Στη χώρα των τσιγκούνηδων αγαπάνε μόνο τους νεκρούς

Ένα από τα πιο ισχυρά στερεότυπα στη χώρα μας είναι ότι οι μεσογειακοί λαοί είναι εξωστρεφείς. Λιγότερο «ψυχροί και εσωστρεφείς» από τους Βορειοευρωπαίους. Μπορεί αυτό να περιέχει κάποια αλήθεια. Το σίγουρο είναι ότι η κλίμακα είναι μάλλον προβληματική. Γιατί το ουσιαστικό φαίνεται να είναι άλλο: Πότε και για ποια συναισθήματα είναι κάθε φορά ένας λαός εξωστρεφής και εκφραστικός;

Η Eurostat, η ευρωπαϊκή υπηρεσία στατιστικής, κάνει διαρκώς πολύ αξιόπιστες έρευνες ανάμεσα στους λαούς της ΕΕ για διάφορα θέματα. Τα αποτελέσματα των περισσοτέρων δεν είναι και τόσο κολακευτικά για εμάς. Γι’ αυτό και συνήθως δεν προβάλλονται και πολύ στην Κύπρο. Όπως και να έχει, θα ήταν ενδιαφέρουσα μια έρευνα της Eurostat για το πότε και για ποια συναισθήματα είναι εκδηλωτικοί οι διάφοροι λαοί της Ευρώπης, και για ποια όχι.

Εκφραστικότητα

Οι Κύπριοι είναι εξαιρετικά εξωστρεφείς όταν νιώθουν ότι κάποιος τους θίγει το προσωπικό τους συμφέρον, όταν «τους αδικεί». Κατά κανόνα, αυτό το «αίσθημα της αδικίας» είναι η δικαιολογητική βάση πάνω στην οποία νιώθουν ότι δικαιούνται να χτίσουν οποιαδήποτε αρνητική και προβληματική συμπεριφορά: Επιθετικότητα, φωνακλάδικες αντιδράσεις, χειρονομίες κακοφανίσματος. Πολλές φορές, μάλιστα, αυτό λειτουργεί και ως αμυντική θωράκιση: Το παίζω «μούτη του δκιόσμη», προκειμένου να αποφύγω να συζητήσω την ουσία για ένα θέμα, αφού εκεί νιώθω ότι έχω λερωμένη τη φωλιά μου. Χωρίς να πολιτικοποιούμε το θέμα (αφού πρόκειται για μιαν οριζόντια συνήθεια και συμπεριφορά) είναι μεγάλος ο πειρασμός να πούμε ότι αυτό ακριβώς το είδος συμπεριφοράς διακρίνει τον Πρόεδρο Αναστασιάδη.

Δεν είναι μόνο αυτές οι περιστάσεις όπου οι Κύπριοι είναι εξωστρεφείς. Είναι εξαιρετικά εξωστρεφείς και σε στιγμές ευφορίας. Όχι όμως γενικά και αόριστα. Είναι ιδιαίτερα εξωστρεφείς, με ουρανομήκεις γέλωτες, όταν σαρκάζουν κάποιον -παρόντα ή απόντα- όταν ειρωνεύονται, όταν σχολιάζουν τα μειονεκτήματα κάποιου· και όταν αυτό τους κάνει να αισθάνονται την ανακούφιση ότι ο άλλος είναι κατώτερός τους.

Είναι επίσης εξωστρεφείς όταν παθιάζονται. Κατά κανόνα με το ποδόσφαιρο. Όταν κάνουν τους διαιτητές της κερκίδας και όταν η ομάδα κερδίζει το παιγνίδι. Ή όταν είναι να θάψουν τον συνάδελφό τους στη δουλειά που τους ανταγωνίζεται στην προαγωγή.

Πολύ εκδηλωτικοί είμαστε και όταν θέλουμε να καλοπιάσουμε κάποιον για ιδιοτελείς σκοπούς. Γεμάτοι καλή διάθεση, διάχυτη γλυκύτητα και αβρότητα, με πλατύ και διαρκές χαμόγελο - μέχρι κράμπας.

Εξαιρετικά εκδηλωτικοί είμαστε και όταν διαπιστώνουμε ένα πρόβλημα - στο οποίο κατά κανόνα δεν έχουμε προσωπική ευθύνη, ή τουλάχιστον έτσι θεωρούμε. Είμαστε ο λαός με την ισχυρότερη ανεπτυγμένη δεξιότητα να εντοπίζουμε προβλήματα. Στον αντίποδα βρίσκεται η δεξιότητά μας να προτείνουμε συγκροτημένες και ορθολογικές λύσεις στα προβλήματα που εντοπίζουμε. Εκεί δεν είμαστε καθόλου εκδηλωτικοί και εξωστρεφείς…

Εγκράτεια

Υπάρχουν τρεις φράσεις πολύ σπάνιες στην Κύπρο. Αν η Eurostat έκανε έρευνα για τη χρήση τους στις διάφορες χώρες της Ευρώπης, σίγουρα η Κύπρος θα βρισκόταν στις χαμηλότερες θέσεις· ίσως και στην τελευταία. Πρόκειται για τις φράσεις «Σε παρακαλώ μπορείς να…», «Σε ευχαριστώ…», «Σου ζητώ συγγνώμη…».

Είναι τόση η τσιγκουνιά στη χρήση τους, που όταν νιώθουμε ότι οφείλουμε να τις χρησιμοποιήσουμε, ή ότι δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, χρησιμοποιούμε την όσο το δυνατόν πιο light εκδοχή. Σωτήριο σωσίβιο είναι σε αυτές τις περιπτώσεις η χρήση μιας ξένης γλώσσας, που εξ ορισμού δεν κουβαλά το συναισθηματικό και το εννοιολογικό βάρος της μητρικής. Έτσι, ξοφλούμε με ένα «please», ένα «thanks», και ένα «sorry».

Είμαστε ιδιαιτέρως φειδωλοί στην εκδήλωση των συναισθημάτων μας σε δύο ακόμη περιπτώσεις. Όταν πρόκειται να εκδηλώσουμε θαυμασμό και ευγνωμοσύνη για έναν τρίτο άνθρωπο, άσχετο με το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον μας. Και όταν πρόκειται να εκφράσουμε τα προσωπικά μας συναισθήματα, πέραν του αισθήματος της «αδικίας». Η λέξη «νιώθω» σπάνια μπαίνει στην αρχή μιας πρότασής μας. Είτε θα χωθεί κρυπτόμενη κάπου στη μέση μιας παραγράφου, είτε δεν θα λεχθεί ποτέ.

Εντερική δυσλειτουργία

Όλο αυτό το μείγμα μπορεί να μας κατατάσσει στους επιφανειακά εξωστρεφείς λαούς, αλλά ταυτόχρονα μας καθιστά συναισθηματικά δυσκοίλιους όσον αφορά την ουσία. Η συναισθηματική τσιγκουνιά αυτής της τάξης έχει απίστευτες παρενέργειες, που σπάνια τις συνειδητοποιούμε:

• Η συμπεριφορά δεν είναι μονόδρομος. Είναι διαδραστική με τον εαυτό μας. Γινόμαστε όπως συμπεριφερόμαστε. Έτσι, σπάνια στο μυαλό μας τα πράγματα και τα πρόσωπα έχουν τη θέση που τους αξίζει. Καταλήγουμε να μην εκτιμούμε και να μην αναγνωρίζουμε κανένα και τίποτε.

• Συνήθως νομίζουμε ότι το συναίσθημα και η λογική είναι δύο αντίπαλοι (άλλη μια κακοδαιμονία από τις πολλές που μας κληροδότησε ο Πλάτωνας). Στην πραγματικότητα, είναι δύο αλληλοτροφοδοτούμενες καταστάσεις. Έτσι, η συναισθηματική αναπηρία και ανασφάλεια τροφοδοτεί κατά κανόνα μια νοσηρή λογική. Η απουσία συναισθηματικής ισορροπίας είναι ο χειρότερος ιός για τη λογική. Κατά κανόνα, ο συναισθηματικά αποθησαυριστικός άνθρωπος νιώθει ανίσχυρος και φοβικός με τον ορθολογισμό. Έτσι, προτιμά να μην πολυσκέφτεται. Τον αρκούν τα απλοϊκά σχήματα.

• Η συναισθηματική τσιγκουνιά μπορεί να οδηγήσει στα όρια της μισανθρωπίας. Όταν το να δείξεις με ειλικρίνεια και χωρίς αναστολές τα συναισθήματα ή την εκτίμησή σου για τον άλλον σε γεμίζει προσωπική ανασφάλεια, όταν αποφεύγεις να αναγνωρίσεις την αξία αυτού που αξίζει σε έναν τομέα, γιατί αυτό σε κάνει να νιώθεις μικρός εσύ ο ίδιος, τότε θα βρίσκεις εύκολα χίλια φανταστικά ελαττώματα ή ιδιοτελείς προθέσεις στους γύρω σου. Φτάνει να μην αναγνωρίσεις την πραγματικότητα.

• Όταν δεν μπορείς να εκτιμήσεις και να τιμήσεις τους ζωντανούς ανθρώπους, «εκτιμάς» και «τιμάς» τους νεκρούς. Κάθε κοινωνία οφείλει να τιμά τους νεκρούς της. Όταν όμως προσποιείται ότι τους τιμά, μόνο και μόνο για να αποφύγει να κοιτάξει στα μάτια τους ζώντες, τότε το πράγμα έχει άλλη ιδιοσυστασία. Ισοδυναμεί περίπου με προσκόλληση σε αυτό που έφυγε (που είναι απόν τώρα, άρα δεν είναι απειλή ούτε επιβάλλει τον προβληματισμό) για να μην τιμήσεις με το συναίσθημα και τη λογική σου αυτό που υπάρχει τώρα και αυτό που αποτελεί το μέλλον.

Ο Παύλος Κοντίδης είχε την εβδομάδα που πέρασε άλλη μια διεθνή επιτυχία. Η κοινωνία τον τίμησε για ένα βράδυ, με δέκα δευτερόλεπτα ρεπορτάζ προς το τέλος του δελτίου ειδήσεων. Το ένα χιλιοστό της τιμής και του χρόνου που διαθέσαμε όλοι για τον Αρχιεπίσκοπο, μόλις έφυγε από τη ζωή. Το ένα χιλιοστό από την τιμή και τον χρόνο για τα εγκαίνια του επόμενου σταδίου· που θα φέρει το όνομα του επόμενου επώνυμου που θα έχει φύγει από τη ζωή. Όσο μαφιόζος και να ήταν εν ζωή. Φτάνει που θα είναι νεκρός.

Καλάθι

• … του νέου Αρχιεπισκόπου (1) : Τελικά να δείτε που θα γίνει το «θαύμα». Η πρώτη φορά που στην αντίληψη πολιτών και πολιτικών άρχισε να στεριώνει επιτέλους η αρχή του Διαφωτισμού για διαχωρισμό πολιτείας και Εκκλησίας θα συμπέσει με δύο αντίρροπα μπερδέματα: Η εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου θα συμπέσει στο περίπου με την εκλογή Προέδρου, και θα γίνει για πρώτη φορά στη βάση καταλόγων των ψηφοφόρων που έδωσε το κράτος στην Εκκλησία.

• … του νέου Αρχιεπισκόπου (2) : Οι ίντριγκες για την εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου κάνουν τα πολιτικά παρασκήνια να φαντάζουν σχεδόν «αθώα». Τελικά, ένα οποιοδήποτε κλειστό σύστημα είναι από τη φύση του προβληματικό. Όταν όμως έρχεται η στιγμή που υποχρεώνεται, έστω προσωρινά, να ανοίξει προς την κοινωνία, τότε γίνεται τερατώδες.

• … του νέου Αρχιεπισκόπου (3) : Το χειρότερο από όλα είναι αυτοί οι «επίσημοι» και ανεπίσημοι κατάλογοι υποστηρικτών των υποψηφίων. Πόσοι και πόσοι νοήμονες βαφτίζουν αυτές τις μέρες το κρέας ψάρι για να δικαιολογήσουν την ανάμειξή τους στις αρχιεπισκοπικές εκλογές!