Γιατί είναι όλα τόσο δύσκολα;

Σε όποια ιδεολογική και πολιτική παράταξη και να ανήκει κανείς, υπάρχει μια οριζόντια διαπίστωση ανάμεσα στους πολίτες: Τα τελευταία χρόνια, σε όλα τα θέματα υπάρχει μια τρομερή δυστοκία. Δύσκολα ξεφεύγουμε από έναν φαύλο κύκλο.

Οι πολιτικοί πρώτης γραμμής λένε συνέχεια τα ίδια και τα ίδια, σαν να παίζουν τυποποιημένους ρόλους. Και για κάθε ζήτημα που ανακύπτει, βλέπει κανείς το ίδιο γαϊτανάκι· που τείνει να γίνει μοτίβο, αν όχι σταθερός αλγόριθμος «εφαρμογής» για κάθε πραγματικότητα: «Εμφάνιση προβλήματος – Προσχηματική άμυνα ευθυνομένων – Αντιπαράθεση δικαίων και αδίκων με 'ισότιμη' προβολή και κριτική – Βάλτωμα – Σιωπή».

Πάρτε οποιοδήποτε ζήτημα που ανοίγει. Από το θέμα των Φυλακών, μέχρι την αναφορά στην Αρχή για τη Διαφθορά σχετικά με ευθύνες του Προέδρου. Από τα fake accounts μέχρι τις παρακμιακές παραφυάδες του Κυπριακού. Παντού το ίδιο μοτίβο.

Το πολιτικό πλαίσιο

Είναι κοινός τόπος πια το γεγονός ότι για το μπλοκάρισμα πολλών διαδικασιών που θα οδηγούσαν τα πράγματα προς τα εμπρός ευθύνεται το Σύνταγμα, όπως διαμορφώθηκε από το 1964. Σπάνια όμως συνειδητοποιούμε ότι δεν είναι μόνο θέμα απουσίας ελέγχου και ισορροπιών (το γνωστό ως check and balances). Αυτή η αδυναμία πράγματι οδηγεί σε αυθαίρετες και απόλυτες εξουσίες του εκάστοτε ανώτατου άρχοντα και της κυβέρνησής του. Εκτός αυτού όμως, υπάρχει και θέμα απουσίας μηχανισμών διεξόδου και προώθησης λύσεων. Ένα παράδειγμα είναι ο ρόλος της Γενικής Εισαγγελίας. Η οποία, λειτουργώντας ως νομικός σύμβουλος του κράτους σχεδόν αποκλειστικά, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός σύγχρονου κράτους· όπου οι αυτεπάγγελτες παρεμβάσεις σε ένα ευρύ φάσμα φαινομένων ανομίας είναι απαραίτητες.

Τις πολλές αδυναμίες και κενά του Συντάγματος ήρθε την τελευταία δεκαετία να επιδεινώσει η πολιτική ελέγχου των πάντων που εφάρμοσε επίμονα ο νυν Πρόεδρος. Αυτό επιδείνωσε τα πράγματα σε δύο επίπεδα:

(α) Δημιούργησε προπύργια ανθρώπων της επιλογής, της εμπιστοσύνης και της συνενοχής του, τα οποία δεν αφήνουν να προχωρήσει οτιδήποτε θα μπορούσε, έστω και έμμεσα, να πλήξει τον ίδιο και την καθεστηκυία τάξη. Και πάλιν, η Γενική Εισαγγελία είναι ένα παράδειγμα αυτού του φαινομένου. Είναι σωρεία τα πορίσματα που μπήκαν στο συρτάρι (π.χ. διαβατήρια), ή που ακόμη μελετώνται (π.χ. Αιμιλιανίδη για τις Φυλακές), ή που κρατούνται μακριά από το φως της δημοσιότητας επειδή αντιβαίνουν με την απόφαση του γενικού εισαγγελέα να κλείσει τις αντίστοιχες υποθέσεις (π.χ. περίπτωση μαύρου βαν).

(β) Τα προπύργια αυτά, από ένα σημείο και μετά, λειτουργούν ως αυθαίρετα και αυτόνομα φέουδα. Τα οποία –έχοντας τη σχεδόν «υποχρεωτική» ανοχή αυτού που τους επέλεξε– τείνουν να επεκτείνουν την εξουσία τους και πέραν των ορίων που τους επιτρέπει ο νόμος, ή/ και να διαμορφώνουν αυθαίρετα την ατζέντα του τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο. Σημαντικό θεωρείται ότι υπηρετεί τις προτεραιότητες ή τις εμπάθειές τους, ασήμαντο ότι δεν τους προσφέρει καμιά εύκολη δημοσιότητα ή πολιτικό κέρδος. Πολλά διορισμένα διοικητικά συμβούλια, δημοτικές αρχές που πρόσκεινται στην κυβέρνηση, αλλά εν πολλοίς και η Γενική Ελεγκτική Υπηρεσία, λειτουργούν σε αυτόν τον άξονα.

Τα ΜΜΕ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Αντρέας Χριστοδουλίδης ξεκίνησε μιαν επανάσταση –για τα δεδομένα της εποχής– στα ΜΜΕ, με τη λειτουργία του ραδιοσταθμού Ράδιο Σούπερ. Παραμονές της λειτουργίας του, μίλησε δημόσια για το όραμά του σχετικά με τη σύγχρονη ειδησεογραφία και το ρεπορτάζ. Η πολύχρονη πείρα του στα ελλαδικά ΜΜΕ και στη διεύθυνση του ΑΠΕ, τον είχε εφοδιάσει με αρκετή γνώση.

Ένα από τα κυριότερα στοιχήματα που έβαλε (και το κέρδισε όσο καιρό διηύθυνε τον σταθμό) ήταν και η παρακολούθηση της συνέχειας μιας είδησης. Δηλαδή, η είδηση να μην σβήνει με το τέλος του 24ώρου, αλλά να παρακολουθείται η εξέλιξη και ο χειρισμός του θέματος από τους αρμοδίους κ.λπ.. Με αυτόν τον τρόπο, το μέσο ενημέρωσης γίνεται πραγματικός «ελεγκτής» της όποιας εξουσίας. Η οποία με τη σειρά της, αισθανόμενη την πίεση της διαρκούς ενημέρωσης, υποχρεώνεται να συμπεριφέρεται σοβαρά.

Η Κύπρος δεν έχει μακρά παράδοση ελευθεροτυπίας. Στην πραγματικότητα, αν ανατρέξει κανείς σε έντυπα πριν την Ανεξαρτησία, μπορεί να ανακαλύψει περισσότερα ψήγματα τολμηρής δημοσιογραφίας απ’ ό,τι μετέπειτα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες, το Κυπριακό, το προσωποκεντρικό πολιτικό σύστημα, η μικρή κοινωνία, ήταν βαρίδια στα πόδια των δημοσιογράφων.

Άνθηση γνώρισε ο ελεύθερος και τολμηρός δημοσιογραφικός λόγος από το 2000 περίπου και μετά, με τις νέες και καταρτισμένες γενιές δημοσιογράφων, που στο μεταξύ ζυμώθηκαν μέσα στη δεκαετία του 1990. Με την παρουσία τους, το καθεστώς δυσκολευόταν να αυθαιρετεί. Έστω κι αν τελικά επιβίωνε. Από το 2013 και μετά, φαίνεται να μην δυσκολεύεται ιδιαίτερα. Η πολιτική ελέγχου των ΜΜΕ, που προωθήθηκε από τους Αναστασιάδη-Χριστοδουλίδη, κατάφερε να κτυπήσει την καρδιά της σκέψης του Αντρέα Χριστοδουλίδη: Η πλειονότητα των ΜΜΕ προβάλλει μεν την είδηση, αλλά δεν την παρακολουθεί, δεν ελέγχει τη συνέχεια. Αυτό είναι και το κλειδί. Όχι το αν δίνει ίσο χρόνο στις ανακοινώσεις του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ για ένα θέμα που ανακύπτει, αλλά αν ελέγχει την είδηση και αν παρακολουθεί τη συνέχεια του θέματος. Έτσι, όσοι δημοσιογράφοι συνεχίζουν να το κάνουν, θεωρούνται περίπου εκτός κλίματος.

Συχνά, σημαντικά θέματα που παρακολουθήθηκε συστηματικά η εξέλιξή τους από κάποιο έντυπο, βυθίστηκαν στο περιθώριο, επειδή η πλειονότητα των ΜΜΕ δεν το έκανε. Και επειδή οι πολίτες εθίστηκαν πια στην ειδησεογραφία της μιας μέρας. Πολύ πριν τον Al Jazeera, υπήρχαν δημοσιογράφοι που αποκάλυπταν συστηματικά σημεία και τέρατα για τα διαβατήρια. Κανείς δεν άκουγε. Γιατί ήταν η μειονότητα, και γιατί οι πολίτες άρχισαν να θεωρούν «εμμονή» κάθε τι πέραν της εφάπαξ είδησης. Το κύμα επιβάλλει αναφορά στην είδηση, ισότιμη προβολή δικαίων και αδίκων, και τέλος.

Ο κόμπος

Ναι, αλλά τα πράγματα άρχισαν να μην λειτουργούν πια. Όλη αυτή η κατάσταση έχει φέρει μια δυστοκία, όπου όλο και περισσότερα ζητήματα που αφορούν τη λειτουργία και τον εκσυγχρονισμό του κράτους, από τα μεγάλα μέχρι τα επιμέρους, σταλώνουν. Και απλώς ανακυκλώνεται η μιζέρια τους ανά περιόδους. Ακόμη και τα στοιχειώδη, π.χ. στον τομέα της δικαιοσύνης, δεν μπορούν να προχωρήσουν. Μέχρι πού θα φτάσει αυτό;

Οι ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης στους παραδοσιακούς τομείς δεν είναι αρκετοί για να κρύψουν αυτήν τη δυσλειτουργία. Όταν δεν μπορείς να προωθήσεις λύσεις ακόμη και για το μικρό, π.χ. το καλάθι του νοικοκυριού, πώς θα αντιμετωπίσεις τα μεγάλα;

Γι’ αυτό και η ίδια η πραγματικότητα θα μας υποχρεώσει να αρχίσουμε να κοιτάζουμε έξω από το παραδοσιακό μοντέλο, για να βρούμε λύσεις. Και όλα δείχνουν ότι αυτές δεν θα τις βρει από μόνος του ο επόμενος Πρόεδρος. Θα του τις επιβάλει η πραγματικότητα.

Καλάθι

…των αβγών του φιδιού (1): Η διαδήλωση έξω από τη Βουλή, η επίθεση στα γραφεία της ΕΔΕΚ και οι αλλεπάλληλες εκδόσεις ανακοινώσεων από ακραίες οργανώσεις, αναφορικά με το θέμα των κονδυλίων για τον Γρίβα, μπορεί να μοιάζουν γραφικές εξελίξεις με χαρακτήρα ρετρό, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Μια νέα συνθήκη αφήνεται να γεννηθεί. Σιωπηλά, άπραγα. Γιατί για χρόνια ο «αντι-γριβισμός» είναι εγκλωβισμένος στο «είμαστε μακαριακοί»· άρα αδύναμοι να προτάξουμε έναν σύγχρονο ορθολογισμό, που να απαντά ουσιαστικά στον εθνικιστικό παραλογισμό.

…των αβγών του φιδιού (2): Κατά τη συνάντησή του με τον γενικό ελεγκτή, ο Πρόεδρος έδωσε ένα ακόμη ρεσιτάλ. Ενώ ο γενικός ελεγκτής τού χαρίστηκε επανειλημμένα για διάφορα ζητήματα, άλλοτε μη ασχολούμενος και άλλοτε με πορίσματα που έριχναν το ζήτημα στα μαλακά (π.χ. χρήση τζετ Σαουδάραβα), εμφανίστηκε «μεγαλόψυχος» να τον «συγχωρεί» για παλαιότερες αντιπαραθέσεις. Και να τον φορτώνει και με ένα σωρό μπηχτές. Έτσι είναι. Όταν κατάπιαμε τόσα και τόσα, στο τέλος θα βγει και παραπονούμενος ο Πρόεδρος!

…των αβγών του φιδιού (3): Ο παράλογος εθνικισμός δείχνει τα δόντια του και αλλού. Οι γραφικοί νεοναζί στη Γερμανία έγιναν επικίνδυνοι. Μόνο που εκεί υπάρχει σοβαρό κράτος και υπηρεσίες, και τους αντιμετώπισαν έγκαιρα και αποτελεσματικά. Αυτή είναι μια ουσιώδης διαφορά.