Πραγματικότητες πετρελαίου και φ. αερίου - Το πολιτικό παράδοξο που αναδύεται εν μέσω της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης

Οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν μπορούν να κάνουν κάτι σωστά, ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται. Τα τελευταία σχεδόν δέκα χρόνια δέχονται τεράστιες πιέσεις από ΗΠΑ και ΕΕ να σταματήσουν να επενδύουν σε νέα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου και να υποστηρίξουν τη μετάβαση σε καθαρότερα καύσιμα. Κάτι στο οποίο έχουν ήδη ανταποκριθεί, με τις τρέχουσες επενδύσεις για εξερεύνηση και παραγωγή να έχουν μειωθεί περίπου στο 50% των επιπέδων κατά την περίοδο ακμής του κλάδου, το 2013/2014. Στην πραγματικότητα, οι κεφαλαιουχικές δαπάνες των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου εξακολουθούν να είναι χαμηλότερες από τα επίπεδα προ-πανδημίας, χωρίς σχέδια για αύξησή τους μεσοπρόθεσμα. Το αποτέλεσμα είναι μειωμένα αποθέματα υδρογονανθράκων, περιορισμένες πλεονάζουσες ποσότητες και αδυναμία ανταπόκρισης στην αυξημένη ζήτηση.

Οι επιπτώσεις τους συμβάλλουν στην επιδείνωση της ενεργειακής κρίσης. Σε μια περίοδο που η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου αυξάνεται καθώς η παγκόσμια οικονομία ανακάμπτει από την πανδημία, η προσφορά δεν μπορεί να ανταποκριθεί με τον ίδιο ρυθμό, με το αναπόφευκτο αποτέλεσμα οι αγορές να οδηγούν τις τιμές στα σημερινά ψηλά επίπεδα.

Αυτή η κατάσταση επιδεινώθηκε από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Οι κυρώσεις στη Ρωσία, όχι μόνο οδήγησαν σε σημαντικές μειώσεις στις προμήθειες ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη, αλλά έχουν αφαιρέσει επίσης σημαντικές ποσότητες ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου από τις παγκόσμιες αγορές, περιορίζοντας την προσφορά ακόμη περισσότερο, κάτι που αναπόφευκτα σπρώχνει τις τιμές ακόμα πιο ψηλά.

Πολιτικό παράδοξο

Όπως επισημαίνουν οι Financial Times, εν μέσω μιας παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, αναδύεται ένα πολιτικό παράδοξο, όπου οι δυτικές κυβερνήσεις ζητούν από τον OPEC και τους παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου να αυξήσουν την παραγωγή τους, για να μειωθούν οι τιμές, ενώ ταυτόχρονα απαιτούν επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα και περιορισμό των επενδύσεων σε νέες έρευνες και παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Ο Haitham Al Ghais, γενικός γραμματέας του OPEC, δήλωσε πρόσφατα ότι αυτά τα «ανάμεικτα μηνύματα» εμποδίζουν τις ενεργειακές επενδύσεις «σπέρνοντας σπόρους για μελλοντικές ενεργειακές κρίσεις – όχι μόνο μία, αλλά πολλαπλές». Επεσήμανε ότι με «μέσους ετήσιους ρυθμούς μείωσης αποθεμάτων πετρελαίου γύρω στο 4%-5%, λόγω κατανάλωσης, υπάρχει ανάγκη προσθήκης 5 εκατομμυρίων βαρελιών/ημέρα κάθε χρόνο μόνο για να διατηρηθεί η σημερινή παγκόσμια παραγωγή, πόσω μάλλον να καλυφθεί η μελλοντική ζήτηση».

Ο Mike Wirth, διευθύνων σύμβουλος της Chevron, εξέφρασε παρόμοια άποψη τον περασμένο μήνα. Είπε ότι η πρόωρη μετάβαση από ορυκτά καύσιμα έχει οδηγήσει σε «ανεπιθύμητες συνέπειες», συμπεριλαμβανομένης της ανασφάλειας στον ενεργειακό εφοδιασμό. Έχοντας κατά νου τις μεταβλητές, διαλείπουσες, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), προειδοποίησε ότι οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν επιδεινώσει την παγκόσμια κρίση πετρελαίου και φυσικού αερίου, με την προώθηση πρόωρων κλιματικών πολιτικών που κάνουν τις αγορές ενέργειας «πιο ασταθείς, πιο απρόβλεπτες, πιο χαοτικές».

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) έδειξε στην πρόσφατη έκθεσή του για την «Παγκόσμια Ενεργειακή Προοπτική 2022» ότι, με βάση το «Σενάριο των ήδη Δηλωμένων Ενεργειακών Πολιτικών», παρόλο που η ζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου μπορεί να σταματήσει να αυξάνεται πέρα ​​από τα μέσα της δεκαετίας του 2030, ο κόσμος θα εξακολουθεί να χρειάζεται πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε παρόμοιες ποσότητες με τα σημερινά επίπεδα, ακόμη και μέχρι το 2050.

Στις ΗΠΑ, οι εκλογές αυτήν την εβδομάδα επηρεάζουν τον ενεργειακό τομέα. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν απειλεί τις μεγάλες εταιρείες πετρελαίου με απροσδόκητους φόρους, εκτός και αν εντείνουν τις επενδύσεις για να δαμάσουν τις υψηλές τιμές των καυσίμων. Δεδομένου ότι υποσχέθηκε προτεραιότητα στη ραγδαία μετάβαση των ΗΠΑ από τα ορυκτά καύσιμα, και παίρνει μέτρα να περιορίσει μελλοντική παραγωγή, αυτό είναι ένα ασυνεπές επιχείρημα. Υπάρχουν όμως πολλοί λόγοι για τους οποίους αυτό δεν θα συμβεί: μια ασταθής αγορά και τα ανάμεικτα μηνύματα σχετικά με το μέλλον της ζήτησης ορυκτών καυσίμων σημαίνουν ότι οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου διατηρούν τα υπάρχοντα σχέδια χαμηλών δαπανών σε νέα έργα, περιορίζοντας νέα παραγωγή διότι δεν είναι σίγουρες για το μέλλον εξαιτίας αυτών των ασαφών κυβερνητικών πολιτικών.

Το αίνιγμα της Ευρώπης

Η Ευρώπη συζητεί μέτρα περιορισμού των τιμών ενέργειας εδώ και μήνες, αλλά μέχρι στιγμής τα μέτρα που έχουν συμφωνηθεί είναι περιορισμένων αποτελεσμάτων. Όπως διαπιστώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η παρέμβαση στις αγορές δημιουργεί ανεπιθύμητες συνέπειες και τελικά αποτυγχάνει. Ένα παράδειγμα είναι ο περιορισμός της τιμής του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από την Ισπανία. Έχει επιφέρει κάποιο έλεγχο στις τιμές, αλλά είχε το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα να αυξήσει τη χρήση φυσικού αερίου, σε μια εποχή που οι παγκόσμιες προμήθειες αντιμετωπίζουν προκλήσεις.

Ο ΔΟΕ προειδοποιεί ότι «η Ευρώπη πρόκειται να αντιμετωπίσει ακόμη πιο δύσκολες προκλήσεις τον επόμενο χειμώνα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν άμεση δράση» και συνιστά να επιταχυνθούν οι βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση και να επιταχυνθεί η ανάπτυξη των ΑΠΕ. Αλλά, αν ο χειμώνας αποδειχθεί πιο κρύος από το κανονικό και ήρεμος, όπως δείχνουν ορισμένες προβλέψεις, τέτοια μέτρα μπορεί να μην είναι αρκετά. Οι χαμηλότερες θερμοκρασίες θα οδηγήσουν σε αυξημένη κατανάλωση φυσικού αερίου και ο ήρεμος καιρός θα οδηγήσει σε μειωμένη παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένης και μείωσης της υδροηλεκτρικής ενέργειας, θέτοντας ακόμη περισσότερες απαιτήσεις στην κατανάλωση φυσικού αερίου. Η διαλειψιμότητα των ΑΠΕ εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση και, μέχρι να επιλυθεί το πρόβλημα της μακροπρόθεσμης αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, θα παραμείνει πρόκληση. Η αδιάλειπτη, ασφαλής και αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με εφεδρική υποστήριξη από ορυκτά καύσιμα, κατά προτίμηση από φυσικό αέριο.

Δυστυχώς, η αδυναμία των ΑΠΕ να παρέχουν αξιόπιστη και συνεχή ενέργεια, συνοδευόμενη από τις περιορισμένες προμήθειες φυσικού αερίου και ψηλές τιμές, έχει οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης άνθρακα παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης.

Αυτό έχει δώσει ώθηση στο πράσινο υδρογόνο. Προσελκύει σημαντικές επενδύσεις, αλλά έχει πολύ δρόμο να διανύσει μέχρι να παραχθεί σε σημαντικές ποσότητες και σε ανταγωνιστικές τιμές. Σε κάθε περίπτωση, η χρήση πράσινου υδρογόνου, που παράγεται με χρήση ΑΠΕ, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι εξαιρετικά αναποτελεσματική.

Ωστόσο, αν μη τι άλλο, η Ευρώπη επιταχύνει την έξοδό της από τα ορυκτά καύσιμα, όπως αποδεικνύεται από τη στρατηγική REPowerEU και πρόσφατες δηλώσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι λαμβάνει χώρα κάποια επανεξέταση. Η Γερμανία είναι κοντά στο να αθετήσει τη δέσμευσή της να αποφύγει νέες επενδύσεις σε έργα φυσικού αερίου που έδωσε στο COP26. Η νέα της θέση είναι: «επιφυλασσόμαστε του δικαιώματος να κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο για να εξασφαλίσουμε τη διαθεσιμότητα φυσικού αερίου ως πηγή ενέργειας στο μέλλον, τονίζοντας ανά πάσα στιγμή τη μεταβατική του φύση». Θα ακολουθήσει η ΕΕ το παράδειγμα της Γερμανίας πριν από την επόμενη κρίση; Θα δούμε.

Επιπτώσεις στην Κύπρο

Στην Ανατολική Μεσόγειο, έχουμε κολλήσει στη θέση ότι «η Ευρώπη χρειάζεται το φυσικό αέριό μας και πρέπει να βοηθήσουμε την Ευρώπη παράγοντας και εξάγοντάς το όσο πιο γρήγορα μπορούμε», αγνοώντας τις δηλωμένες πολιτικές της Ευρώπης για επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Το θέμα δεν είναι αν αυτή η στρατηγική επιτύχει. Εφόσον η Ευρώπη εμμένει σε αυτήν, δεν υποστηρίζει την αύξηση εξαγωγών φυσικού αερίου από νέα έργα και νέες εγκαταστάσεις από την Ανατολική Μεσόγειο προς την ΕΕ, εκτός από αυτές που καλύπτονται από το Μνημόνιο Συναντίληψης ΕΕ-Αιγύπτου-Ισραήλ.

Μια άλλη πρόκληση είναι ότι ούτε η Chevron ούτε η ExxonMobil σχεδιάζουν να αυξήσουν σημαντικά τους μεσοπρόθεσμους στόχους δαπανών τους. Η Chevron στοχεύει να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου κατά 3% ετησίως και η Exxon περίπου 2% ετησίως, προερχόμενη σε μεγάλο βαθμό από επενδύσεις που έγιναν πριν από χρόνια. Τέτοια σχέδια και στόχοι περιορίζουν τη χρηματοδότηση νέων έργων.

Ο Tristan Aspray, διευθυντής Frontier Exploration, ExxonMobil, υπονόησε κάτι παρόμοιο στην παρερμηνευμένη παρουσίασή του στο Economist Summit στη Λευκωσία τον περασμένο μήνα, όταν είπε ότι, εκτός από προβλέψιμες δημοσιονομικές πολιτικές, οι εταιρείες πετρελαίου απαιτούν διαβεβαιώσεις για τη μελλοντική ασφάλεια της ζήτησης, μέσω μακροπρόθεσμων συμβολαίων αγοράς φυσικού αερίου, για να διευκολυνθεί η μελλοντική ανάπτυξη. Με την τρέχουσα στρατηγική της Ευρώπης, αυτό δεν θα γίνει σύντομα.

Το μέλλον της Κύπρου είναι οι ΑΠΕ. Αλλά και εκεί, η πραγματικότητα συνορεύει με το τραγικό. Με βάση πρόσφατες δημοσιεύσεις, ο επανασχεδιασμός και η αναβάθμιση του συστήματος μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, δεν είναι πιθανό να ξεκινήσει πριν από το 2024, περιορίζοντας την αύξηση της υιοθέτησης ΑΠΕ που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ και να κάνουν τη διαφορά στην παροχή φθηνότερης ηλεκτρικής ενέργειας.

*Senior Fellow, Global Energy Center, Atlantic Council.