Οι τελευταίες συμβουλές του Amoz Oz στους Εβραίους

του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ

Στο Ισραήλ πρόσφατα συστάθηκε η πιο δεξιά κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας. Οι πρώτες της δράσεις ήδη δείχνουν το δρόμο που θα ακολουθήσει. Από τη μια αμφισβητούνται οι δημοκρατικοί θεσμοί στο Ισραήλ, και οι Ισραηλινοί διαδηλώνουν ήδη για έκτη εβδομάδα ενάντια στις προτάσεις νόμου για αλλαγή του διορισμού δικαστών, αλλά και του δικαιώματος της Κνεσέτ να εκλέγει αντισυνταγματικούς νόμους. Από την άλλη, η νέα κυβέρνηση αποφεύγει να μιλήσει για λύση δύο κρατών στο Παλαιστινιακό.

Σε αυτό το άρθρο, κρίνω σκόπιμο να παρουσιάσω τις συμβουλές του νομπελίστα συγγραφέα Amos Oz προς τους Εβραίους που κατέθεσε λίγο πριν από το θάνατό του. Ο συγγραφέας συμβουλεύει τους Εβραίους για άμεση λύση δύο κρατών και κάνει μια σειρά άλλες συστάσεις:

Σύσταση Πρώτη: Τα γεγονότα μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων έχουν προκαλέσει μια βαθιά και αιμορραγούσα πληγή. Ο Oz υπογραμμίζει ότι οι πληγές δεν μπορούν να θεραπευτούν όταν τις ξύνεις με το δάκτυλο, όταν χτυπάς και όταν χρησιμοποιείς βία. Τονίζει μεν ότι δεν είναι κατά της βίας, αφού μερικές φορές είναι απαραίτητο κακό. Για παράδειγμα, η βία ήταν αυτή που γονάτισε τους Ναζί. Η επιθετικότητα, όχι η βία, είναι το χειρότερο. «Μια πληγή που αιμορραγεί δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με βία», λέει ο Oz. Υποστηρίζει ότι για να επουλωθεί μια τέτοια πληγή, πρέπει πρώτα να βρεθεί μια γλώσσα θεραπείας. Είναι απαραίτητο να πεις στον εχθρό ή τον αντίπαλό σου "Ξέρω ότι υποφέρεις, καταλαβαίνω", όχι "έχεις δίκιο, έχω άδικο"! "Ξέρω ότι υποφέρεις, αλλά, υποφέρω κι εγώ. Ας βρούμε έναν τρόπο μαζί"!

Σύσταση Δεύτερη: «Αν δεν δημιουργηθούν δύο κράτη στην περιοχή μας, και γρήγορα, θα υπάρξει μόνο ένα κράτος εδώ, που δεν θα είναι ένα δι-εθνικό κράτος, αλλά αραβικό, από τη θάλασσα μέχρι τον Ιορδάνη... Μπορεί να υπάρξουν διαφορετικά στάδια στο χρόνο που θα περάσει μέχρι τότε. Οι Εβραίοι μπορεί να εγκαθιδρύσουν μια δικτατορία επί των Αράβων ή επί των δικών τους αντιφρονούντων συμπατριωτών τους, ή μπορεί να μη συμβεί καθόλου- ένα άλλο ενδιάμεσο στάδιο μπορεί να είναι μια τρομερή βία και ένα λουτρό αίματος, ή μπορεί να μη συμβεί- το απαρτχάιντ μπορεί να συμβεί, ή μπορεί να μη συμβεί. Όποιο από αυτά τα ενδιάμεσα στάδια και αν είναι, αν δεν υπάρξουν δύο κράτη, θα υπάρξει μόνο ένα κράτος, ένα αραβικό κράτος, από τη θάλασσα μέχρι τον Ιορδάνη...»

Ο συγγραφέας προφανώς θέλει να καταστήσει σαφές στους Ισραηλινούς ότι τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους απαιτούν να βρεθεί λύση δύο κρατών το συντομότερο δυνατό. Θέλει να τονίσει ότι οι Εβραίοι θα χάσουν στο τέλος, αν καθυστερήσουν την επίλυση του προβλήματος.

Ο Amoz Oz υποστηρίζει ότι τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Παλαιστίνιοι κινούνται σε έναν φαύλο κύκλο, φτάνοντας στα άκρα, αρνούμενοι να δεχτούν οποιαδήποτε κριτική, και διερωτάται γιατί αυτοί οι συνήθως ευφυείς λαοί έχουν εμπλακεί σε μια τέτοια τρέλα.

Σύμφωνα με τον Oz, ο λόγος είναι ότι οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι διεξάγουν ταυτόχρονα δύο πολέμους, έναν δίκαιο και έναν άδικο. Ο δίκαιος πόλεμος των Παλαιστινίων είναι να ζήσουν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι στη χώρα τους χωρίς ταπεινώσεις. Ο δίκαιος πόλεμος των Εβραίων είναι ο αγώνας τους να ζήσουν ως ανεξάρτητος λαός στη δική τους γη χωρίς να είναι σκλάβοι κανενός, χωρίς να αποτελούν μειονότητα. Ο άδικος πόλεμος των Εβραίων δεν είναι ο αγώνας τους να ζήσουν ως ανεξάρτητος λαός στη δική τους γη χωρίς να είναι σκλάβοι κανενός και μειονότητα, αλλά η επιθυμία τους να "προσθέσουν δύο επιπλέον δωμάτια στις κατοικίες τους". Εδώ επικρίνει ανοιχτά την πολιτική εποικισμού που ακολουθεί το Ισραήλ.

Οι θέσεις του Amos Oz συγκλίνουν με τις παρατηρήσεις του γνωστού Γαλλολιβανέζου λογοτέχνη Amin Maalouf. Ο Maalouf υποστηρίζει ότι με τη νίκη του το 1967, το Ισραήλ «έπεσε σε παγίδα». Με την εγκατάσταση περισσότερων από μισό εκατομμύριο Ισραηλινών σε αραβικά εδάφη, «μπλόκαρε τον ήδη στενό και ανώμαλο δρόμο προς την ειρήνη». Το Ισραήλ επιμένει στη διατήρηση του status quo. Θέλει να κρατήσει τα εδάφη που κατάκτησε, χωρίς όμως να ανακοινώσει επίσημα πως αυτό είναι και ο τελικός του σκοπός.

Ο Maalouf τοποθετείται επικριτικά και απέναντι στους Άραβες και ισχυρίζεται ότι δεν έχουν ξεπεράσει το σύνδρομο της ήττας. Δεν αναμένεται, μεν, ότι οι ηττημένοι θα ξεπεράσουν μια τέτοια ήττα αμέσως, αλλά, «μισό αιώνα μετά, οι αραβικοί λαοί εξακολουθούν να είναι "ζαλισμένοι", να παραπαίουν, να μην μπορούν να ξεπεράσουν το τραύμα της ήττας. (...) Έχουν πάψει να περιμένουν τον επόμενο πόλεμο με το Ισραήλ, αλλά δεν θέλουν ούτε την ειρήνη».

Όπως είναι προφανές, οι δύο αυτοί σημαντικοί λογοτέχνες, ο ένας Εβραίος και ο άλλος Λιβανέζος-Γάλλος, χρησιμοποιούν μια διαφορετική γλώσσα από αυτή των πολιτικών ελίτ. Σε αντίθεση με την πολιτική, η οποία δεν γνωρίζει άλλη γλώσσα από την ισορροπία δυνάμεων, η τέχνη και η λογοτεχνία συμβάλλουν στη δημιουργία μιας νοοτροπίας που οδηγεί στην ενσυναίσθηση και σε μια κριτική/αυτοκριτική προσέγγιση της ίδιας της κοινωνίας. Και αυτό είναι που χρειάζεται για να λυθούν εθνο-πολιτικές διενέξεις...