Τουρκική εισβολή και εθνοκάθαρση

Με την εκδήλωση του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου του 1974, η Τουρκία είχε αποφασίσει την εισβολή της στην Κύπρο. Κάθε διπλωματική επαφή με τη Μεγάλη Βρετανία και άλλα κράτη ήταν απλά για το θεαθήναι. Το σχέδιο της Τουρκίας ήταν έτοιμο από καιρό: Γεωγραφική και δημογραφική διαίρεση του νησιού.

Η πληθυσμιακή πολιτική στόχευε στην εκδίωξη των Ελληνοκυπρίων από τον κυπριακό Βορρά και μεταφορά των Τουρκοκυπρίων από τις ελεύθερες στις κατεχόμενες περιοχές.

Με τη λήξη του πολέμου τον Αύγουστο του 1974, ο Τούρκος πρέσβης στην Κύπρο θα δήλωνε ότι οι διαβουλεύσεις με τον Αμερικανό ομόλογό του είχαν ένα και μοναδικό σκοπό: τον καθορισμό της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στις δύο πλευρές. Για τον Τούρκο πρέσβη, το θέμα του πληθυσμού ήταν ένα ζήτημα που είχε ήδη κλείσει. Στη υπό τουρκική κατοχή περιοχή θα επέστρεφαν ελάχιστοι έως καθόλου Ελληνοκύπριοι.

Παρόμοια ήταν και η στάση του Ντεκτάς. Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, ξεκαθάρισε στον Αμερικανό πρέσβη τον Αύγουστο του 1975, ότι μόνο μια ολιγάριθμη ελληνοκυπριακή μειοψηφία θα μπορούσε να παραμείνει στα κατεχόμενα –και αυτή υπό τον όρο να αποδεχτεί τον πολιτικό και διοικητικό έλεγχο του «Τουρκοκυπριακού Ομόσπονδου Κράτους». «Σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να συμφωνηθεί η μείωση του ποσοστού του τουρκοκυπριακού πληθυσμού με την εγκατάσταση (...) ενός σημαντικού αριθμού Ελληνοκυπρίων» κατέληγε ο Τουρκοκύπριος ηγέτης (Δρουσιώτης, Κύπρος 1974-1977: Η εισβολή και οι μεγάλες δυνάμεις).

Σε αντίθεση με τον ισχυρισμό της τουρκικής πλευράς, δεν υπογράφηκε ποτέ κάποια συμφωνία «ανταλλαγής πληθυσμών». Η Συμφωνία της Τρίτης Βιέννης, που υπογράφτηκε στις συνομιλίες Κληρίδη-Ντεκτάς το διάστημα 31 Ιουλίου-2 Αυγούστου 1975, δεν προέβλεπε την ανταλλαγή πληθυσμών, αλλά έδινε προτεραιότητα στην επανένωση των οικογενειών και αναγνώριζε τη δυνατότητα επιστροφής ενός αριθμού Ελληνοκυπρίων στον Βορρά.

Όπως μαρτυρούν οι αριθμοί, η πολιτική εκκαθάρισης του κυπριακού Βορρά από το ελληνοκυπριακό στοιχείο είχε αρχίσει πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι των υπογραφών της Συμφωνίας της Τρίτης Βιέννης. Σε ορισμένες περιοχές οι Ελληνοκύπριοι υποχρεώνονταν να υπογράψουν αιτήσεις εθελοντικής μετακίνησής τους στις ελεύθερες περιοχές. Ο Αμερικανός πρέσβης William Crawford, αντιδρώντας σε αυτήν την πρακτική, συναντήθηκε με τον Ντεκτάς στο Πέλλαπαϊς. Το περιεχόμενο της μεταξύ τους συνομιλίας είναι αρκούντως κατατοπιστικό. Ο Αμερικανός διπλωμάτης ρώτησε ξεκάθαρα τον Ντεκτάς αν «είχε ληφθεί στρατιωτική απόφαση να εκδιωχθούν όλοι οι Έλληνες από την ευρύτερη περιοχή της Κερύνειας». Η αντίδραση του Ντεκτάς ήταν ένα καταφατικό νεύμα. Στην ερώτηση του πρέσβη κατά πόσο σειρά θα έπαιρνε η Καρπασία, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης απάντησε «ναι, και αυτό είναι στρατιωτική απόφαση» (Δρουσιώτης, Κύπρος 1974-1977: Η εισβολή και οι μεγάλες δυνάμεις).

Όντως, σειρά πήρε η Καρπασία. Κατ’ αντίθεση προς τις πρόνοιες της Συνθήκης της Τρίτης Βιέννης, οι Ελληνοκύπριοι στερούνταν συστηματικά το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Επιπλέον, δεν επιτρεπόταν η επιστροφή σε Ελληνοκυπρίους μαθητές οι οποίοι -ελλείψει δυνατοτήτων συνέχισης της εκπαίδευσής τους μετά το δημοτικό- κατέφευγαν στις ελεύθερες περιοχές για να μορφωθούν. Οι εκθέσεις του ΓΓ του ΟΗΕ προς το Συμβούλιο Ασφαλείας σημείωναν ότι οι Ελληνοκύπριοι «υπόκεινται σε σοβαρούς περιορισμούς», επισημαίνοντας παράλληλα τον κίνδυνο η παρουσία τους να «χαθεί» από τη βόρεια Κύπρο σε περίπτωση συνέχισης της ίδιας κατάστασης. Οι προβλέψεις του ΓΓ του ΟΗΕ επαληθεύθηκαν.

Το Ψήφισμα 3212 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ καλούσε όλα τα μέρη να σεβαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κύπρο, να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια τους και να τερματίσουν την αλλοίωση της δημογραφικής δομής του νησιού με μονομερείς ενέργειες. Ωστόσο, η τουρκική πλευρά έπραττε το αντίθετο: δεν επέτρεψε την επιστροφή των προσφύγων και συγχρόνως μετέφερε παράνομα πληθυσμό από την Τουρκία με στόχο να αλλοιώσει τη δημογραφική δομή του νησιού.

Αυτή η «πληθυσμιακή μηχανική» πήρε τη μορφή εθνοκάθαρσης. Η Τουρκία εκτόπισε τους Ελληνοκύπριους από το Βορρά της Κύπρου και κήρυξε την κατεχόμενη περιοχή «Τουρκική».

*Για περισσότερες λεπτομέρειες: Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, «Μια ιστορία βίας και μνησικακίας. Η γένεση και η εξέλικη της εθνοτικής διένεξης στην Κύπρο», Εκδόσεις Ετεροτόπια, Νοέμβρης 2019.