Πόση δημοκρατία έχουμε στην Κύπρο;

Ίσως το ερώτημα να ξενίζει, αφού στη χώρα μας έχουμε δημοκρατικό πολίτευμα. Έχουμε Σύνταγμα που κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις πολιτικές ελευθερίες, διαχωρίζει τις τρεις εξουσίες, προνοεί για εκλογές ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας, βουλευτών και δημοτικών αρχόντων. Αξίες δηλαδή, για τις οποίες ο άνθρωπος στον δυτικό κόσμο αγωνίστηκε σκληρά για να μπουν στη ζωή του.

Όμως, ως δημοκρατίες αυτοχαρακτηρίζονται και η Βόρεια Κορέα, η Ρωσία του Πούτιν, η Κίνα, η Τουρκία, η Ουγγαρία και άλλες χώρες στις οποίες έχουν περικοπεί βασικά ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα. Στη Βόρεια Κορέα υπάρχει στυγνή σταλινική δικτατορία. Το ίδιο περίπου στην Κίνα. Στη Ρωσία, όμως, υπάρχει ένα περίβλημα δημοκρατίας, αφού γίνονται εκλογές, εκλέγεται Βουλή και υπάρχει ακόμη, έστω για τους τύπους, αντιπολίτευση. Αυτή όμως είναι η επιφάνεια, αφού η αντιπολίτευση, η ελευθερία του Τύπου και οι διαφωνούντες με το καθεστώς διώκονται άγρια και η δικαστική εξουσία έχει αλωθεί. Τα ίδια και χειρότερα συμβαίνουν στην Τουρκία, στη δε Ουγγαρία η δικαιοσύνη έγινε έρμαιο του αυταρχικού Ορμπάν και η ελευθεροτυπία υφίσταται μεγάλους περιορισμούς.

Συνεπώς, η δημοκρατία δεν περιορίζεται μόνο στην επιφάνεια, στους τύπους και στο τεχνικό μέρος της διαδικασίας, αλλά είναι κάτι το πολύ βαθύτερο. Είναι θέμα παιδείας και δημοκρατικών ευαισθησιών που αυτή ενσταλάζει στις ψυχές των ανθρώπων. Παιδεία που προσλαμβάνεται στο σπίτι, στις παρέες, στην επαφή με την Εκκλησία και βέβαια στο σχολείο.

Τι συμβαίνει όμως στο κυπριακό σχολείο; Αυτό είναι υπεύθυνο για σοβαρές στρεβλώσεις της έννοιας αλλά και της λειτουργίας της δημοκρατίας στον τόπο μας. Η στρέβλωση αυτή ξεκινά από την ποιότητα της παιδείας, κατά κύριο λόγο της ιστορικής παιδείας που προσφέρεται. Όσο και να είναι αυτό δυσάρεστο, στα σχολεία διδάσκεται η μισή ιστορία, αυτή που οι άρχουσες ελίτ προκρίνουν ως ορθές, επιμελώς δε αποκρύπτεται η άλλη μισή, αυτή που κουβαλά τις αμαρτίες αυτού του κατεστημένου.

Γιατί όμως δίνουμε τόση σημασία στην ιστορική παιδεία; Γιατί πρωτίστως είναι αυτή που προσφέρει ευρύτατο πεδίο άσκησης στην κριτική σκέψη, προάγει την ανθρωπογνωσία, διευρύνει την παρουσία του ατόμου στο παρελθόν, συμβάλλοντας ουσιαστικά στον αυτοκαθορισμό του και βοηθώντας το να εκτιμήσει το σήμερα και να ονειρευτεί το αύριο. Δεν μιλάμε μόνο για ιστορικά γεγονότα, αλλά και για την κοινωνική ιστορία, την ιστορία των ιδεών, τον πολιτισμό, τις σχέσεις των κοινοτήτων στην πατρίδα μας. 'Ολα αυτά όταν συνυπάρχουν, καλλιεργούν τα κριτήρια του μελλοντικού πολίτη, ώστε αυτός να τοποθετείται και να αποφασίζει έλλογα και υπεύθυνα για τα πολιτικά δρώμενα της πατρίδας του.

Η μισή ιστορία, όμως, οδηγεί κατ’ ευθείαν στην απόρριψη της αντίθετης άποψης. Εδώ δεν απαιτείται ιδιαίτερη επιχειρηματολογία. Είναι πολύ καλά γνωστό ότι σε μια εθνικιστική παιδεία που έχουμε στα σχολεία μας στην Κύπρο, σε ένα εθνικιστικό κοινωνικό περιβάλλον, σε μια παιδεία και κοινωνία όπου το θρησκευτικό δόγμα κυριαρχεί, η αντίθετη άποψη δαιμονοποιείται και χαρακτηρίζεται ως αίρεση, ως προδοσία, ως πέμπτη φάλαγγα, ως τουρκολαγνεία. Ας θυμηθούμε το bullying που υπέστησαν το 2004 όσοι ψήφισαν ή θα ψήφιζαν ΝΑΙ στο δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν. Αυτή η συμπεριφορά ασφαλώς και δεν είναι δημοκρατία.

Επίσης, μέσα από τη διαδικασία της έντιμης προσέγγισης του πρότερου ιστορικού και κοινωνικού μας βίου προάγεται η μέγιστη αρετή της αυτοκριτικής, η οποία είναι εκκωφαντικά απούσα από τον δημόσιό μας βίο. Αντίθετα, η επιλεκτική προσέγγιση της ιστορίας αποκλείει ουσιαστικά την κριτική του προσέγγιση και συνεπώς, οι μαθητές καθόλου δεν ασκούνται στην αυτοκριτική. Πρόκειται για κάτι σαν κουλτούρα που εμπεδώθηκε στον κόσμο, ότι αυτά που διδάσκονται στα σχολεία δεν αμφισβητούνται.

Με αυτά υπόψη μας, είμαστε σε θέση να ερμηνεύσουμε σε μεγάλο βαθμό πολλά που συμβαίνουν στον τόπο μας, ειδικά τώρα που διανύουμε προεκλογική περίοδο. Το πρώτο που παρατηρούμε είναι τα κριτήρια επιλογής που σαφώς αποκαλύπτονται με διάφορους τρόπους αλλά και μέσα από τις προτιμήσεις του εκλογικού σώματος. Σαφώς, βέβαια, τα κριτήρια αυτά και βρίσκονται σε κραυγαλέα αντίθεση με καταστροφικά συμβάντα της τελευταίας δεκαετίας, αλλά και με την ηθική διάσταση των πρωταγωνιστών της πολιτικής μας ζωής. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η πολιτική συγκρότηση του εκλογικού σώματος πάσχει και ένας σοβαρός λόγος γι’ αυτό είναι γιατί το σχολείο δεν εκπληρώνει την κύρια αποστολή του, που είναι να προετοιμάσει υπεύθυνους πολίτες. Σφαιρική ιστορική γνώση, άσκηση στην κριτική σκέψη, εμπέδωση σε βάθος δημοκρατικών αντιλήψεων, είναι στην ουσία άγνωστα, παρά την αναφορά τους στα αναλυτικά προγράμματα.

Πέραν του σχολείου, ουσιαστικό ρόλο διαδραματίζουν τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Εδώ στον τόπο μας τα σοβαρά εγκλήματα ποτέ δεν τιμωρούνται. Παρακράτος, παρανομία και υπόσκαψη του κράτους, πολιτικές δολοφονίες, πραξικόπημα, χρηματιστήριο, κατάρρευση της οικονομίας. Ποιος λογοδότησε; Ποιος τιμωρήθηκε; Πραγματικά κανένας. Αυτή όμως η κατάσταση καθόλου δεν ακονίζει τα κριτήριο των ανθρώπων. Η λογοδοσία των αρχόντων, που ήταν η πεμπτουσία της δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα και συμβάδιζε με την απαιτητική εκκλησία του δήμου (που αντίστοιχα είναι το σημερινό εκλογικό σώμα) στην Κύπρο είναι άγνωστη. Κάπου εδώ πεθαίνει και το δικαίωμα στην πληροφόρηση. Σε όλη την ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, το δικαίωμα αυτό ήταν και είναι προβληματικό, γιατί δεν μάθαμε να το απαιτούμε. Ξεκινά από το σχολείο και πάλιν, όπου η πολιτεία αρνείται στους μαθητές την ολόπλευρη ιστορική παιδεία και καταλήγει σε αυτό που βιώνουμε σήμερα, δηλαδή το απονευρωμένο εκλογικό σώμα. Το χειρότερο δε είναι η άλωση της τέταρτης εξουσίας, δηλαδή των ΜΜΕ, από την εκτελεστική εξουσία. Τα αποτελέσματα τα βλέπει ο υποψιασμένος πολίτης στη σχεδόν παντελή απουσία ερευνητικής δημοσιογραφίας στον τόπο μας και στην ποιότητα της δημοσιογραφικής ανάκρισης των υποψηφίων Προέδρων από τους δημοσιογράφους στα δήθεν debates. Στο ερώτημα, λοιπόν, πόση δημοκρατία έχουμε στην Κύπρο, η απάντηση είναι ότι εδώ υπάρχει μια κολοβή δημοκρατία, γιατί ακριβώς αυτή είναι που υπάρχει στα μυαλά μας.

George.dionyssiou@gmail.com