Ο ρόλος της θρησκείας στο Παλαιστινιακό και στο Κυπριακό

Όταν οι κοινωνικοί επιστήμονες μελετούν την επίδραση της θρησκείας στις πολιτικές εξελίξεις σε μια χώρα αναφέρονται σε δύο ομάδες ιδεολογίας: τους θρησκευτικούς φονταμενταλιστές και τους θρησκευτικούς εθνικιστές. Οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές οδηγούνται κυρίως από τη δυσαρέσκεια με τον νεωτερισμό. Θεωρούν ότι η θρησκεία είναι περιθωριοποιημένη και γι' αυτό ενεργούν ώστε να επαναφέρουν την πίστη σε κεντρικό σημείο. Η εξάπλωση του δυτικού υλισμού συχνά κατηγορείται για αυξήσεις στον τζόγο, τον αλκοολισμό και τα χαλαρά ήθη γενικότερα. Στην Κύπρο όμως είναι οι θρησκευτικοί εθνικιστές που διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο και που οδήγησαν την Κύπρο στην ντε φάκτο διχοτόμηση. Οι θρησκευτικοί εθνικιστές τείνουν να βλέπουν τις θρησκευτικές τους παραδόσεις τόσο στενά συνδεδεμένες με το (ελληνικό) έθνος ή τη γη τους που οποιαδήποτε απειλή για ένα από αυτά αποτελεί απειλή για την ύπαρξή τους. Ως εκ τούτου, αυτοί οι εθνικιστές απαντούν στις απειλές κατά της θρησκείας αναζητώντας μια πολιτική οντότητα στην οποία η πίστη τους είναι προνομιακή σε βάρος άλλων. Σε αυτά τα πλαίσια, είναι επίσης πιθανό τα θρησκευτικά σύμβολα, π.χ, ο σταυρός, να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση εθνοτικών ή εθνικιστικών αιτιών. Αυτό έχει συμβεί όχι μόνο με την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Κύπρο αλλά και σε άλλες χώρες όπως για παράδειγμα με τους Καθολικούς στη Βόρειο Ιρλανδία.

Στην Κύπρο επικεφαλής των θρησκευτικών εθνικιστών ήταν η Εκκλησία. Αυτή ίδρυσε και χρηματοδοτούσε την ΕΟΚΑ για να επιτευχθεί η ένωση με ένοπλα μέσα. Αυτή στρατολογούσε τα μέλη της ΕΟΚΑ που ήταν κυρίως έφηβοι οι οποίοι ανήκαν σε εκκλησιαστικές οργανώσεις και θρησκευτικά σωματεία (όπως η ΟΧΕΝ) και ήσαν, ως εκ τούτου, εμποτισμένοι με τις μεγαλοϊδεατικές παραδόσεις της Εκκλησίας. Θα πολεμούσαν δε «υπέρ πίστεως (τουτέστιν υπέρ της ορθοδοξίας) και πατρίδος». Ο Γρίβας φυσικά είχε αποκλείσει τη συμμετοχή στην οργάνωση αριστερών στοιχείων.

Η σύγκρουση με τους Τουρκοκύπριους ήταν επομένως θέμα χρόνου. Λίγους μήνες μετά την έναρξη του ένοπλου αγώνα, το 1955, ιδρύθηκε μια εθνικιστική οργάνωση με το όνομα ΚΙΤΕΜΠ (στη συνέχεια ονομάστηκε VOLKAN και το 1957 ΤΜΤ) που καλούσαν σε αγώνα κατά των «άπιστων». Η ΤΜΤ είχε πρότυπο την ΕΟΚΑ όσον αφορά τη στελέχωσή της αφού στελεχωνόταν κι αυτή από θρησκευτικούς εθνικιστές παρόλο που η τ/κ κοινότητα τη δεκαετία του 1950 ήταν, συγκρινόμενη με την ε/κ, αρκετά κοσμική. Ήταν η πιο τραγική πτυχή της Ιστορίας της Κύπρου πριν το 1974. Αντί Ε/Κ και Τ/Κ να ενωθούν ενάντια στους Άγγλους αποικιοκράτες, έκαναν ακριβώς το αντίθετο, κι αυτός ο εθνικιστικός αλληλοσπαραγμός στοίχισε πολλά θύματα και στις δύο πλευρές ενώ κατέστησε το κυπριακό πρόβλημα ουσιαστικά άλυτο. Αν οι Τ/Κ ήταν χριστιανοί, δηλαδή αν η διαφορά μας ήταν απλώς η γλώσσα, δεν θα υπήρχε κυπριακό πρόβλημα - ακόμα και η Εκκλησία θα τους θεωρούσε αδελφούς μας. Είναι ενδεικτικό πως όταν το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε τη Σερβία οι Ε/Κ με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις διαμαρτυρίας καταδίκαζαν τους βομβαρδισμούς εναντίον των «αδελφών» μας Σέρβων. Όταν όμως οι Σέρβοι σκότωσαν περισσότερους από 8.000 Βόσνιους μουσουλμάνους άνδρες, ηλικιωμένους και παιδιά στη Σρεμπρένιτσα αποσιωπήθηκε σχεδόν πλήρως αυτό το έγκλημα από τα ΜΜΕ.

Η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση καθοδηγείται από διάφορους παράγοντες: εθνοτικούς, εθνικούς, ιστορικούς και θρησκευτικούς. Όμως, σχεδόν όλοι οι πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν ότι η θρησκευτική διάσταση της σύγκρουσης, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία, βρίσκεται στον πυρήνα της. Με άλλα λόγια, οι ιστορικοί που μελετούν το ισλάμ και τον ιουδαϊσμό υπαγορεύουν τον ρόλο της θρησκείας ως τον κύριο παράγοντα στη σύγκρουση, ιδίως συμπεριλαμβανομένης της ιερότητας των ιερών τόπων και των αποκαλυπτικών αφηγήσεων και των δύο θρησκειών, οι οποίες είναι επιζήμιες για κάθε δυνατότητα διαρκούς ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών. Οι ακραίοι θρησκευόμενοι Σιωνιστές στο Ισραήλ βλέπουν όλο και περισσότερο τους εαυτούς τους ως θεματοφύλακες και καθοριστές του πώς πρέπει να είναι το εβραϊκό κράτος και είναι πολύ αυστηροί όταν πρόκειται για παραχωρήσεις προς τους Άραβες. Από την άλλη πλευρά, ισλαμιστικές ομάδες στην Παλαιστίνη και αλλού στον ισλαμικό κόσμο υποστηρίζουν την αναγκαιότητα απελευθέρωσης των «ιερών» εδαφών και τοποθεσιών για θρησκευτικούς λόγους και κηρύττουν βία και μίσος εναντίον του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού.

Είναι αξιοπρόσεκτο επίσης που διαδίδονται φήμες οι οποίες βασίζονται στη θρησκεία από εξτρεμιστές στα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με τις κρυφές θρησκευτικές ατζέντες της άλλης πλευράς επιδεινώνουν αυτές τις εντάσεις. Παραδείγματα περιλαμβάνουν φήμες για ένα «Εβραϊκό Σχέδιο» για την καταστροφή του τζαμιού Αλ-Άκσα και την ανέγερση του τρίτου εβραϊκού ναού στα απομεινάρια του, και, από την άλλη πλευρά, οι φήμες ότι οι μουσουλμάνοι έχουν την εξόντωση των Εβραίων στον πυρήνα της πίστης τους. Επιπλέον, η επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο συμβάλλει στην ανάπτυξη του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού, ωθώντας ένα μεγαλύτερο ποσοστό της νεολαίας προς τον φανατισμό και την πολιτική που εμπνέεται από τη θρησκεία.

Συμπερασματικά, οι θρησκευτικοί ηγέτες πρέπει να αναλογιστούν πιο κριτικά τη δική τους αποτυχία να παρέχουν πιο αποτελεσματική ηγεσία και μαρτυρία για τις αληθινές θεμελιώδεις αξίες των αντίστοιχων θρησκειών τους. Αυτό δεν ισχύει για την Κύπρο, το Ισραήλ και την Παλαιστίνη αλλά για ολόκληρη την υφήλιο. Είναι αλήθεια ότι όλες οι θρησκείες επιδιώκουν την ειρήνη, αλλά οι θρησκείες δεν έχουν εκπληρώσει ποτέ αυτόν τον ρόλο. Λέγοντας αυτά μου έρχεται στον νου το απόφθεγμα του μεγάλου Αγγλοαμερικανού φιλοσόφου Thomas Paine: «Ο κόσμος είναι η χώρα μου, όλη η ανθρωπότητα είναι αδέρφια μου και το να κάνω το καλό είναι η θρησκεία μου». Πόσο διαφορετικοί θα ήμασταν αν υλοποιούσαμε την ιδεολογία του Paine!

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας