«Δύσκολη, πολύ δύσκολη υπόθεση η Δημοκρατία!» του Παύλου Κ. Παύλου

• Ορθά έπραξε το ΡΙΚ να μεταδώσει τη χριστουγεννιάτικη εγκύκλιο του Αρχιεπισκόπου, η οποία περιλάμβανε και πολιτικές θέσεις και υποδείξεις προς πολιτικούς;
• Τα ΜΜΕ πρέπει να δίδουν λόγο και στο ΕΛΑΜ για να εκφράζει τις απόψεις του ή να το αποκλείσουν εντελώς, επειδή προβάλλει ακραίες έως φασιστικές θέσεις;
• Ο Ανδρέας Θεμιστοκλέους, ως μεμονωμένος ανεξάρτητος βουλευτής, δικαιούται χρόνο από τα ΜΜΕ για να εκφράζει τις ακραίες και αιρετικές απόψεις του, όσο και η Αλεξάνδρα Ατταλίδου, η οποία έχει το ίδιο στάτους ως μέλος της Βουλής και εκφράζει πολλές φορές απόψεις που δεν αρέσουν και συχνά προκαλούν το, μη αμελητέο αριθμητικά, συντηρητικό και θρησκευόμενο κοινό της Κύπρου;
• Δικαιούται η καλλιτέχνιδα Γεωργία Λελέ να εκφράζεται ελεύθερα και να προβάλλονται τα έργα της από τα ΜΜΕ, ακόμη και όταν με αιρετικό για πολλούς τρόπο, παρουσιάζει τη γαλανόλευκη με ροζ χρώμα ή πρέπει να την αναθεματίσουμε, επειδή προσβάλλει τα ιερά και τα όσια της φυλής;
• Δικαιούται ο εκπαιδευτικός-καλλιτέχνης Γιώργος Γαβριήλ να παρουσιάζει γυμνό, Ομονοιάτη και πάνω σε μοτοσυκλέτα τον Ιησού Χριστό, έναν σκύλο να ουρεί στα πόδια τού Αρχιεπισκόπου, ή άνδρα να ουρεί στο άγαλμα τού Γρίβα και να προβάλλονται τα έργα του ως ένα άλλο είδος καλλιτεχνικής έκφρασης, ή θα πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά, να εκδιωχθεί από τα σχολεία και να πάει στο σπίτι του, απ’ όπου να εκφράζεται όπως θέλει, χωρίς να σκανδαλίζει τον κόσμο;
• Τελικά, είχε δικαίωμα ο Γαλιλαίος να προβάλει την επιστημονική του άποψη ότι η γη γυρίζει, την ώρα που όλοι οι σοφοί τής οικουμένης ήταν απόλυτα σίγουροι ότι στεκόταν εκεί ακίνητη;
• Αλλά, και ο ίδιος ο Χριστός, ο Βούδας, ο Γκάντι, ο Μαρξ, ο Λένιν, ο Μάρτιν Λούθερ Κιγκ, ο Νέλσον Μαντέλα, όλοι οι πρωτοπόροι που κρίθηκαν από τους συμβιβασμένους της εποχής τους παράξενοι, περίεργοι, επικίνδυνοι, είχαν δικαίωμα να προβάλλουν τις αντίθετες προς τα πανίσχυρα κατεστημένα απόψεις τους, ή καλά έκαναν και τους φυλάκισαν, τους σταύρωσαν, τους δολοφόνησαν;

Προσεγγίζω το θέμα ως άνθρωπος με θητεία πέντε δεκαετιών στον χώρο της Επικοινωνίας, όχι μόνο πολιτικά και φιλοσοφικά, έχοντας υπηρετήσει σε καθεστώς μονοπωλίου, αυστηρού άνωθεν ελέγχου, πολιτικών παρεμβάσεων, αυτολογοκρισίας. Ζώντας και συμβάλλοντας στον βαθμό που μπόρεσα στη σταδιακή πρόοδο, την επίδειξη ανοχής στην αντίθετη άποψη, στην εμπέδωση συνθηκών ελευθερίας και πιο ανοικτής δημοκρατίας. Ζώντας και μετέχοντας στην άνθηση της ελεύθερης ραδιοφωνίας που άνοιξε νέους ορίζοντες, απαντώντας θετικά στην απαίτηση της ίδιας της κοινωνίας. Γι’ αυτό και διαφωνώ, δεν δέχομαι, απορρίπτω και αντιδρώ σε κάθε προσπάθεια οπισθοδρόμησης, αποκλεισμού ή απαγόρευσης στην έκφραση και προβολή κάθε άποψης, Με μία προϋπόθεση: Να κινείται στο πλαίσιο της νομιμότητας και να μην παραβιάζει τα εκ του νόμου απορρέοντα δικαιώματα άλλου πολίτη.

Στην περίπτωση της αρχιεπισκοπικής εγκυκλίου, το ΑΚΕΛ ζητά εξηγήσεις από το ΡΙΚ γιατί τη μετέδωσε δίδοντάς της τέτοια σημασία. Κατηγορεί, επίσης, τον Αρχιεπίσκοπο γιατί «βρήκε χώρο να πολιτικολογήσει εκτενώς για το Κυπριακό», σε ένα κείμενο στο οποίο δεν συνάδει κάτι τέτοιο. Στην επίκριση τού ΑΚΕΛ ότι ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας «δεν βρήκε μία λέξη να πει για τη συνεχιζόμενη αιματοχυσία στη μαρτυρική Παλαιστίνη, για τις σφαγές παιδιών και αμάχων, για τον όλεθρο και την καταστροφή», συμφωνώ, επαυξάνω και θεωρώ ότι ορθά καταθέτει τη διαφωνία του. Κι αυτό έπρεπε να κάνει για το συνολικό περιεχόμενο τής εγκυκλίου, όχι να κατακρίνει γιατί μεταδόθηκε. Σε μια ανοικτή, δημοκρατική, ανεκτική -όπως τη θέλουμε- κοινωνία, από πού ώς πού το ΑΚΕΛ ή οποιοσδήποτε άλλος να ζητά από το ΡΙΚ να επιβάλει λογοκρισία σε έναν θεσμό απολύτως συνταυτισμένο με θρησκευτική παράδοση αιώνων, που πολύ μεγάλο μέρος του λαού τον δέχεται, τον στηρίζει και τον ακολουθεί; Η νομοθεσία, άλλωστε, που διέπει τη λειτουργία του ΡΙΚ, αυτό επιτάσσει, να παρέχει ελεύθερη πρόσβαση σε κάθε νόμιμα εκφραζόμενη άποψη. Αυτό έκαμνε και για το ΑΚΕΛ, όταν άλλα μέσα το είχαν αποκλεισμένο. Και τι σημαίνει «πολιτικολογεί»; Ο Αρχιεπίσκοπος διατύπωσε με τον δικό του λόγο, ελεύθερα και δημοκρατικά, μία άποψη αντίθετη με αυτήν που υποστηρίζει και προβάλλει το ΑΚΕΛ, άλλα κόμματα και πολλοί πολίτες, αλλά που την υιοθετούν και την προβάλλουν επίσης και πολλοί άλλοι συμπολίτες μας. Και ποιος από μας κρατά κρυμμένη την απόλυτη αλήθεια και ξέρει ότι η δική του γνώμη είναι η σωστή και η άλλη όχι, όταν πλειστάκις η ίδια η Ιστορία μάς διέψευσε; Το ΑΚΕΛ το ίδιο, για παράδειγμα, δεν άκουσε καν την άποψη του Σέρβα, του Αδάμαντος και άλλων στις δεκαετίες του 1940 και '50, για θέμα εθνικής σημασίας, και τους απέβαλε από το κόμμα. Ήταν σωστό; Το ΡΙΚ και η κυβέρνηση Μακαρίου απαγόρευσαν στον Ευδόκα να έχει αντίθετο λόγο, ούτε καν σε μια μικρή πλατεία. Ήταν σωστό; Ήταν σωστό, όταν το ίδιο το ΑΚΕΛ υπέφερε από διακρίσεις και δεν προβαλλόταν από την πλειονότητα των ΜΜΕ, για κομματικούς λόγους; Με το να κρύβουμε και να μην προβάλλουμε απόψεις που, επαναλαμβάνω, εκφράζονται νόμιμα και ελεύθερα, έχουμε τη λανθασμένη γνώμη ότι τις αποδυναμώνουμε, ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Ας μην ξεχνούμε ότι για πολλά χρόνια δεν λέγαμε τη λέξη «καρκίνος» από τα ΜΜΕ, γιατί τον φοβόμασταν ακόμη και σαν ιατρικό όρο. Απαγορευόταν να μιλούμε για ναρκωτικά, ούτε καν να διαφωτίζουμε για το μέγα αυτό πρόβλημα, θεωρώντας ότι δεν αφορούσε τα δικά μας παιδιά ή τη δική μας χώρα. Κόβαμε γυμνές σκηνές από ταινίες, για να μην σκανδαλίσουμε, λες και είχαμε δικαίωμα να λογοκρίνουμε σπουδαίους δημιουργούς. Λέξεις όπως σεξ, ομοφυλοφιλία, αθεϊσμός, κομμουνισμός ήταν για χρόνια απαγορευμένες. Αυτό θέλουμε;

Ας μην ξεχνούμε ότι αυτός ο τόπος δεινοπάθησε, επειδή, αντί να διαλεγόμαστε, να συζητούμε, να διαφωνούμε, κάμναμε απαγωγές, δέρναμε, βάζαμε βόμβες, δολοφονούσαμε. Εφημερίδες δεν ανέφεραν καν το όνομα του ηγέτη της αντίπαλης παράταξης, ωσάν να μην υπήρχε. Φροντίζαμε με κάθε τρόπο να μην ακούσουν οι δικοί μας τις απόψεις (και τις αλήθειες) των άλλων, για να μην τους χάσουμε από οπαδούς. Σκοταδιστικά καθεστώτα επέβαλλαν λογοκρισία, «σιγή ασυρμάτου», αφωνία και αλαλία στους πολίτες τους για να συντηρηθούν, αλλά κατέρρευσαν. Ανοικτές, δημοκρατικές κοινωνίες, με όλα τα στραβά, τα κακά και τα ανάποδά τους, δείχνοντας ανοχή, επιβίωσαν, αναβαθμίστηκαν, προόδευσαν.

Θυμούμαι συχνά τις σφοδρές επικρίσεις που δέχθηκα, όταν αποφάσισα το 1998, να φιλοξενήσω στην τηλεοπτική μου εκπομπή που παρουσίαζα τότε, τον Νίκο Σαμψών. Κάποιοι με απειλές και βρισιές, συνάδελφοι δημοσιογράφοι με καυστικά και κακεντρεχή σχόλια, άλλοι με οργισμένα μηνύματα με τις λέξεις αίσχος και ιεροσυλία, με κατηγορίες για ανάξεση πληγών, φωνάζοντας ντροπή να δοθεί λόγος στον πραξικοπηματία και πολλά άλλα παρόμοια. Σήμερα, νέοι κυρίως καταφεύγουν στο διαδίκτυο και βλέπουν την εκπομπή, διότι θέλουν να έχουν πρόσβαση στην πηγή της πληροφόρησης και να διαμορφώσουν οι ίδιοι γνώμη και άποψη. Πολλοί άλλοι, ερευνητές, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, σκηνοθέτες καταφεύγουν σε κείνη τη συνέντευξη, αξιοποιώντας το υλικό, όχι για να δικαιώσουν το πραξικόπημα, αλλά ακριβώς για το αντίθετο. Διότι η συνέντευξη δεν δικαίωσε τον Σαμψών, το ανέκρινε με αυστηρότητα, δεν του χαρίστηκε. Στο εξωτερικό, ιδίως στις ΗΠΑ, κερδίζει συνεχώς έδαφος η ζωντανή, αυθεντική μαρτυρία που διασώζεται μέσω συνεντεύξεων, τάση που αποκαλείται oral history, ομιλούσα (ζώσα) ιστορία σε ελεύθερη μετάφραση.

Στην ανακοίνωσή του το ΑΚΕΛ σημειώνει, επίσης, «διερωτόμαστε σε ποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, η δημόσια ραδιοτηλεόραση μεταδίδει διαγγέλματα ιεραρχών». Λυπούμαι, αλλά δεν ήταν ούτε παρουσιάστηκε σαν διάγγελμα. Ήταν η καθιερωμένη, Χριστούγεννα και Πάσχα, εγκύκλιος, που χρόνια τώρα μεταδίδεται από το ΡΙΚ και άλλα κανάλια, αποσπάσματά της δημοσιεύονται από εφημερίδες και διαβάζεται στους ναούς. Όποιος θέλει την ακούει, όποιος θέλει τη διαβάζει, όποιος θέλει την αγνοεί. Και αυτό συμβαίνει. Τι γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Καλά, μήπως ο Πάπας, που εν έτει 2023 διατηρεί ακόμη το «αλάθητον», δεν έχει ευρεία προβολή ανάμεσα στους καθολικούς της Ιταλίας, της Ιρλανδίας, της Μάλτας, της Ισπανίας; Μήπως ο Πάπας δεν έχει πολιτική, οικονομική και άλλη ισχύ και επήρεια σε χώρες όπου κυριαρχεί ο καθολικισμός; Ο ορθόδοξος Πατριάρχης Μόσχας στερείται μήπως πολιτικής ισχύος; Γιατί αυτή η τάση να θεωρούμε ότι μόνο σε μας συμβαίνουν, όσα δεν εγκρίνουμε ή επικροτούμε; Ναι, να ξεκαθαρίσουμε απολύτως ρόλους, εξουσίες, όρια ευθύνης, όρια παρεμβάσεων. Ποτέ, όμως, να μην επιβάλουμε λογοκρισία και στέρηση έκφρασης της αντίθετης άποψης. Ας μην μας διαφεύγει, εν προκειμένω, και το γεγονός ότι για μια χώρα, για έναν λαό που απαιτεί ελευθερία, δικαιοσύνη και ανθρώπινα δικαιώματα, οι αντίθετες ή και ακραίες απόψεις ενισχύουν παρά αποδυναμώνουν τον ηγέτη που τα διαπραγματεύεται και τα διεκδικεί. Δεν δαιμονοποιούμε την αντίθετη άποψη, την ακούμε προσεκτικά.

Κάτι τελευταίο, αναγκαίο να υποδειχθεί. Η επαναστατική εξέλιξη της τεχνολογίας διαμόρφωσε ήδη και στον τόπο μας ένα εντελώς νέο, πρωτόγνωρο, συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον στον τομέα της Επικοινωνίας. Τα παραδοσιακά μέσα πληροφόρησης (εφημερίδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση) δεν έχουν πια την ισχύ και επήρεια στην κοινωνία και στον πολίτη που είχαν κάποτε. Τίποτε πια δεν μένει κρυφό. Κι αν δεν μεταδώσει το ΡΙΚ την αρχιεπισκοπική εγκύκλιο, θα τη μεταδώσουν, ολόκληρη μάλιστα, δεκάδες ιστοσελίδες, η ιστοσελίδα της Εκκλησίας, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης με συνοδεία σχολίων ων ουκ έστι αριθμός. Δεν νομίζω να είναι πλέον δόκιμο να γίνεται τέτοια συζήτηση. Αντί τούτου, ας συμβάλουμε όλοι σε μεγαλύτερη εμβάθυνση της Δημοκρατίας, ας ενισχύσουμε τα όρια ανεκτικότητάς μας, ας μην επιβάλλουμε αποκλεισμούς, διότι φέρνουμε αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Κι ας θυμόμαστε: Η Δημοκρατία αντέχει τον διάλογο. Μόνο που είναι δύσκολη, πολύ δύσκολη υπόθεση η αποδοχή και η εφαρμογή της στην πράξη.

*Δημοσιογράφου