Είναι λάθος να μιλάμε άσχημα για τους νεκρούς;

«Δεν πρέπει ποτέ να λέμε άσχημα πράγματα για τους νεκρούς, μόνο ωραία. Άκουσα ότι σήμερα πέθανε η Joan Crawford. Ωραία!»

Bettie Davies, Αμερικανίδα ηθοποιός (1908-1989) σχολιάζοντας τον θάνατο της 'συναδέλφου' της Joan Crawford

Κάθε φορά που κάποια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα πεθαίνει, είναι σχεδόν αναπόφευκτο να ακούγονται δηλώσεις όπως «μην μιλάς άσχημα για τους νεκρούς». Αυτό ήταν το ταμπού που δέσποζε τουλάχιστο μέχρι πρόσφατα σε όλες σχεδόν τις χώρες. Aλλά ποιον εξυπηρετεί αυτό το ταμπού; Τι όφελος έχει; Ασφαλώς, αν θέλουμε να μάθουμε από το παρελθόν και να τιμήσουμε αυτούς που έχουν πληγεί από ανθρώπους που έχουν πεθάνει τώρα, πρέπει να μιλάμε με ειλικρίνεια για τους νεκρούς, ακόμα κι αν το να είμαστε ειλικρινείς προϋποθέτει να μιλάμε άσχημα. Ευτυχώς αυτό γίνεται σήμερα! Θα ΄λεγα ότι ήδη διακρίνουμε βαθιές ρωγμές αυτού του ταμπού που ίσως πολλοί κοινωνιολόγοι να το αποκαλέσουν «κοινωνική επανάσταση». Σ’ αυτήν την προοδευτική εξέλιξη συνέτειναν σημαντικά, αν όχι αποκλειστικά, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) που έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού μας. Κι αυτό, φυσικά, δεν είναι κυπριακό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο. Το 2013, μετά τον θάνατο της Μάργκαρετ Θάτσερ, η εταιρεία ανάλυσης ΜΚΔ Synthesio εξέτασε το πρώτο κύμα 25.000 σχολίων στο διαδίκτυο και χαρακτήρισε αρνητικό το ένα τρίτο. Μεταξύ άλλων σχολίων, ένας βουλευτής τότε, ο George Galloway, έγραψε στον «τοίχο» του στο Facebook: «Η Θάτσερ περιέγραψε τον Νέλσον Μαντέλα ως 'τρομοκράτη'. Ήμουν εκεί στη Βουλή των Κοινοτήτων. Είδα τα χείλη της να κινούνται. Μακάρι να καεί στις φωτιές της κόλασης».

Αυτή τη βδομάδα πέθανε ένα από τα ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ -ο Θάσος Σοφοκλέους. Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί στα ΜΚΔ απέτισαν φόρο τιμής στη συνεισφορά του στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Υπήρχαν όμως ουκ ολίγοι που τον σχολίασαν αρνητικά και μάλιστα όχι με τόσο ευγενικό τρόπο. Αυτό το γιουχάισμα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, ακόμα και της ίδιας της ΕΟΚΑ, θα συνεχίζεται ενόσω δεν αίρεται η ρετσινιά του «προδότη» των 18 αριστερών που δολοφονήθηκαν με τον πιο άγριο τρόπο στην επαρχία Αμμοχώστου το 1958. Δεν μπορούσαν αυτοί οι αριστεροί να είναι καταδότες αφού ο αρχηγός της ΕΟΚΑ απαγόρευε κάθε συνεργασία με αριστερούς. Είναι μια πτυχή της Ιστορίας της Κύπρου που το κατεστημένο φροντίζει να παραμένει σκοτεινό. Είναι μια πασιφανής διαστρέβλωση της ιστορίας. Η ιστορία της ΕΟΚΑ δεν είναι μόνο ο απαγχονισμός των παλληκαριών μας και η θυσία των Αυξεντίου και Μάτση. Είναι και η ιστορία των προδοτών-μελών της για οικονομικούς λόγους. Είναι και η ιστορία των δολοφονηθέντων αριστερών και δεκάδων κακοποιηθέντων για τα φρονήματά τους. Είναι και η ιστορία της δράσης της ενάντια στην ΚΔ την περίοδο 1971-74, προλειαίνοντας τοιουτοτρόπως το πραξικόπημα. Είναι και η ιστορία των ειδεχθών εγκλημάτων στα χωριά Μάραθα, Αλόα και Σαλαντάρι που τα ΗΕ τα κατέταξαν ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι ακόμα και η ιστορία του φρικτού εγκλήματος της Τόχνης.

Δεν πρέπει να ξενίζουν καθόλου τα αρνητικά σχόλια για τον Σοφοκλέους και την ΕΟΚΑ αν λάβουμε υπόψη τους χιλιάδες συγγενείς α΄ και β΄ βαθμού των αγρίων δολοφονηθέντων, κακοποιηθέντων ή βασανισθέντων αριστερών. Είναι μια ευκαιρία για όλους αυτούς τους συγγενείς να βγάλουν τα απωθημένα τους. Για να δώσω ένα δείγμα της αγριότητας των δολοφονιών, σταχυολογώ από το βιβλίο του Μιχάλη Πουμπουρή «Μέρες Δοκιμασίας». Αφορά την εκτέλεση του Παναγιώτη Στυλιανού που ένα πρωινό του Μάη του 1958 ήταν στο σπίτι ενός γείτονά του με τη γυναίκα του, την κόρη του και το πεντάχρονο παιδί του. Γράφει ο Πουμπουρής: «Κάποια στιγμή μπαίνει στην αυλή μια ομάδα μασκοφόρων που κρατούσαν ρόπαλα με βελόνες και όπλα. Ο Στυλιανού δέχεται το πρώτο κτύπημα στο κεφάλι και πέφτει στο έδαφος ζαλισμένος. Γυναίκα και κόρη σέρνουν τον Παναγιώτη σε ένα δωμάτιο και παράλληλα προσπαθούν να εμποδίσουν τους μασκοφόρους να μπουν στο δωμάτιο. Σπάζουν τα χέρια και τα πλευρά της γυναίκας και τραυματίζουν την κόρη. Μπαίνουν στο δωμάτιο και λιώνουν το κεφάλι του Παναγιώτη και κατακρεουργούν το σώμα του με τα ρόπαλα που είχαν πάνω σπόντες. Η γυναίκα του έμεινε στο νοσοκομείο 9 μήνες. Η κόρη του είπε χαρακτηριστικά ότι: 'Όταν βγάλαμε τις ποδίνες του πατέρα μας στο νοσοκομείο, έπεφταν απ’ αυτές κομμάτια κρέατα και κόκαλα. Τον είχαν λιώσει με τα ρόπαλα…'. Ο δε γιος του ο Ανδρέας θυμάται ότι μια γριά ήρθε και έβαλε την παλάμη της μπροστά στα μάτια του μικρού για να μην βλέπει το αποτρόπαιο έγκλημα...».

Βέβαια, ο Σοφοκλέους δεν είχε την παραμικρή ανάμειξη με τα εγκλήματα της ΕΟΚΑ του 1958. Θα μπορούσε, όμως, υπό την ιδιότητά του ως πρόεδρος των Συνδέσμων Αγωνιστών ΕΟΚΑ 1955-1959, να εξετάσει μία-μία τις δολοφονίες των αριστερών και να τους απαλλάξει από το στίγμα της προδοσίας. Δεν έδειξε όμως την παραμικρή διάθεση να κάνει κάτι τέτοιο. Αν το έκανε αυτό, ίσως και οι αριστεροί να τον τιμούσαν τώρα...

Και ερχόμαστε στην καρδιά του θέματος: ο νεκρός δεδικαίωται, υπό την έννοια ότι δεν πρέπει να μιλάμε άσχημα γι’ αυτόν; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι ένα εκκωφαντικό Όχι. Πώς μπορεί να δικαιωθεί ένας Χίτλερ, ένας Στάλιν, ένας Ιωαννίδης, ένας διεφθαρμένος πολιτικός, ένας δολοφόνος, ένας βιαστής, ένας παιδεραστής; Όλοι αυτοί δεν αξίζουν σεβασμό λόγω του γεγονότος ότι πέθαναν! Κανείς δεν είναι άγιος, ούτε στον θάνατο ούτε στη ζωή, και πρέπει να εκφράσουμε τα παράπονά μας για να θεραπεύσουμε μια σαθρή κατάσταση. Κανείς δεν πρέπει να σιωπά καταστέλλοντας τον πόνο του ή το παράπονό του ή την αδικία που αισθάνεται επειδή ο θύτης του πέθανε. Κάποιοι νεκροί μπορούν να συνεχίσουν να μας βλάπτουν πολύ καιρό αφότου έχουν φύγει.

Υ.Γ. Η στήλη θα απουσιάσει λόγω διακοπών τις επόμενες τέσσερις βδομάδες. Μαζί πάλι τον Σεπτέμβρη!

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας