ΣΦΑΙΡΙΚΑ: Η Κύπρος παράγει στρατιές αγράμματων

Τι θέλετε να γίνουν τα παιδιά σας όταν μεγαλώσουν; Αυτές τις μέρες ακούμε από το ραδιόφωνο μια πολύ χαρακτηριστική διαφήμιση η οποία απευθύνεται κυρίως προς τους γονείς: «Τι θέλετε να γίνει το παιδί σας; Επιστήμονας, γιατρός ή καλλιτέχνης»;

Πρόκειται για τρεις εργασιακές ιδιότητες που ο κάθε γονιός θα θεωρούσε τιμητικούς για το παιδί του. Οι οποίες βέβαια (και οι τρεις) παραπέμπουν σε πανεπιστημιακά διπλώματα. Είναι δυνατό κάθε παιδί στην Κύπρο να αποκτήσει πανεπιστημιακό δίπλωμα; Το σίγουρο είναι ότι αυτό το πρότυπο θέτει για τα παιδιά του κάθε γονιός. Για να το πετύχει είναι αποφασισμένος να ξοδέψει χρόνο, χρήμα αλλά κυρίως ως στρουθοκάμηλος να χώσει το κεφάλι στην άμμο παραγνωρίζοντας τα πραγματικά προβλήματα της εκπαίδευσης και εν γένει της παιδείας στη χώρα μας.

Κάποια νούμερα
Σε συνέντευξή του πριν μερικές βδομάδες ο υπουργός Παιδείας Πρόδρομος Προδρόμου κατέθεσε κάποια στοιχεία τα οποία μόνο προβληματισμό μπορούν να προκαλέσουν. Όπως είπε «ένας στους πέντε μαθητές (περισσότερο από 20%) τελειώνει το σχολείο και δεν ξέρει σχεδόν καθόλου τη γλώσσα του. Περισσότερα από δύο χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο τελειώνουν το σχολείο και δεν έχουν μάθει τη γλώσσα μας: με βαθμολογία από 0-5/20 στις τελικές εξετάσεις. Ενώ ένας στους δύο -γύρω στο 50%- έχει γνώση της ελληνικής που δεν κρίνεται ικανοποιητική. Δηλαδή βαθμολογείται με λιγότερο από 10/20. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα Μαθηματικά. Και όχι μόνο στα τελευταία αποτελέσματα του 2021, αλλά διαχρονικά. Πηγαίνοντας μια δεκαετία πίσω, το 2012, είχαμε ακόμα χειρότερες επιδόσεις».

Το καμπανάκι
Από πού βγαίνουν αυτά τα συμπεράσματα; Από την έως τώρα αξιολόγηση των παγκύπριων εξετάσεων. Από τις επιδόσεις δηλαδή των μαθητών μας όταν ολοκληρώνουν την Γ' λυκείου και παρακάθονται σε εξετάσεις που δεν γίνονται εντός σχολείου αλλά οι θεματοθέτες είναι ανεξάρτητοι, όπως βέβαια και οι διορθωτές των γραπτών. Τα αποτελέσματα εν ολίγοις και τα συμπεράσματα τόσο του υπουργού όσο και πολλών ανθρώπων που ασχολούνται με τα της εκπαίδευσης είναι στην περίπτωση αυτή αντικειμενικά.

Το καμπανάκι που λογικά κτυπά, αλλά αν κρίνω από τις αντιδράσεις, ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε οι γονείς, ούτε οι μαθητές ακούν, είναι ότι κάτι δεν πάει καλά με την παρεχόμενη εκπαίδευση στη χώρα μας. Το χειρότερο είναι ότι προβαίνουμε σε αυτές τις διαπιστώσεις όταν είναι πλέον αργά. Δηλαδή όταν οι μαθητές μας αποφοιτούν και όταν πλέον δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε διορθωτική κίνηση.

Η θεραπεία
Το υπουργείο προέκρινε ως μια μορφή θεραπείας αυτού του φαινομένου τις εξετάσεις τετραμήνων. Δηλαδή την εισαγωγή αντικειμενικών εξετάσεων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Τα θέματα θα είναι παγκύπρια, θα δίνονται από τις εξεταστικές επιτροπές του Υπουργείου Παιδείας, οπότε ανά πάσα στιγμή θα υπάρχει μια σαφής εικόνα σε σχέση με τις επιδόσεις των μαθητών μας. Αυτό θα βοηθήσει στην έγκαιρη διάγνωση μαθησιακών προβλημάτων και θα οδηγήσει σε διορθωτικά μέτρα, υποστηρίζεται: Είτε σε ό,τι αφορά την ύλη, είτε την επάρκεια των καθηγητών, είτε στο μαθησιακό κλίμα σε κάθε σχολείο, είτε (κυρίως) στον εντοπισμό προβλημάτων μεταξύ κάποιων μαθητών με ιδιαιτερότητες οι οποίοι δυσκολεύονται να ακολουθήσουν το πρόγραμμα.

Η νόρμα
Τα τετράμηνα μπορούν να υποβοηθήσουν στη διάγνωση του προβλήματος. Από την άλλη για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο χρειάζεται να αλλάξει ριζικά η νόρμα που επικρατεί σήμερα στα σχολεία μας. Ας πάρουμε μια τάξη μεικτής ικανότητας, όπως αποκαλούνται, σε ένα κυπριακό σχολείο με 25 μαθητές. Σε αυτή συνυπάρχουν 4-5 άριστοι μαθητές. Οι 10-12 είναι μέτριοι με κάποιες δυνατότητες, ενώ οι υπόλοιποι στην πράξη δεν μπορούν να παρακολουθήσουν. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας με βάση τις επιδόσεις των μαθητών στα τετράμηνα, στην Γ' λυκείου το 9,3% των μαθητών/τριών είχαν στα Νέα ελληνικά επίδοση μεταξύ 17 και 20/20, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στα Μαθηματικά (κατ.) ήταν 13,2%, στη Φυσική (κατ.) 18,1%, στα Οικονομικά 15,9%, στην Ιστορία (κατ.) 11,1 %, στην Πληροφορική 49,5 %, στη Βιολογία (κατ.) 19,7%, στη Χημεία (κατ.) 29,3% και στα Αγγλικά (κατ.) 38,8%.

Στην προ τετραμήνων εποχή τα ποσοστά των αρίστων σε όλες τις τάξεις ξεκινούσε αναλόγως μαθήματος από 30% για να φτάσει έως και το 50%. Η πτώση του ποσοστού των αρίστων η οποία καταγράφεται μετά την εισαγωγή των τετραμήνων, είναι περισσότερο εμφανής στο λύκειο αφού τα μαθήματα γίνονται πιο εξειδικευμένα με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται οι ελλείψεις κάποιων μαθητών, σε θέματα γραφής αλλά και κατανόησης κειμένων. Μέχρι πρόσφατα όλοι αυτοί οι αδύνατοι μαθητές περνούσαν εύκολα από το δημοτικό και τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου, είτε γιατί δεν εντοπίστηκαν, είτε γιατί κάποιοι καθηγητές φρόντιζαν να τους περάσουν χαριστικά και κυρίως γιατί -ακόμα κι αν εντοπίζονταν- το κυπριακό σχολείο δεν έχει αξιόπιστο σύστημα παροχής εξειδικευμένης βοήθειας. Το κυπριακό σχολείο υπηρετεί βασικά τον μέσο όρο των μέτριων μαθητών σε βάρος των αρίστων και των πολύ αδύνατων, με τη μετριότητα να ρέπει μάλλον προς τα κάτω έχοντας και άλλα παρεπόμενα. Έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου δείχνει ότι η παραβατικότα στα σχολεία αυξάνεται, με έναν στους πέντε μαθητές να έχει υποστεί μπούλινκ από συμμαθητές του.

Σίγουρα η εισαγωγή των τετραμήνων, μπορεί να αξιολογήσει το πρόβλημα αλλά δεν μπορεί να θεραπεύσει αυτή την παθογένεια. Αν θέλουμε να δούμε καλές πρακτικές αντιμετώπισης τέτοιων προβλημάτων ίσως θα έπρεπε να ανατρέξουμε σε κάποια σκανδιναβικά μοντέλα εκπαίδευσης και δη στο φιλανδικό.

Πέρα από τις δικές μας εσωτερικές διαπιστώσεις κάποια μηνύματα φθάνουν και από πιο μακριά:

• Πρόσφατα κάποιοι απόφοιτοι σχολείων μας που μετέβησαν στην Ελλάδα σε Σχολή Υπαξιωματικών αναγκάστηκαν να διακόψουν το πρόγραμμα σπουδών τους. Κρίθηκε ότι δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και αποβλήθηκαν με αποτέλεσμα η Κυπριακή Δημοκρατία να πληρώσει τζάμπα τα δίδακτρα.
• Συνεχώς τα τελευταία χρόνια ξένα πανεπιστήμια, όπως της Αγγλίας, της Γερμανίας και της Ολλανδίας, ζητούν από το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου πρόσθετες διευκρινίσεις για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της χώρας μας κρίνοντας από τις πενιχρές έως και ανεπαρκείς επιδόσεις των φοιτητών μας στο εξωτερικό.

Το πρότυπο
Ας επιστρέψουμε ξανά στο πρότυπο που βάζει ο κάθε γονιός για το παιδί του: επιστήμονας - γιατρός - καλλιτέχνης. Το κυπριακό σχολείο ως έχει σήμερα δεν μπορεί και ίσως δεν πρέπει να υποστηρίξει αυτό το πρότυπο.

Κάποιοι μαθητές για αντικειμενικούς λόγους δεν θα γίνουν επιστήμονες, γιατροί ή καλλιτέχνες. Ακόμα κι αν μπορούσαν η μικρή μας κοινωνία και η οικονομία μας δεν τους χρειάζεται. Αν κρίνω από τις σημερινές ανάγκες η κυπριακή κοινωνία έχει μεγαλύτερη ανάγκη από έναν καλό ηλεκτρολόγο, έναν καλό υδραυλικό, έναν καλό σεφ σε εστιατόριο, έναν επαγγελματία αγρότη κ.λπ., είτε αυτός είναι πτυχιούχος είτε όχι. Αυτά τα επαγγέλματα αμείβονται σήμερα πολύ περισσότερο από τα παραδοσιακά.

Για να αλλάξει βέβαια το πρότυπο πρέπει να αλλάξει και το κυπριακό σχολείο το οποίο σήμερα προετοιμάζει μαθητές για να δώσουν εξετάσεις στα πανεπιστήμια. Όποιοι δεν το καταφέρουν θεωρούν (και οι γονείς τους) ότι απέτυχαν.

Πρόσφατα, ακόμα και σε αυτές τις λίγες τεχνικές σχολές που διαθέτουμε, παρουσιάστηκε μια κίνηση από επιθεωρητές και καθηγητές που άρχισαν να μιλούν για αναβάθμισή τους. Τι εννοούσαν με αυτό; Ότι πρέπει οι τεχνικές σχολές να ανεβάσουν ποιότητα και να υποδέχονται μαθητές οι οποίοι να μπορούν να περάσουν τις εξετάσεις και να φοιτήσουν στα πανεπιστήμια. Πάρα πολλοί μαθητές που ήθελαν να γίνουν μηχανικοί αυτοκινήτων, ηλεκτρολόγοι, διακοσμητές, υδραυλικοί απορρίφθηκαν και ρίφθηκαν όλοι στον Καιάδα της μέσης εκπαίδευσης διευρύνοντας έτσι τον φαύλο κύκλο.

Γονείς και καθηγητές
Θα ήθελα να κλείσω με κάποιες παρατηρήσεις:

• Κάθε γονιός θέλει το καλύτερο για το παιδί του αλλά οφείλει να είναι αντικειμενικός σε ό,τι αφορά τις πραγματικές δυνατότητές του. Τη δεκαετία του 1960 στην Κύπρο επικράτησε η άποψη ότι μόνο οι πτυχιούχοι έχουν μέλλον αφού μπορούν εύκολα να βρουν δουλειά και να αποκατασταθούν. Τις επόμενες δεκαετίες αυτό έγινε φρενίτιδα, το δε δημόσιο σχολείο μετατράπηκε σε πανεπιστημιοκεντρικό. Με βάση τις επιδόσεις, μόνο ένα ποσοστό πέριξ του 15% των μαθητών μας έχει τα προσόντα να φοιτήσει σε πανεπιστήμιο και αυτό το ποσοστό ισχύει στις περισσότερες χώρες. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι υπόλοιποι μαθητές πρέπει να εγκαταλειφθούν. Απλώς το δημόσιο σχολείο πρέπει να αλλάξει, δίνοντας και άλλες κατευθύνσεις, με περισσότερες ίσως αξιόπιστες επαγγελματικές και τεχνικές σχολές.
• Οι γονείς στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είναι ειδικοί στα της εκπαίδευσης. Αυτό που θέλουν είναι απλώς να προστατεύουν τα παιδιά τους. Κάποιοι θέλουν να τα προστατεύσουν ακόμα -κι αυτό είναι τραγικό- από την κοπιώδη προσπάθεια προς τη μάθηση. Αντιδρούν στις εξετάσεις, αντιδρούν στους νέους βαθμούς που προκύπτουν από τις εξετάσεις στα τετράμηνα. Κάποιοι δείχνουν να θέλουν κατάργησή τους μόνο και μόνο για να μην φανεί η μαθησιακή ένδεια των παιδιών. Δυστυχώς τα τετράμηνα αποδεικνύουν τα προβλήματα εν τη γενέσει τους με αποτέλεσμα να αντιδρούν όχι μόνο οι γονείς αλλά πλέον και οι καθηγητές.
• Τα τελευταία τρία χρόνια το ποσοστό του 30% κατά μέσο όρο των άριστων μαθητών σε όλες τις βαθμίδες, σύμφωνα με έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, έπεσε στα βασικά μαθήματα από 9-15%. Αυτό εξέθεσε κάποιους χουβαρντάδες καθηγητές που έβαζαν ό,τι βαθμολογία ήθελαν, αξιολόγησε τα ιδιωτικά φροντιστήρια τα οποία έναντι αδράς αμοιβής υπόσχονται θαύματα και βεβαίως προσγείωσε τους γονείς που πίστευαν ότι τα παιδιά τους είναι αριστούχοι. Πώς αντιδρούν οι καθηγητές; Ζητούν και συζητούν συντεχνιακά: Τη μείωση της ύλης. Τη μείωση/επαναπροσδιορισμό του αριθμού διαγωνισμάτων. Την κατάργηση της εικοσάλεπτης γραπτής βαθμολογητέας άσκησης. Τη διακοπή των μαθημάτων κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου. Η εξεταστική περίοδος πρέπει να μετακινηθεί μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων (άποψη κυρίως των εκπαιδευτικών και μερίδας των γονέων/κηδεμόνων) ή να παραμείνει ως έχει, δηλαδή πριν τις διακοπές των Χριστουγέννων (άποψη κυρίως των μαθητών/τριών και μερίδας των γονέων/κηδεμόνων).

Συμπέρασμα
Τα τετράμηνα απέδειξαν με στατιστικές κάτι που ήδη γνωρίζαμε. Ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα προάγει τη μετριότητα και παράγει στρατιές αγράμματων. Αυτό που απομένει είναι να βρεθούν τρόποι ανάσχεσης του ανησυχητικού αυτού φαινομένου.