«Χρήσιμος Ηλίθιος» του Μαρίνου Κλεάνθους

Μια από τις αγαπημένες μου κωμωδίες του Αριστοφάνη είναι οι Νεφέλες: ένα έργο που πέρα από την πρώτη της επιφανειακή ανάγνωση για τη ζωή ενός καταχρεωμένου φουκαρά που θέλει το καλύτερο για το παιδί του, στην πραγματικότητα αναδεικνύει τα προβλήματα μιας κοινωνίας που ταλανίζεται από σοβαρότατες στρεβλώσεις και αποτελείται από ανθρώπους που στερούνται ακόμη και την πιο στοιχειώδη ικανότητα ορθής αντίληψης των πραγμάτων.

Η κοινωνία στις Νεφέλες πάσχει από ηγέτες αλλά και από μια βαθιά κρίση προσανατολισμού. Οι πολίτες βαδίζουν στα τυφλά, έρμαια των νεωτερίστικων προσεγγίσεων των ηγετών τους ή άλλοτε υποφέρουν από την ακραία προσκόλληση στο παρελθόν. Κι έτσι, πολιτικά ανώριμοι, χωρίς ουσιαστική παιδεία, οι άνθρωποι δεν έχουν σωστή κρίση. Ο Αριστοφάνης, όμως, προβάλλει και κάτι άλλο: μας δείχνει το πόσο χαμηλά μπορεί να φτάσει μια κοινωνία όταν παραμένει δηλητηριασμένη και άρρωστη στα χέρια των λίγων που καταφέρνουν να μεσουρανούν επειδή κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την ανοησία και την απερισκεψία των πολλών.

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι και σήμερα επίκαιρο: ποιοι και πώς μας κυβερνούν; Πώς μας καθοδηγούν; Και πως αντιδρούν οι υπόλοιποι;

Αιώνες αργότερα μετά τον Αριστοφάνη, o Στάλιν μας εισήγαγε τον όρο των “χρήσιμων ηλιθίων”: των καλόπιστων, δηλαδή, ανθρώπων, που επέμεναν να τον στηρίζουν σε κάθε του απόφαση με κάθε κόστος γιατί θεωρούσαν πως αυτό επιβάλλει το πατριωτικό τους καθήκον. Μπορεί ο ίδιος ο Σοβιετικός ηγέτης να τους περιφρονούσε, αλλά εν τέλει οι “χρήσιμοι ηλίθιοι” αποδεικνύονταν… χρήσιμοι στις περιπτώσεις εκείνες που επιδίωκε να επιβεβαιώσει τη νομιμότητα της εξουσίας του αλλά και για να τονώσει το ηγετικό του προφίλ.

Στις σύγχρονες δημοκρατίες, δεν υπάρχουν εύκολες οδηγίες χρήσεως για το πως θα πρέπει να λειτουργούν τα πράγματα και για το τι πρέπει να κάνουν οι πρωταγωνιστές προκειμένου η κοινωνία να ευημερεί και η Πολιτεία να λειτουργεί ως καλοκουρδισμένο ρολόι. Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έθεσαν σε άλλες βάσεις τη σχέση πολιτικών - πολιτών και κακά τα ψέματα τα likes ανεβοκατεβάζουν πρόσωπα και καταστάσεις.

Όμως, παρά τις προκλήσεις και τα δεδομένα της κάθε εποχής, οι “χρήσιμοι ηλίθιοι” διαχρονικά αποδεικνύονται αναγκαίοι -ίσως και απαραίτητοι- για την επιβολή μιας κατάστασης ή τη σταθερότητα μιας κυβέρνησης (Πόσο μάλλον μιας οποιασδήποτε κυβέρνησης που δονείται από εσωτερικά προβλήματα ή που απαρτίζεται από ένα κακοσυντονισμένο συνασπισμό).

Τι γίνεται, όμως, όταν για κάποιο λόγο οι “χρήσιμοι ηλίθιοι” κατανοήσουν τις πραγματικότητες; Όταν, δηλαδή, αντιληφθούν πως το καλό που νομίζουν πως υπηρετούν με τη στάση τους, παύει να υφίσταται και πως o ηγέτης που μέχρι χτες χειροκροτούσαν όχι μόνο δεν είναι σωστός αλλά μπορεί να είναι και επιζήμιος για τους ίδιους;

Στις Νεφέλες, ο πρωταγωνιστής αφού την έπαθε προσπαθεί να λυτρωθεί με το να βάλει φωτιά στην πηγή των προβλημάτων του. Το κακό, όμως, δεν τελειώνει.Η ζημιά στους πολλούς ήδη έγινε και η (μαύρη) κωμωδία μας επιβεβαιώνει πως η ηλιθιότητα είναι ανίκητη!

Στις μέρες μας, ευτυχώς, ο εμπρησμός δεν είναι επιλογή. Έχουμε δημοκρατία, άλλωστε, και η πιο μεγάλη δύναμη που έχει ο κάθε ένας από εμας, είτε υπήρξε “χρήσιμος ηλίθιος” είτε όχι, είναι να αντιδράσει με την ψήφο του. Όσο αργά και αν γίνονται οι εκλογές, οι πολίτες δίνουν πάντα τη λύση μέσω των επιλογών τους. Και τις πιο πολλές φορές αποδεικνύεται πως όσο πιο μεγάλη είναι η απογοήτευση που προσέφερε μια επιλογή τους, τόσο πιο σίγουρη θα είναι η απάντηση μέσω της ψήφου.

Όπως, άλλωστε λέει και ο σοφός λαός: “Εγέλασές με μια φορά, ανάθεμα σ' εσένα, εγέλασές με δυο φορές, ανάθεμά σε μένα.”

Και -ειδικά στην εποχή των σόσιαλ μίντια- κανένας δεν θέλει να κάνει το ίδιο λάθος δύο φορές!

*Ο Μαρίνος Κλεάνθους είναι αντιπρόεδρος τής ΔΗΠΑ.