Πότε ένας άνθρωπος δικαιούται να κυκλοφορεί ελεύθερος;

Μια άκομψη, αν μη τι άλλο, ανάρτηση του Δώρου Πολυκάρπου στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης με την οποία καταφέρετο εναντίον του πρώην αγωνιστή και προέδρου του Συνδέσμου Αγωνιστών ΕΟΚΑ Θάσου Σοφοκλέους, και τα όσα ακολούθησαν, ήρθαν για μια ακόμα φορά να επιβεβαιώσουν τις διαχωριστικές γραμμές εντός κοινωνίας, κυρίως όμως την παντελή ανικανότητά μας να συνομιλήσουμε με όρους πολιτικούς. Να ανοίξουμε έναν σοβαρό διάλογο για το παρελθόν, τον αγώνα της ΕΟΚΑ, την ανοχή στην άλλη άποψη.

Ο ΔΗΣΥ χαρακτήρισε ως άκρως απαράδεκτες και καταδικαστέες αναρτήσεις που προσβάλλουν τη μνήμη των νεκρών, σημειώνοντας πως «τέτοιες διχαστικές συμπεριφορές προκαλούν τα αισθήματα και την ιστορική συνείδηση της κοινωνίας μας, προάγουν τον φανατισμό…. βεβηλώνουν τον επικό αγώνα της ΕΟΚΑ και προσβάλλουν τη μνήμη όλων όσοι συμμετείχαν σε αυτόν». Ενώ ο Μιχάλης Σοφοκλέους απορούσε «γιατί αυτός ο (απ)άνθρωπος κυκλοφορεί ακόμα ελεύθερος». Το σχόλιο του Δώρου Πολυκάρπου χαρακτηρίστηκε απρεπές, εκτός μέτρου, το timing του λάθος. Και ίσως να ήταν όλα τα πιο πάνω. Γιατί θα έπρεπε όμως να είναι ευπρεπές, εντός ορίων και σε χρόνο που η πλειοψηφία θα έβλεπε ως ενδεδειγμένο, για να μπορεί να το εκφράσει;

Πρόκειται για μια άκρως προβληματική αντίδραση, που επιχειρεί να θέσει με τρόπο προβληματικό και αυθαίρετο τα όρια στο δικαίωμα της έκφρασης. Τι είναι αυτή η ιστορική συνείδηση της κοινωνίας, την οποία επικαλείται ο ΔΗΣΥ, που δεν μπορεί κάποιος να προκαλεί; Τι συμπεριλαμβάνει; Ποιοι εκχώρησαν στο κόμμα της Δεξιάς την ευθύνη οριοθέτησης της ιστορικής συνείδησης μιας ολόκληρης κοινωνίας; Γιατί δεν μπορεί ένας αγώνας, όσο επικός κι αν θεωρείται, να αμφισβητείται; Τι σημαίνει βεβηλώνεται; Δεν γίνεται να κρίνεται μια περίοδος της ιστορίας ή οι πρωταγωνιστές της για λάθη ή παρανομίες που ενδεχομένως να έχουν διαπράξει; Από πότε η εκφορά μιας αρνητικής άποψης για ένα άτομο προσβάλλει τη μνήμη του συνόλου; Και τελικά πότε ένας άνθρωπος δικαιούται να μιλά (μπορεί κάποιος να έχει άποψη και να τη λέει όταν αυτή θεωρείται αιρετική ή το δικαίωμα αυτό περιορίζεται σε αυτούς τις απόψεις των οποίων η πλειοψηφία θεωρεί ορθές;). Και πότε να κυκλοφορεί ελεύθερος;

Όρια μεταξύ ελεύθερης έκφρασης λόγου και προσβολής σαφώς και υπάρχουν. Το συγκεκριμένο δικαίωμα, όπως και κάθε άλλο, δεν είναι απόλυτο. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, κανένα από τα επιχειρήματα που προτάχθηκαν δεν έπεισαν ότι η βλάβη στο σύνολο από την εκφορά της συγκεκριμένης άποψης ήταν τέτοια που να δικαιολογεί τη συζήτηση που ακολούθησε. Αν μη τι άλλο, κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί πως ο φανατισμός προάγεται και από την ανακοίνωση του ΔΗΣΥ.

Δύσκολα θα ισχυριστεί κάποιος ότι τοποθετήσεις όπως αυτή του Δώρου Πολυκάρπου προσφέρουν πολλά (ως προς το περιεχόμενό τους) στον δημόσιο διάλογο. Η έκφρασή τους όμως είναι πιο ευεργετική από τη φίμωσή τους, έστω κι αν χωρίζουν αντανακλαστικά την κοινωνία σε στρατόπεδα. Επειδή ακριβώς η διαλεκτική μεταξύ θέσεων και αντιθέσεων, η προβολή -ακόμα και τέτοιων προσβλητικών για κάποιους- απόψεων, αποτελεί το κύριο μέσο για κοινωνική εξέλιξη. Κυρίως όμως επειδή η εκφορά τους επιβεβαιώνει την ελευθερία στην έκφραση που αποτελεί βασική αρχή και μία από τις κύριες προϋποθέσεις για τη λειτουργία της Δημοκρατίας. Η ελευθερία εδώ έγκειται: στο δικαίωμα κάποιου να τοποθετηθεί με τρόπο που για άλλους μπορεί να θεωρηθεί ακραίος, απεχθής ή ακόμα και επικίνδυνος. Το δικαίωμα στον ήπιο λόγο, που δεν ενοχλεί κανέναν, δεν χρειάζεται υπεράσπιση.

Αν κάτι δείχνει η τοποθέτηση Πολυκάρπου ή η ανακοίνωση του ΔΗΣΥ είναι ακριβώς αυτήν την αδυναμία μας να συζητήσουμε με νηφαλιότητα την ιστορία. Να ανοίξουμε δύσκολα και άβολα κεφάλαιά της -μεταξύ των οποίων τα μελανά σημεία που όπως και σε κάθε ένοπλο αγώνα υπήρξαν- και να κλείσουμε πληγές. Με αποτέλεσμα το όποιο γεγονός να οδηγεί σε μια άνευ ουσίας αντιπαράθεση η οποία έχει στο επίκεντρο την ιστορική επιβεβαίωση. Χωρίς διαλεκτική και χωρίς επιχειρήματα. Και τον δημόσιο διάλογο, εδώ και δεκαετίες, να εξαντλείται στη φορτική πρόταξη συνθημάτων.

Τον Θάσο Σοφοκλέους δεν τον γνωρίζω. Δεν ξέρω αν όντως τα όσα του καταλογίζονται για επιθέσεις σε αριστερούς ισχύουν ή αν το αμάρτημά του είναι ότι υπήρξε φίλος του Γρίβα. Από κάποιους θα τιμηθεί, από άλλους θα επικριθεί, όπως και κάθε πρόσωπο που υπήρξε κομμάτι της ιστορίας. Αυτοί που θα τον τιμήσουν θα πρέπει στο τέλος της ημέρας να εξηγήσουν γιατί τον κατατάσσουν στους χρήσιμους ήρωες και αυτοί που τον επικρίνουν, να εξηγήσουν τι έκανε που να δικαιολογεί τη στάση τους. Η συζήτηση που οφείλουμε να κάνουμε ως κοινωνία όμως θα πρέπει να υπερβαίνει τον Θάσο Σοφοκλέους, και να αγγίζει ερωτήματα όπως αν μπορεί να γίνεται κριτική σε άτομα που δεν βρίσκονται εν ζωή ή που θεωρούνται ήρωες, για αγώνες που θεωρούνται επικοί, από άτομα που κάποιοι μπορεί να θεωρούν αιρετικά ή και απάνθρωπα. Αν μπορεί η ιστορία να αποτελεί ιδιοκτησία κάποιων. Αν η ελευθερία έκφρασης τερματίζεται εκεί που αρχίζει η εθνική συνείδηση. Πού μπαίνουν τελικά τα όρια; Ποιοι τα καθορίζουν; Πότε ένας άνθρωπος δικαιούται να κυκλοφορεί ελεύθερος; Ερωτήματα στα οποία η απάντηση θα έπρεπε να είναι προφανής. Δεν είναι όμως. Πολύ απλά διότι το θέμα μας δεν είναι ο Δώρος Πολυκάρπου ή ο Θάσος Σοφοκλέους. Είναι η αλλεργία μας σε οτιδήποτε δεν ασπαζόμαστε. Στο καθετί που στέκεται εμπόδιο στην ανάγκη μας να επιβάλουμε το δικό μας αφήγημα.

antopoly@cytanet.com.cy