Η τυραννία της θανάσιμης κανονικότητας

Χωρίς να το συνειδητοποιούμε, όσα γίνονται στο πεδίο της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης αλλάζουν για άλλη μια φορά τα δεδομένα και για εμάς. Η επίθεση της Χαμάς πόλωσε ξανά τα πράγματα. Διέλυσε τη δυναμική συγκλίσεων στη Μέση Ανατολή και τη διαδικασία οικοδόμησης συνεννοήσεων ειρήνης (Ισραήλ-Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος-Ισραήλ-Λίβανος, Ιορδανία-Συρία, Ιράν-Δύση κ.λπ.). Δημιούργησε αρρυθμία ακόμη και στις συγκλίσεις που είχαν ήδη επιτευχθεί, π.χ. Ισραήλ-ΗΑΕ. Από αυτήν την άποψη, η Χαμάς έχει ήδη νικήσει!

Σκληρά σύνορα

Μέσα σε αυτήν την αναταραχή αναπτύχθηκαν νέες δυναμικές, που μας επηρεάζουν άμεσα:

(α) Ξαναμπήκαμε στη διαδικασία της επιλογής «στρατοπέδου». Ό,τι και να λένε οι αναλυτές, η κυβέρνηση κάθε χώρας στην Ευρώπη, στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς-Μέση Ανατολή ένα δίλημμα έχει: Σε ποιο στρατόπεδο θα ενταχθεί. Ακόμη και το πόση έμφαση δίνει μέσα στον λόγο του ένας ηγέτης στην ανθρωπιστική διάσταση του πολέμου είναι κριτήριο κατάταξης!

(β) Με εξαίρεση την ανερχόμενη δύναμη του αραβικού κόσμου, την Αίγυπτο, και εν μέρει την Ιορδανία (που πασκίζει να κρατήσει τον ρόλο του έντιμου ενδιάμεσου), όλοι οι υπόλοιποι δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από την περιδίνηση. Ακόμη και ο Ερντογάν πολύ σύντομα συνειδητοποίησε ότι η Τουρκία δεν έχει χώρο για να αναπτύξει αποτελεσματικά τον ρόλο του χρήσιμου διαμεσολαβητή. Γι’ αυτό και «διάλεξε» στρατόπεδο, προκειμένου να έχει μεθαύριο κέρδη από όποιον δώσει περισσότερα στο μικροπάζαρο. Από την άλλη, η Κύπρος τάσσεται κάθε λεπτό έμπρακτα στο πλευρό της Δύσης. Η κυβέρνηση ικανοποιεί κάθε αίτημα, θέτοντας όλες τις υπηρεσίες και το έδαφος στις ελεύθερες περιοχές στην υπηρεσία του Ισραήλ, των ΗΠΑ, της Βρετανίας κ.λπ.

(γ) Η νέα κατάσταση χαράσσει σκληρά σύνορα. Και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στην εμπράγματη πολιτική, με την Τουρκία βρεθήκαμε σε αντίθετο στρατόπεδο και σε αυτό το επίπεδο. Κατά προέκταση, μεγαλώνει το υλικό χάσμα και με την τουρκοκυπριακή ηγεσία. Οι λαοί μπαίνουν στην άκρη· το τι λένε και τι κάνουν οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι δεν έχει τώρα ιδιαίτερη σημασία. Αποκλειστικοί παίκτες είναι και πάλιν οι διοικήσεις και τα στρατόπεδα.

Αυτή η νέα κανονικότητα της σύγκρουσης στην περιοχή μας έχει κάνει τα σύνορα στον χάρτη και στα μυαλά πιο σκληρά. Η όποια προοπτική συνεννόησης για επίλυση του Κυπριακού πήγε άλλα εκατό χιλιόμετρα μακριά.

Οι επιπλέον…

Η Χαμάς νίκησε και για δύο επιπλέον λόγους, που μας επηρεάζουν καθαρά ως Κύπρος:

(α) Η αρχή της προβλεψιμότητας: Το 1972, ο ιδιοφυής και σχεδόν σχιζοφρενής Αμερικανός Μπόμπι Φίσερ νίκησε τον σοβιετικό παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι Μπόρις Σπάσκι, σε ένα μακρόσυρτο τουρνουά. Το πέτυχε κυρίως επειδή έπαιζε ανορθόδοξα και απρόβλεπτα. Η Χαμάς το 2023 νίκησε το Ισραήλ επειδή είναι προβλέψιμο. Ήξερε την εμμονή του λαού του με την αίσθηση της απειλής, ήξερε την εμμονή της ακροδεξιάς ηγεσίας του με το «μας σκότωσαν ένα, θα σκοτώσουμε δέκα». Άρα, βομβαρδισμοί, νεκροί, κινητοποίηση του κόσμου των Αράβων και της υφηλίου κατά του Ισραήλ. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του Ισραήλ είναι η προβλεψιμότητα. Γι’ αυτό «ηττήθηκε» πριν καν τη χερσαία επιχείρηση…

(β) Τα καθεστώτα: Η Χαμάς ξέρει πόσο εύθραυστα είναι τα περισσότερα καθεστώτα των αραβικών χωρών, ακόμη και των μη αραβικών μουσουλμανικών, όπως το Ιράν. Αυτά τα καθεστώτα κρέμονται από την κλωστή της λαϊκής ανοχής στις χώρες τους. Άρα, με το ξέσπασμα της εμπόλεμης κρίσης, ήταν σίγουρη η Χαμάς ότι όλοι οι δικτάτορες, ταυτιζόμενοι με το λαϊκό αίσθημα στη χώρα τους, θα συντάσσονταν με τους Παλαιστινίους κατά του Ισραήλ, και θα έριχναν κάθε γέφυρα με το Τελ Αβίβ. Ακόμη και εκείνες που χτίστηκαν με διπλωματικούς κόπους δεκαετιών.

Εμείς…

Έχουμε όλα τα χαρακτηριστικά της αδυναμίας να αποφύγουμε να μας καταπιεί η ρουφήχτρα της επικαιρότητας:

• Έχουμε μιαν εξαιρετικά αδύναμη κυβέρνηση, που πιάνεται από τα μαλλιά της για να επιβιώσει. Για το κάθε τι. Μια τέτοια κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να σχεδιάζει ουσιαστικές πολιτικές. Παρά μόνον όσες έχουν σχέση με την εικόνα και την εντύπωση (αναλώσαμε σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο για να προσκληθούμε στην Αίγυπτο και για μιαν εικονική επίσκεψη στο Ισραήλ).

• Εξαιτίας αυτού, αλλά και των εμμονών μας για κάθε θέμα, είμαστε εξαιρετικά προβλέψιμοι. Είμαστε η μόνη χώρα της περιοχής που θεωρηθήκαμε εξαρχής δεδομένη. Ναι, είμαστε πολύ μικροί για να κάνουμε τους δύσκολους, ή για να βάζουμε ως προϋπόθεση ανταλλάγματα. Αλλά, είμαστε επίσης πολύ μικροί για να επιβιώσουμε Χωρίς να σχεδιάζουμε το επίκεντρο του ρόλου μας. Π.χ. στην προκειμένη περίπτωση, εξισορρόπηση του ρόλου του διευκολυντή με τον ρόλο της κεντρικής βάσης για τη μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας: Την κάναμε παντιέρα για επικοινωνιακούς λόγους, μόνο μετά που τέθηκε το θέμα από τρίτους στην Αίγυπτο και στις Βρυξέλλες. Χωρίς να έχουμε κανένα ολοκληρωμένο σχέδιο εμείς!

• Η μισή Κύπρος είναι «αρκετή» γι’ αυτήν την κρίσιμη περίοδο. Εμείς πανηγυρίζουμε για τη χρησιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας· αλλά η πραγματικότητα «πανηγυρίζει» ότι εμάς μας αρκεί που είμαστε η χρήσιμη μισή Κύπρος. Και άρα, δεν υπάρχει λόγος για την ολόκληρη!

Κάπως έτσι γινόμαστε θύματα της μετατροπής του πολέμου σε κανονικότητα. Για λόγους που δεν τους ελέγχουμε, αλλά και για λόγους που αφορούν υποκειμενικές μας αδυναμίες.

Εχθρός η κανονικότητα

Όταν ο πόλεμος μετατρέπεται σε κανονικότητα, οι χαμένοι είναι οι λαοί και η προοπτική της διαβούλευσης και των λύσεων. Αυτό έγινε και γίνεται στην Ουκρανία, αυτό έγινε και γίνεται στην Ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση.

Η ειρήνη στην Ουκρανία ηττήθηκε το 2014, με τη μη υλοποίηση των όσων είχαν συμφωνηθεί, και με την εκ μέρους της Δύσης υποτίμηση του πουτινικού ολοκληρωτισμού. Η ειρήνη στο Ισραήλ και στην Παλαιστίνη ηττάται σταθερά εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Με αλλεπάλληλες αποτυχίες της Δύσης: Από την αδυναμία συγκράτησης της σκληρής κατοχής, του εποικισμού, και της έπαρσης του Ισραήλ, μέχρι τα απίστευτα περιθώρια που δόθηκαν σε τρομοκράτες να διακινούν τον τρόμο σαν αμοιβάδες. Από τη Χεζμπολάχ στον ISIS, από την Τζιχάντ στη Χαμάς.

Η αποτυχία, όμως, βαραίνει κυρίως τον προοδευτικό κόσμο. Η Κεντροαριστερά και η Αριστερά απέτυχαν κυρίως σε αυτό: Να κρατήσουν την ευαισθησία και τον ανθρωπισμό στο κέντρο της πολιτικής θεωρίας και πρακτικής. Προοδευτικός ήταν αυτός που νοιαζόταν. Αφέθηκε όμως να τον καταπιούν τα στρατόπεδα: Εδώ και έναν αιώνα, δολοφόνοι δικτάτορες γίνονταν από την Κεντροαριστερά και την Αριστερά ανεκτοί, ακόμη και αρεστοί, φτάνει να τα έβαζαν με την καπιταλιστική Δύση. Εκεί που ο προοδευτικός κόσμος έπρεπε να κάνει τη διαφορά, συμμετείχε τελικά στην κανονικοποίηση των στρατοπέδων, του πολέμου, και του θανάτου.

Το καλάθι

• …με τις ασημαντότητες (1): Όπου να 'ναι καταρρέει και το φληνάφημα με τους απεσταλμένους του ΟΗΕ και της ΕΕ. Θα έρθει τελικά ένας απεσταλμένος του Γκουτέρες, όμως για να διερευνήσει αν υπάρχει έδαφος για επανέναρξη διαπραγματεύσεων. Και επειδή επί της ουσίας κινούμαστε στην αντίθετη κατεύθυνση (αμφισβήτηση πλαισίου Γκουτέρες, Κανονισμός Πράσινης Γραμμής, και όλα τα άλλα), και ο Τατάρ επίσης, σύντομα θα βγει το πόρισμα: Επί του παρόντος δεν υπάρχει έδαφος. Άρα, ούτε καν προσωρινό απεσταλμένο της ΕΕ δεν θα προλάβουμε να ξαναζητήσουμε!

• …με τις ασημαντότητες (1): Στα σχολεία όλων των βαθμίδων, όλης της μισής Κύπρου, έγινε αυτές τις μέρες ο λαμπρός εορτασμός της σημαίας και της 28ης Οκτωβρίου. Αξιοσημείωτο: Μετά από μιαν ανάπαυλα μερικών ετών, επανήλθε στην ορκωμοσία του αγήματος στα σχολεία εκείνος ο παλιός καθαρευουσιάνικος όρκος. Το ανατριχιαστικό είναι που βάζει μικρά παιδιά να ορκίζονται πως θα πεθάνουν για τα λάβαρα και τις σημαίες - την ώρα που οι ενήλικες γονείς και δάσκαλοί τους δεν θυσιάζουν ούτε το νυχάκι τους. Αλλά υπάρχει και το τραγελαφικό: δίπλα σ' όλα τα άλλα, υπάρχει και ένα «θα ανδρωθούμεν»· την ώρα που στην πλειονότητα των σχολείων τον όρκο εκφωνεί κορίτσι!

• …με τις ασημαντότητες (3): Είμαστε όμως κι εμείς οι αιθεροβάμονες για τα κλάματα. Θέλουμε ολοκληρωμένες στρατηγικές και πολιτικές, συνέπεια στόχων και μέσων, και τα όμοια, και δεν βλέπουμε τι γίνεται γύρω μας. Εδώ για το χαλλούμι έχουμε γίνει διεθνώς ρεζίλι, και μαλλιοτραβιόμαστε χρόνια και χρόνια για τις ποσοστώσεις. Και τελικά, αν αγοράσεις «συνηθισμένο» χαλλούμι από το σουπερμάρκετ, σου αφήνει στο τηγάνι ή στο γκριλ μισό λίτρο νερό· και στο πιάτο ένα κομμάτι λάστιχο γαλακτόσκονης. Ε, δεν είμαστε για κλάματα που επιμένουμε να νομίζουμε ότι ζούμε σε κράτος;