Ο τελευταίος να σβήσει τα φώτα

Έλα να συνεχίσουμε από εκεί που το αφήσαμε, μου είπε. Όμως, εγώ δεν θυμάμαι πού είχαμε μείνει. Αλήθεια, πού είχαμε μείνει; Ήταν καλοκαίρι ή άνοιξη; Τα σκυλιά γάβγιζαν. Ήμουν υπεύθυνος ύλης στην εφημερίδα. Είχαν γίνει οι εκλογές και τέλειωσαν, πάλι κέρδισε ο Ντενκτάς. Έβαλα έναν πρωτοσέλιδο τίτλο: «Συνεχίζεται η παρέμβαση της Τουρκίας στη βόρεια Κύπρο. Ή κατέβασε τα χέρια σου από την Κύπρο ή στείλε κυβερνήτη». Εσείς ήσασταν ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας. Δεν τον θεωρήσατε κατάλληλο. Δεν μπήκε εκείνος ο πρωτοσέλιδος τίτλος στην εφημερίδα. Ήταν 32 χρόνια πριν.

Έμαθα από τον Ηράκλειτο ότι δεν θα μπορούσαμε να αρχίσουμε από εκεί που είχαμε μείνει. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να λουστεί δύο φορές στο ίδιο ποτάμι. Μου το είπε και κάποιος από το Νταγιστάν αυτό. Στη Γιάλτα. Στον κήπο του Ανακτόρου Λιβάδια. Έπαιζε ταρ και τραγουδούσε. Δεν σας ρώτησα ποτέ αν πιστεύετε στον Θεό. Ρώτησαν εμένα σε μια αίθουσα. Σε μια δικαστική αίθουσα. «Όταν διαβάζεται κάλεσμα για προσευχή, κατεβάζω τα πόδια μου», είπα. Επέμειναν. «Πιστεύεις ή δεν πιστεύεις;» «Όχι, δεν πιστεύω», είπα, «ειδικά σε αυτό το δικαστήριο δεν πιστεύω καθόλου!» Το έγραψαν και αυτό στην καταδικαστική απόφαση. Ο κατηγορούμενος είπε ότι δεν πιστεύει στον Θεό. Όμως, δεν ήταν αυτό το σημείο που είχαμε μείνει. Αυτή η πόλη άλλαζε γρήγορα καβούκι. Ακόμα δεν είχε κλείσει ο χαλβατζής των εκατό χρόνων, όμως θα έκλεινε. Ακόμα δεν είχε γίνει πανσιόν το σπίτι σας με εξώστη, όμως θα γινόταν. Ακόμα δεν είχε γίνει αναγνωστήριο το καφενείο στο οποίο καθόμασταν ένα βράδυ και μιλούσαμε για την αυτοκτονία του Καγιά, όμως θα γινόταν. Ακόμα δεν ρωτούσαμε ο ένας τον άλλον «πόσοι μείναμε», αλλά θα ρωτούσαμε. Έβαλα έναν πρωτοσέλιδο τίτλο: «Κατέβασε τα χέρια σου από την Κύπρο»! Δεν σας άρεσε.

Αλήθεια, πού είχαμε μείνει. Ήμασταν μια κοινωνία που ζυμώθηκε με το αλεύρι της λαφυραγωγίας. Γι’ αυτό δεν είχε απολύτως καμία σημασία πού είχαμε μείνει. Δεν ήταν από εμάς εκείνοι που βρίσκονταν απέναντί μας. Εμείς δεν ήμασταν από εκείνους. Ο Θεός είχε πεθάνει, ήμουν βέβαιος ότι δεν υπήρχε Θεός σε αυτό τον τόπο πλέον. Όμως, η μητέρα μου, η οποία άπλωνε το χαλάκι της και έκανε το ναμάζι της, έλεγε «πέθανε και γλύτωσε». Καταλάβαινα ότι πέθανε ο Θεός όταν περνούσα από την οδό Καρά Μπαμπά και την αγορά. Το καταλάβαινα από τα σπίτια στις πόρτες των οποίων έγραφε «κρατημένο», από τα χωριά των οποίων άλλαξαν τα ονόματα και από τα σημάδια που άφησαν τα τανκς στην άσφαλτο. Θέλαμε να γλυτώσουμε από μια γελοία ζωή, όμως δεν ξέραμε πώς θα σωθούμε. Εκείνοι ήταν Τούρκοι. Και εμείς ήμασταν Τούρκοι. Όμως, εμείς ήμασταν Τουρκοκύπριοι. Στην ψυχή μας υπήρχε μόνο η ύπαρξή μας έναντι των Ελληνοκυπρίων. Όχι έναντι της Τουρκίας. Παρά ταύτα, αντιλαμβανόμασταν ότι χρειαζόταν να σωθούμε από κάποια πράγματα. Είχατε και εσείς συνταγή σωτηρίας. Θα ανατρέπατε τους κλέφτες που ήταν επικεφαλής μας και θα κτίζατε υγιείς σχέσεις με την Τουρκία. Είχα και εγώ ένα τέτοιο όνειρο κάποτε. Έγραψα άρθρα που γέμισαν πολλές σελίδες. Στο τέλος κατάλαβα ότι αυτό ήταν ένα κενό όνειρο. Μήπως αυτό ήταν εφικτό την ώρα που εδώ υπήρχε ένας κατοχικός στρατός σαράντα χιλιάδων ατόμων;

Μην κοιτάτε τον κόσμο πάντα από την πλατεία του Σαραγιού. Η Κύπρος δεν είναι τόσο μικρή. Το σόι της εκτείνεται μέχρι τους Ρωμαίους. Εγώ τον κοίταξα από τις στέπες τα Ασίας. Από τις πεδιάδες της Τσετσενίας. Από τον Καύκασο. Τον κοίταξα από τη Μόσχα που ένα πρωί τα τανκς παρατάχθηκαν προς την Κόκκινη Πλατεία. Είδα την κατάρρευση του Γκορμπατσόφ. Είδα εκείνη την κατάρρευση από μέσα. Πήρα και εγώ μια πέτρα για ενθύμιο από τι πέτρες των αγαλμάτων που γκρεμίστηκαν. Αν πήγαινα στο Βερολίνο, θα μάζευα και από εκείνο το τείχος μερικές πέτρες. Εκείνη την ημέρα κατάλαβα άλλη μια φορά ότι δεν θα μπορούσαμε να λουστούμε δύο φορές στο ίδιο ποτάμι. Κοίταξα την Κύπρο από τέσσερις χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Πάνω από τον Βόλγα. Αχ, πόσο απελπισμένη ήταν. Πόσο κατεστραμμένη. Πόσο καημένη. Ήταν σαν ένα πουλί στο κλουβί. Μόνο αν κάναμε κομμάτια αυτό το κλουβί θα μπορούσαμε να τη σώσουμε. Πολεμήσαμε ενάντια στο σχέδιο Ακρίτας. Έπρεπε να πολεμήσουμε και ενάντια στην ενσωμάτωση.

Πέρασαν 48 χρόνια. Πέρασαν σαν σίφουνας από πάνω μας. Οι θάλασσες φουρτούνιασαν και γαλήνεψαν; Δεν γαλήνεψαν. Όμως, εσείς είστε ακόμα στο μέρος που σας αφήσαμε. Πλέον υπάρχει ο πανικός του μη αφανισμού και όχι η πάλη για ύπαρξη. Δεν έχετε καμιά επιρροή. Είστε καταδικασμένοι. Ο τελευταίος που θα βγει να σβήσει τα φώτα.