Το κυνηγητό των εντυπώσεων στα ΜΜΕ και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές

Η δημοσιογραφική κοινότητα έχει χρέος, έχει υποχρέωση που απορρέει από τον ρόλο και την αποστολή της να αφουγκράζεται και να εκφράζει τις ανησυχίες, τις προσδοκίες και τις διεκδικήσεις της κοινωνίας των πολιτών. Δρα εκ μέρους της κοινής γνώμης, την εκφράζει και την εκπροσωπεί έναντι όλων των μορφών εξουσίας, έναντι όλων των κέντρων λήψης αποφάσεων.

Την ίδια ώρα, για τη δημοσιογραφία δεν είναι αδιάφορο κανένα κοινωνικό φαινόμενο, κανένα ζήτημα που να άπτεται του δημόσιου βίου. Και τέτοιο βέβαια είναι και η δημόσια υγεία με όλες τις πτυχές και παραμέτρους της. Οι ψυχικές ασθένειες, τα ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες με τους φρενήρεις ρυθμούς, την εργασιακή ανασφάλεια, το άγχος της φτωχοποίησης, δυστυχώς ακολουθούν ανοδική πορεία. Και οι αυτοκτονίες έχουν σοβαρή παρουσία σε όλα τα στατιστικά δεδομένα, σε όλες τις κοινωνιολογικές αναλύσεις, παντού.

Η δημοσιογραφία δεν μπορεί να στρουθοκαμηλίζει μπροστά σε αυτήν την ανθρωποβόρα μάστιγα. Η δημοσιογραφική ενασχόληση με το θέμα είναι επιβεβλημένη. Από την άλλη, κάθε υπερβολή, κάθε αχρείαστα λεπτομερής καταγραφή, κάθε κυνήγι εντυπωσιασμού χάριν επισκεψιμότητας, αναγνωσιμότητας, ακροαματικότητας και τηλεθέασης, είναι καταδικαστέο και κατάπτυστο πέρα για πέρα. Υπάρχει σαφές θεσμικό πλαίσιο γι’ αυτό και με βάση τον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας αλλά και με βάση τις συναφείς οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Όλα αυτά πρέπει να τηρούνται κατά γράμμα. Και βεβαίως παρασπονδίες, ηθελημένες και αθέλητες, υπάρχουν συχνά.

Αντιγράφω από τον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας της ομώνυμης επιτροπής στην Κύπρο:

• Όλες οι επιστημονικές έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η παρουσίαση περιπτώσεων αυτοκτονιών από τα ΜΜΕ παρέχει ερεθίσματα για μιμητισμό και μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκτονική συμπεριφορά αμέσως μετά και μέχρι ένα διάστημα τριών εβδομάδων μετά τη δημοσίευση.
• Ακόμη διαπιστώθηκε ότι όσο πιο γνωστό ή με επιρροή ήταν το πρόσωπο που αυτοκτόνησε τόσο ευρύτερη ήταν η μιμητική συμπεριφορά. Ειδικές υποομάδες, όπως νεαρά άτομα και άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη, δυνατόν να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και να ακολουθήσουν μιμητική αυτοχειριακή συμπεριφορά.
• Συνεπώς, είναι πολύ καλύτερα τα ΜΜΕ αντί να επικεντρώνονται στην εντυπωσιακή παρουσίαση μιας αυτοκτονίας, να συμβάλλουν αποτρεπτικά παρουσιάζοντας τις αρνητικές συνέπειες μιας αυτοκτονίας.

Βέβαια, στις μέρες μας ο ρόλος των συμβατικών ΜΜΕ ολοένα και διαβρώνεται από μη συμβατικούς τρόπους ενημέρωσης που απαντούν σε όλο το διαδικτυακό τοπίο. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σε όποια μηχανή αναζήτησης και αν καταφύγει κανείς, είναι πανεύκολο να βρει λεπτομερείς οδηγίες για το πώς κρεμάζεται κάποιος, πώς δηλητηριάζεται, πώς αυτοπυροβολείται, και όχι μόνο. Δεν χρειάζεται να μπω σε άλλες λεπτομέρειες.

Εν κατακλείδι, σημειώνω πως οφείλουμε να παραδεχθούμε πως μεγαλύτερος κίνδυνος από τα ΜΜΕ και τους δημοσιογράφους, σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη θεματική, αποτελεί ο ανταγωνισμός μεταξύ μας και το ανελέητο κυνηγητό των εντυπώσεων που προσελκύει το κοινό επενδύοντας στα χαμηλά ένστικτά του. Και δεν το λέω ως άλλοθι ή ελαφρυντικό παρά μόνο ως μια στυγνή αλήθεια σε όλο της το κυνικό μεγαλείο. Οφείλουμε να μην ειρηνεύσουμε ποτέ με αυτήν την πραγματικότητα και να την αντιπαλεύουμε συνεχώς με μοναδικό γνώμονα την ηθική, τον ουμανισμό και τη δεοντολογία.

Ο Γιώργος Φράγκος είναι ο Πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Κύπρου. Από παρέμβαση σε Ημερίδα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας που πραγματοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2023 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου