«Σιωπή και μαζί τα φάγαμε…», του Χρήστου Πουργουρίδη

Αφορμή για το σημερινό θέμα μου έδωσε ένα περιστατικό που διαδραματίστηκε πρόσφατα σε αίθουσα του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού. Στο διάλειμμα μιας δίκης που λαμβάνω μέρος ως δικηγόρος υπεράσπισης, πέρασα κατευθυνόμενος προς την καφετέρια μπροστά από άλλη αίθουσα και έψαξα έναν συνάδελφο για να πιούμε μαζί τον καφέ. Είδα και άκουσα τον δικαστή να μιλά σε νεαρό δικηγόρο με ύφος αυστηρό και υποτιμητικό. Ο νέος δικηγόρος άκουε σκυφτός και σιωπηλός χωρίς καμία αντίδραση. Το απόγευμα τον πήρα τηλέφωνο και τον ρώτησα γιατί δεν αντέδρασε και να υποδείξει στον δικαστή ότι δεν έχει κανένα δικαίωμα να τον υποτιμά. Και μου απάντησε ότι δεν βρήκε τη δύναμη να αντιδράσει. Στη ζωή μου, από πολύ νέος, βίωνα και παρατηρούσα στον προσωπικό και στον επαγγελματικό μου χώρο αλλά και στον χώρο της πολιτικής το φαινόμενο της σιωπής, τα δυσάρεστα συναισθήματα που αυτή δημιουργεί και τις αρνητικές, μέχρι και καταστροφικές, συνέπειες που έχει για τις ανθρώπινες σχέσεις. Σιωπή σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν εκφράζουν αυτά που αντιλαμβάνονται, που πιστεύουν, που αισθάνονται ή που θέλουν. Δηλαδή, δεν εκφράζεται και δεν ακούγεται η αλήθεια, όχι λόγω αυτόβουλης επιλογής του ατόμου, αλλά διότι οι άλλοι του επιβάλλουν τη σιωπή, μέσω ενός κλίματος φόβου που δημιουργούν. Στην Κύπρο, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, πιστεύω ότι η πρώτη πηγή αιτιών της σιωπής είναι τα ταμπού, τα μη συζητήσιμα, οι καθιερωμένες αλήθειες, τα δόγματα και οι «ιερές αγελάδες» που δημιουργούνται στο περιβάλλον μας μέσω της ιστορικής πορείας της κοινωνίας, σε συνδυασμό με τη νοοτροπία που θεωρεί τη συμφωνία και την ομοιομορφία θετική, ενώ τη διαφωνία και τη διαφορετικότητα αρνητική. Στον τόπο μας στη διαμόρφωση αυτής της νοοτροπίας πολύ σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει η Εκκλησία. Και ιδιαίτερα η ισχυρή προσωπικότητα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ ο οποίος κράτησε στα χέρια του τις τύχες της Κύπρου από το 1950 ώς το 1977 που πέθανε. Στη μακρά αυτή διαδρομή καθιερώθηκε ως ασυγχώρητο αμάρτημα η άσκηση κριτικής στις αποφάσεις του. Μια δεύτερη πηγή αιτιών αφορά εκείνους με τους οποίους έχουμε σχέσεις. Πολλοί από αυτούς, λόγω εγωισμού ή αλαζονείας, δεν αποδέχονται την κριτική, θεωρούν ότι οι άλλοι δεν γνωρίζουν τόσο καλά όσο οι ίδιοι τα θέματά τους και ότι δεν έχουν χρήσιμες ιδέες, προτάσεις και λύσεις. Συνεπώς, άμεσα ή έμμεσα, διαμορφώνουν ένα κλίμα σιωπής που μας αναγκάζει να συμμορφωνόμαστε και να συμβιβαζόμαστε. Φέρτε στον νου σας τη δεκαετία Αναστασιάδη. Πόσα στραβά κι ανάποδα είδαν τα μάτια μας. Ουδόλως αγνοώ και ούτε μηδενίζω τα θετικά που έγιναν που δεν είναι λίγα. Δεν κάνω αξιολόγηση της δεκαετίας. Προσπαθώ να εντοπίσω και να αναδείξω φαινόμενα που προκαλούν τη σιωπή την οποία θεωρώ σαράκι στις ανθρώπινες σχέσεις. Πόσοι στον Δημοκρατικό Συναγερμό τόλμησαν να εκφράσουν δημόσια τη διαφωνία τους; Ελάχιστοι. Αλλά και στις κλειστές αίθουσες εκείνοι που βρήκαν το θάρρος και τη δύναμη να εκφέρουν κριτικό λόγο ήσαν λίγοι, πολύ λίγοι. Η τρίτη κατηγορία αιτιών της σιωπής πηγάζει από εμάς τους ίδιους. Συχνά, φοβόμαστε ότι, αν εκφράσουμε αυτά που πιστεύουμε, αισθανόμαστε ή θέλουμε, τότε είτε θα δυσαρεστήσουμε τους άλλους, είτε αυτό θα έχει πάνω τους αρνητικές επιπτώσεις, άρα θα τους κάνει αρνητικούς απέναντί μας και θα φθείρει την όποια σχέση έχουμε μαζί τους. Όπως έκανε ο νεαρός δικηγόρος. Για να κατανοήσετε πλήρως αυτά τα αιτία, ανακαλέστε στη μνήμη σας πόσες φορές σιωπήσατε και γιατί, στην οικογένεια, στην παρέα, στην εργασία ή οπουδήποτε αλλού. Αν, τώρα, θέλετε να κατανοήσετε το γιατί θεωρώ τη σιωπή ως το σαράκι των ανθρωπίνων σχέσεων μπορείτε επίσης να σκεφτείτε το πώς αισθάνεστε όταν αναγκάζεστε να σιωπήσετε, αλλά και τις συνέπειες και τα αποτελέσματα της σιωπής, ιδίως όταν πρόκειται για σημαντικά ζητήματα. Σύμφωνα με τις έρευνες που έγιναν στις ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία και αλλού, η σιωπή μας δημιουργεί δυσαρέσκεια, άγχος ή ακόμη και θυμό, μειώνει την αυτοεκτίμησή μας, καθώς και την εμπιστοσύνη και την εκτίμησή μας γι' αυτούς που μας την επιβάλλουν άμεσα και έμμεσα. Εξαιτίας της σιωπής, οι άλλοι δεν βλέπουν την πραγματικότητα ως έχει, με αποτέλεσμα τα προβλήματα και οι αιτίες τους να μην έρχονται στην επιφάνεια εγκαίρως, παρά μόνο όταν είναι πια αργά, δηλαδή όταν «ο ασθενής είχε πεθάνει». Άλλες φορές, η σιωπή εμποδίζει τις σωστές επιλογές, τις νέες ιδέες, τις καινοτόμες λύσεις, τη μάθηση και τη βελτίωση. Πιστεύω ότι αυτές οι σύντομες ιδέες είναι αρκετές για να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα της αντιμετώπισης του φαινομένου της σιωπής, μέσω μιας νοοτροπίας και ενός κλίματος ελεύθερης αλλά και υπεύθυνης έκφρασης. Αυτό απαιτεί, από τη μία, να μην είμαστε εμείς η αιτία της σιωπής, της δικής μας και των άλλων, και, από την άλλη, σε κάθε μας σχέση να πείθουμε τους άλλους για τα οφέλη της ελεύθερης έκφρασης και για τις αρνητικές συνέπειες της σιωπής. Αλλά και να διεκδικούμε δυναμικά το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης με την κάθε ευκαιρία. Η σιωπή μας καθιστά συνυπεύθυνους και επιτρέπει σε κάποιους αγύρτες της πολιτικής και της δημόσιας ζωής να μας βρίζουν ότι «μαζί τα φάγαμε»… Και μαζί βουλιάξαμε το καράβι που εκείνοι κυβερνούσαν!