρταζαν με κάθε λαμπρότητα τα 1.700 χρόνια από την υπογραφή του διατάγματος των Μεδιολάνων-Μιλάνου (313 μ. Χ.).

Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός-απόδειξη (μαζί με εκατομμύρια άλλα) του ότι οι προθέσεις και η βούληση έχουν τρομερούς περιορισμούς: Ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Αύγουστος Λικίνιος, επιδιώκοντας την εσωτερική ειρήνευση της αυτοκρατορίας, ήθελαν να σταματήσουν τους διωγμούς κατά των χριστιανών, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς αυξάνονταν σαν μυρμήγκια για τρεις αιώνες. Ο στόχος τους δεν ήταν θρησκευτικός, αλλά καθαρά πολιτικός. Να σταματήσει ο διχασμός στον πληθυσμό της αυτοκρατορίας, προκειμένου αυτή να αντιμετωπίσει εξωτερικούς εχθρούς.

Το πέτυχαν προσωρινά. Μακροϊστορικά, αυτό που πέτυχαν ήταν (α) να κορυφωθούν και να επισημοποιηθούν οι συγκρούσεις, αυτή τη φορά με τους διωγμούς, τις σφαγές, και τις καταστροφές ναών και βιβλιοθηκών που έκαναν οι «νομιμοποιημένοι» πια χριστιανοί εναντίον όλων των άλλων, (β) να ακολουθήσουν χίλια τουλάχιστον χρόνια καταδυνάστευσης της σκέψης, και (γ) να κληρονομηθούν μέχρι σήμερα συνθήκες περιορισμού της βούλησης στο ανθρώπινο γένος. Ήταν «ορθό» το διάταγμα; Ναι. Θα ήταν καλύτερα ή χειρότερα τα πράγματα αν δεν εκδιδόταν; Δεν ξέρει κανείς!

Το δικό μας βουνό

Εν ολίγοις, σε μεγάλο βαθμό σκεφτόμαστε και «θέλουμε» ή «πιστεύουμε» με βάση το τι μας επιβάλλουν τα νοητικά σχήματα που γεννούν οι γύρω μας συνθήκες· και όχι με βάση αυτό που ονομάζεται συμβατικά «ελεύθερη βούληση». Η σύγχρονη Γενετική και η Βιολογία τείνουν να αποδείξουν αυτό που λέει και η Ιστορία: Αν υπάρχει ελεύθερη βούληση, αυτή καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό ποσοστό των νοητικών μας λειτουργιών. Οι συνθήκες -από το προσωπικό γονιδιακό υπόστρωμα μέχρι τα ιδεολογήματα για την παγκόσμια κατάσταση- κατέχουν τη μερίδα του λέοντος στον σχηματισμό της «βούλησής» μας.

Στην Κύπρο, κουβαλάμε κι εμείς το δικό μας βουνό στην πλάτη· τις συνθήκες που μας διαμόρφωσαν και μας διαμορφώνουν, τις φοβίες και τα κρυφά μας θέλω, την αγωνία μας να αποφασίσουμε για το καθετί τι «θέλουμε» και τι «πιστεύουμε». Αυτό το βουνό μπορεί να είναι μικρότερο από εκείνο που κουβαλά ένας φανατικός μουσουλμάνος σε μια ακραία ισλαμική χώρα, ή ένας ακροδεξιός οπαδός του Τραμπ· είναι όμως πολύ μεγαλύτερο από τον λόφο που κουβαλά ένας Βέλγος ή ένας Ολλανδός.

Από τι υλικά είναι φτιαγμένο το δικό μας βουνό; Πάνω-κάτω από αυτά:

• Από τη σύγκρουση δύο αιώνων μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών/ Τούρκων, η οποία συσσώρευσε μεγάλη συναισθηματική ένταση, με μονίμως αρνητικό πρόσημο.

• Από την αμφιθυμία απέναντι στη Δύση, για περίπου 1.000 χρόνια. Μια κληρονομιά πολύ βαριά, που οδήγησε από την προτίμηση της πλειονότητας των Βυζαντινών στο «τουρκικό φέσι παρά στη λατινική τιάρα», μέχρι την παθολογική ρωσοφιλία από τον 17ο μέχρι τον 21ο αιώνα. Τόσο πολύ που δυσκολευόμαστε να νιώθουμε ή να σκεφτόμαστε ως μέλη της ΕΕ, τόσο πολύ που είμαστε έτοιμοι να δικαιολογήσουμε κάθε ρωσική ευθύνη (ακόμη και τη στήριξη της τουρκικής πολιτικής πριν, κατά, και μετά την εισβολή του 1974), ή έγκλημα.

• Από το φάσμα της πικρίας για τις ήττες και τις εθνοκαθάρσεις εκ μέρους των Τούρκων -από το 1897 και το 1922 μέχρι το 1974-, οι οποίες επισκιάζουν τις νίκες και τις δικές μας εθνοκαθάρσεις - από τους βαλκανικούς πολέμους μέχρι το 1964. Αυτή η πικρία χρωματίζει σχεδόν αυτόματα κάθε αποτίμησή μας για γεγονότα που έχουν σχέση, έστω και έμμεση, με την Τουρκία. Σπάνια έχουμε την ψυχραιμία για σωστή κρίση.

• Ο ιδεοληπτικός εγωκεντρισμός· ο οποίος μέσα από μιαν υπερχιλιετή παράδοση βυζαντινισμού και οθωμανισμού έχει εγγραφεί πια στο DNA μας: Αναζήτηση του υπέρτατου, του απόλυτου και του ιδεατού, όταν μιλάμε για το τι πρέπει να κάνουν οι άλλοι, ή το κράτος, συνδυασμένα κατά τρόπο «μαγικό» με έναν συμφεροντολογικό εγωισμό, όταν έρχεται η ώρα της δικής μας ατομικής πράξης. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους λόγους των συλλογικών μας αποτυχιών, και της ανοχής απέναντι στη διαφθορά - δεν φταίνε μόνο το Σύνταγμα, οι νόμοι, και οι θεσμοί.

• Η αβαθής ανεξάρτητη πορεία και σκέψη. Δεν είναι μόνο οι λίγες μόλις δεκαετίες ανεξάρτητης και δημοκρατικής ζωής, μέσα σε χιλιάδες χρόνια ιστορίας. Είναι και δύο άλλα γεγονότα που τη συνεπικουρούν: (α) Η πολύ αργοπορημένη, στρεβλή, και εξασθενημένη επίδραση από τον Διαφωτισμό, με αποτέλεσμα το μικρό ποσοστό εγγράμματων, αλλά και πραγματικών διανοουμένων την κρίσιμη περίοδο 1878-1959. Το οποίο δεν ήταν δυνατό να δημιουργήσει κουλτούρα ορθολογισμού και βαθιάς σκέψης. (β) Η σχεδόν καθολικά ετερόφωτη διανόηση μέχρι το 1974, και η στενή ιδεολογική δέσμευσή της στη συνέχεια, παράλληλα με τη διαρκή συμπίεσή της εξαιτίας του ανοιχτού Κυπριακού. Το οποίο εγκλωβίζει μόνιμα τη σκέψη μέσα σε απλοϊκά αφηγήματα και στερεοτυπικά πλαίσια.

Θεωρία και πράξη

Όλα αυτά δεν είναι θεωρητικολογίες. Είναι ζώσα πραγματικότητα. Το γεγονός ότι ο υπόκοσμος μπορεί με κάθε άνεση να βάζει βόμβες και να δολοφονεί, το γεγονός ότι όλοι ξέρουν πως καφετέριες και εστιατόρια πρέπει να πληρώνουν προστασία και να προσφέρουν όσα επιτρέπει η εκάστοτε τοπική μαφία, είναι το αποτέλεσμα του βουνού που κουβαλούμε στην πλάτη μας. Αυτό και τα συστατικά του γεννούν ανοχή· αυτά δημιουργούν εξάρτηση σκέψης και πράξης· αυτά κάνουν τους βαθιά έντιμους και γενναίους λειτουργούς μειονότητα και εξαίρεση.

Από τη διαρκή αυτοεξαπάτηση στο Κυπριακό, μέχρι το αίσθημα του περιούσιου και μαρτυρικού λαού που κοιτάζει με περιφρόνηση τον άλλο, όλα είναι λίγο πολύ το αποτέλεσμα των συστατικών του βουνού στην πλάτη μας. Το πλούσιο λίπασμά του κρατά γερές και ακμαίες τις ρίζες της διαφθοράς, της ελαφρότητας, μέσα σε μια διαρκώς χαριεντιζόμενη κοινότητα.

«Εισηγήσεις» για να αντιμετωπιστεί ή να εξαφανιστεί το βουνό στην πλάτη μας δεν υπάρχουν. Μόνο να το κοιτάζουμε κατάματα, να το περιγράφουμε ξανά και ξανά στον εαυτό μας, για να έχουμε ελπίδα να το παραδεχτούμε. Τότε ίσως ελαφρύνει λίγο.

Το Καλάθι

• …με τα καλά νέα (1): Με τις ικανοποιητικές ποσότητες φυσικού αερίου στο Κρόνος 2 ολοκληρώνεται ένα ευχάριστο παζλ αναφορικά με τα ενεργειακά. Όχι για εμάς τους πολίτες, ότι θα πλουτίσουμε, αλλά για την κυβέρνηση. Θα έχει άλλα τέσσερα χρόνια να ανακυκλώνει τα «ελπιδοφόρα νέα» με πραγματικά δεδομένα - όχι τύπου EastMed… Μέχρι και δεύτερη θητεία μπορεί να βγάλει με την ανακύκλωση. Και κάθε φορά που θα σκάει μια κυριολεκτική ή μεταφορική βόμβα, κάθε φορά που θα κάνει ο επικεφαλής της μιαν καινούργια γκάφα (Τι; Νομίζατε ότι θα τις κόψει;!), θα πέφτει ένα «σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες από την ΕΝΙ…», και θα στραβοκοιτάζουμε πάλι προς το όνειρο ότι όπου να ‘ναι θα γίνουμε σεΐχηδες…

• …με τα καλά νέα (2): Έκανε το μοιραίο «λάθος» ο Κόλιν Στιούαρτ! Μετά τον «κατάπτυστο» Γκουτέρες (που όπου να ‘ναι θα τον φάμε κι αυτόν, άλλους 6-7 ΓΓ του ΟΗΕ φάγαμε ήδη) που τόλμησε να πει την αλήθεια για άλλη μια φορά, έκανε το ίδιο και ο Κόλιν Στιούαρτ. Μίλησε για σοβαρές παραβιάσεις της ουδέτερης ζώνης «και από τις δύο πλευρές»! Λες και δεν ήξερε τι πέρασαν στα χέρια μας οι προηγούμενοι. Από την Ελίζαμπεθ και τον Ντάουνερ μέχρι… τα βάθη της Ιστορίας. Άμα δείτε τον ΠΙΝ να βάζει σε γελοιογραφία φέσι σε άνθρωπο του ΟΗΕ, είναι τελειωμένος! Ισούται με επίσημη θέση και πρόθεση του κράτους αυτός να πάει στα Τάρταρα!

• …με τα καλά νέα (3): Κάτι κινείται με τα όσα έχουν σχέση με την αντιμετώπιση της απληστίας του υποκόσμου (ελέγχουν σχεδόν τα πάντα, και θέλουν περισσότερα), αλλά και με την αντιμετώπιση της οπαδικής βίας των οργανωμένων. Μακάρι να βγει κάτι! Να πάρουμε και εμείς μια φορά ένα πραγματικό καλάθι προσδοκιών, έστω και μικρό. Όχι όπως μια ζωή εικονικό!