«Ένα βιβλίο οδυνηρών διαπιστώσεων», του Γιώργου Φράγκου

Ο Τάκης Χατζηδημητρίου αναψηλαφεί το παρελθόν ατενίζοντας το μέλλον. Προσφεύγει, για μαρτυρίες, στοιχεία και βιώματα, στις προηγούμενες γενιές, μα απευθύνεται στις νεότερες και τις μελλούμενες γενιές. Αυτές προσπαθεί να εμπνεύσει με τη σοφία, το όραμα, τη διορατικότητα, την κρίση και την καθαρότητα της σκέψης του. Σε αυτές τις γενιές εναποθέτει τις ελπίδες, τις προσδοκίες και τα όνειρά του. Ο Τάκης Χατζηδημητρίου δεν ήταν ποτέ προσκολλημένος στο παρελθόν. Στεκόταν απέναντί του κριτικά. Αντλούσε από αυτό διδάγματα, συμπεράσματα και συμπυκνωμένη σοφία, προκειμένου να υπηρετήσει το αύριο, το μέλλον του τόπου και του λαού μας.

Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του Τάκη Χατζηδημητρίου – και δεν αναφέρομαι μόνο στο τελευταίο, αλλά και στα δύο που έχουν προηγηθεί – έχει την αίσθηση ότι βιώνει ένα περίεργο, ένα ιδιότυπο déjà vu, μια προμνησία. Αυτά που διαβάζει νιώθει ότι τα έζησε ξανά, και μάλιστα στο πρόσφατο παρελθόν. Ίδιες εμπειρίες, ίδια συναισθήματα και προπαντός ίδια συμπεράσματα. Παραθέτω δύο ενδεικτικά παραδείγματα. Λέει ο Τάκης: «…η έννοια του συμβιβασμού ήταν διαβεβλημένη ως προδοσία». Σας θυμίζει κάτι από το πολύ πρόσφατο παρελθόν; Βεβαίως σας θυμίζει! Σημειώνει ο Τάκης: «…μεταξύ φραστικών υποστηρίξεων και πρακτικής εφαρμογής υπήρχε απόσταση… οι διεθνείς σχέσεις δεν είναι μονόπλευρες». Σας θυμίζει κάτι από το πολύ πρόσφατο παρελθόν; Βεβαίως σας θυμίζει!

Πάμε όμως στην ουσία του βιβλίου που παρουσιάζεται με αυτό το σημείωμα. Για μένα η ουσία έγκειται στο τραγικό γεγονός ότι κατά την ανασκοπούμενη περίοδο το κράτος ταυτίστηκε με το παρακράτος, το κράτος υποκαταστάθηκε από το παρακράτος. Και οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ κράτους και παρακράτους ήταν σχεδόν αδιόρατες ή έστω πολύ δυσδιάκριτες.

Σε αυτό το δραματικό τέλμα οδηγηθήκαμε από τη στρατιωτικοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας, πρώτα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα μέσω της ΤΜΤ και συνακόλουθα στην ελληνοκυπριακή κοινότητα μέσω της Οργάνωσης Ακρίτας. Ο συγγραφέας όμως δεν εστιάζει το κλισιοσκόπιό του μόνο στα τοπικά δραματικά δρώμενα της εποχής. Αντικρίζει πανοραμικά τη συγκεκριμένη ιστορικοπολιτική πραγματικότητα. Τοποθετεί την κυπριακή ανάφλεξη ως περιφερειακό επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου.

Θέλω να εστιάσω την προσοχή μου στις πιο πικρές, τις πιο τραγικές διαπιστώσεις του Τάκη Χατζηδημητρίου. Ο συγγραφέας υποδεικνύει την ελαφρότητα μα και την υπεροψία των ηγετών μας. Μετά τις «φασαρίες» του 1964 και το συναφές ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι ηγεσίες των δύο κοινοτήτων, αντί να γίνουν πιο μετριοπαθείς, διολισθαίνουν ολοένα και πιο πολύ σε ακραίες και παντελώς ανεδαφικές θέσεις. Το δικό μου συμπέρασμα είναι ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι είχαν πάντα πιο μαξιμαλιστικές βλέψεις απ’ ό,τι τα εθνικά τους κέντρα και συχνά ρυμουλκούσαν την Αθήνα και την Άγκυρα σε επιλογές που δεν επιθυμούσαν αρχικά, αλλά υποχρεωνόντουσαν να ακολουθήσουν στην πορεία. Την ίδια ώρα βέβαια, όσο κι αν αυτό συνιστά αντινομία, Ελλαδίτες και Τούρκοι αξιωματικοί αποκτούσαν ολοένα και πιο νευραλγικό ρόλο στις παραστρατιωτικές οργανώσεις των δύο κοινοτήτων. Ίσως γιατί αμφότερες οι ηγεσίες των κοινοτήτων ταυτίζονταν περισσότερο με το βαθύ κράτος της μητρός πατρίδος τους, παρά με τις εκλεγμένες πολιτικές ηγεσίες.

Μέσα από το βιβλίο καταδεικνύεται περίτρανα ο υπερφίαλος και αιθεροβάμων πατριωτικός οίστρος Μακαρίου και Γρίβα. Η μεταξύ τους «πατριωτική» άμιλλα, φέρει μεγάλο μερτικό για τα μετέπειτα δεινά της πατρίδας μας. Και το πιο τραγελαφικό, το 1964 η στρατιωτικοπολιτική ηγεσία αποφάσισε, εκτός τόπου και χρόνου, να αναβιώσει το πνεύμα του Αγώνα του 1955-1959!

Μέσα από τα ντοκουμέντα, μέσα από τα τεκμήρια που παραθέτει και αναλύει ο συγγραφέας, καταδεικνύεται ότι οι Αμερικανοί κατέληξαν από το 1964-1965 ότι η λύση στην Κύπρο θα ήταν ένα ελληνικό στρατιωτικό πραξικόπημα που θα επέτρεπε στην Τουρκία να εισβάλει και να επέλθει η διχοτόμηση. Όπερ και εγένετο.

Μέσα από αυτό το έργο ο Τάκης Χατζηδημητρίου άναψε ένα εκτυφλωτικό προβολέα, μέσω του οποίου είδαμε να φωτίζονται οι συναισθηματισμοί, η προχειρότητα, η ελαφρότητα, η επιδερμικότητα, μα και πολλές φορές η φαιδρότητα και τυφλότητα των πολιτικών μας ταγών. Αντί για ισχυροποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, των δομών και των θεσμών της, προτάξαμε, εκατέρωθεν, τον αλυτρωτισμό. Και τον προτάξαμε ως πανάκεια και από μηχανής θεό, που θα έλυνε όλα μας τα προβλήματα.

Αλλά γενικά δεν διδασκόμαστε από τα λάθη μας. Όσο κι αν τα παραδεχόμαστε εκ των υστέρων και όταν πια είναι αργά. Και την περίοδο στην οποία αναφέρεται ο Τάκης Χατζηδημητρίου στο βιβλίο του, αλλά και τώρα, εξήντα χρόνια μετά, εκείνο που ενδόμυχα θέλουμε, αλλά κάποτε και στα φανερά, είναι τα πάντα να αποφασίζονται από την ελληνοκυπριακή πλειοψηφία και οι Τουρκοκύπριοι να είναι απλώς παθητικοί ουραγοί των «σοφών» αποφάσεών μας.

*Δημοσιογράφος