Ο Γιάννος Κρανιδιώτης και η χαμένη Κύπρος

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1999 ένας σπουδαίος Κύπριος, ο Γιάννος Κρανιδιώτης έφυγε από τη ζωή στο τραγικό δυστύχημα με το πρωθυπουργικό «Φάλκον» πάνω από το Βουκουρέστι. Πέρασαν 23 χρόνια, πολλά άλλαξαν από τότε. Κάποια ζητήματα στην εξωτερική πολιτική παγιώθηκαν. Το Κυπριακό έμεινε άλυτο και η διελκυστίνδα με την Τουρκία διευρύνεται.

Το μόνο που δεν έχει ξεθωριάσει στον χρόνο είναι το βασικό επίτευγμα της εποχής Κρανιδιώτη σε σχέση με την Κύπρο, που φέρει τη σφραγίδα του: η Κύπρος εντάχθηκε νομικά με το σύνολο της επικράτειας της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό έγινε εφικτό με βάση τη στρατηγική που χάραξε πριν από τον αδόκητο θάνατό του ο Γιάννος Κρανιδιώτης, μαζί με τους πιο στενούς συνεργάτες του Πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη.

Επιστροφή στον χρόνο

Η στρατηγική αυτή κατέληξε στην ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999). Λίγοι γνωρίζουν σήμερα ότι η στρατηγική ενόψει του Ελσίνκι παρουσιάστηκε από τον Γ. Κρανιδιώτη στην τελευταία σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου, δύο ημέρες πριν το μοιραίο ταξίδι με το «Φάλκον», παρουσία του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη και του Προέδρου της Κύπρου Γλαύκου Κληρίδη.

Μία επιστροφή στον χρόνο είναι αναγκαία, ακόμα και αν οι συνθήκες τότε ήταν διαφορετικές στον χώρο της ΕΕ των «12». Είναι απολύτως αναγκαία γιατί ορισμένα από τα πιο θεμελιώδη στοιχεία της επιτυχούς στρατηγικής Ελλάδας - Κύπρου (1994 - 2003) εξακολουθούν να είναι και σήμερα επίκαιρα. Προσφέρονται, μάλιστα, για ορισμένες συγκρίσεις, αφού η κατάσταση όπως εξελίσσεται γίνεται χαοτική και επικίνδυνη.

Η Τουρκία σήμερα δεν είναι λιγότερο απρόβλεπτη από τότε. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 υπήρξαν πολύ σοβαρές ανάλογες εντάσεις που οδήγησαν αφενός στην κρίση των Ιμίων (Ιανουάριος 1996), αλλά και σε σοβαρά επεισόδια στη νεκρά ζώνη στην Κύπρο με τον θάνατο δύο διαδηλωτών Ε/Κ (Αύγουστος 1996). Το Κυπριακό βρισκόταν, επίσης, σε αδιέξοδο εξαιτίας της συστηματικής άρνησης του Τ/Κ ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς να συζητήσει στη βάση της ομοσπονδιακής επίλυσης, αξιώνοντας χωριστή κυριαρχία, δηλαδή δύο κράτη. Πίσω από τον Ντενκτάς ήταν στοιχισμένη όλη η ηγεσία της τότε κεμαλικής Τουρκίας, περιλαμβανομένου του Πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετσεβίτ.

Ο διπλός στόχος

Στα πρόδηλα αδιέξοδα στο Αιγαίο και την Κύπρο, η Ελλάδα και η Κύπρος δεν έμειναν παθητικοί να καταγγέλλουν. Αντέταξαν την ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου και την «κοινοτικοποίηση» των Ε/Τ διαφορών. Ο στόχος ήταν διπλός: η Κύπρος να βγει από την ομηρία της τουρκικής αδιαλλαξίας στο Κυπριακό με εργαλείο την προοπτική για προσχώρηση στην ΕΕ. Όσο προχωρούσε η Κύπρος, τόσο περισσότερο η Άγκυρα βρισκόταν σε πίεση να αλλάξει γραμμή και να συμφωνήσει σε ένα σχέδιο ομοσπονδιακής επανένωσης. Την ίδια περίοδο, το προοδευτικό ρεύμα των Τ/Κ στην Κύπρο βγήκε στους δρόμους για να στηρίξει την ομοσπονδιακή λύση.

Ο δεύτερος στόχος ήταν να βγει η Ελλάδα από τη συγκρουσιακή λογική της Τουρκίας. Μέσω της ΕΕ να διαμορφωθεί πλαίσιο διαλόγου, όπως προνοεί το διεθνές δίκαιο, για τις διαφορές στις θαλάσσιες ζώνες. Απώτερος στόχος η Τουρκία να αποδεχθεί την υποχρεωτική διαιτησία στη Χάγη. Οι δύο αυτοί στόχοι αποτυπώνονται στις τοποθετήσεις που κάνουν μέχρι σήμερα στενοί συνεργάτες του Κ. Σημίτη που υπήρξαν συνδιαμορφωτές και δίπλα στον Γ. Κρανιδιώτη, όπως οι καθηγητές Χ. Ροζάκης και Π. Ιωακειμίδης.

Η στρατηγική «Ελσίνκι» είχε θεμελιώδες αξίωμα την επιδίωξη μόνιμων και διαρκών λύσεων με την Τουρκία με βάση του κανόνες του διεθνούς δικαίου και με χάρτη πορείας την ΕΕ. Συνιστούσε μία ριζική αναθεώρηση στην εξωτερική πολιτική. Σήμερα, μπροστά στα ίδια και ακόμα χειρότερα προβλήματα οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Κύπρου δεν έχουν τίποτε να προτείνουν και γι’ αυτό καταφεύγουν στα λόγια, τις καταγγελίες, ενίοτε στην πλειοδοσία και τον λαϊκισμό.

Η σφραγίδα Κρανιδιώτη

Στο σύντομο πέρασμα από τη ζωή, ο Γιάννος Κρανιδιώτης αφήνει το ισχυρό αποτύπωμά του για το τι σημαίνει αποτελεσματική διπλωματία. Το καλοκαίρι του 1994 ο Γ. Κρανιδιώτης ανέλαβε υφυπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Α. Παπανδρέου με εντολή την προώθηση της ενταξιακής πορείας της Κύπρου. Το πέτυχε διασυνδέοντας το αίτημα της Κύπρου να αρχίσει διαπραγματεύσεις ένταξης με τη συνομολόγηση της Τελωνειακής Ένωσης της Τουρκίας.

Ο Γ. Κρανιδιώτης ανέλαβε ξανά από το 1996 το Υφυπουργείο Εξωτερικών και εν συνεχεία αναπληρωτής ΥΠΕΞ στην κυβέρνηση Κώστα Σημίτη. Η κρίση στα Ίμια και η αποτελμάτωση της τότε διαδικασίας επίλυσης για το Κυπριακό ώθησαν τον Πρωθυπουργό Κ. Σημίτη να προβεί σε ολικό ανασχεδιασμό της ευρωπαϊκής πολιτικής της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας. Αυτό αποτυπώθηκε ύστερα από ένα μεγάλο διπλωματικό μαραθώνιο στα ομόφωνα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999) και κράτησε τη δυναμική του μέχρι το 2004, εξασφαλίζοντας την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.

Κρανιδιώτης και Κύπρος

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης ανέλαβε όλο το βάρος των συνεννοήσεων με τη Λευκωσία, κάτι που δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, ακόμα και την εποχή του μετριοπαθούς Προέδρου Γλαύκου Κληρίδη. O Κληρίδης έδινε τότε βάρος στην ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατοτήτων με την Ελλάδα. Το αποκαλούσε «Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα» και με αυτό προχώρησε στην αγορά των ρωσικών πυραύλων S300 για να τους εγκαταστήσει στην Κύπρο. Όμως, τον Δεκέμβριο του 1998 βρέθηκε μπροστά σε αδιέξοδο και αναγκάστηκε να εισακούσει τη θέση της κυβέρνησης Σημίτη, μπροστά στις αντιδράσεις όλων των δυτικών χωρών, για να κρατήσει ζωντανή την ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου.

Η ΕΕ τήρησε τη συμφωνία του Ελσίνκι επιβεβαιώνοντας τη φράση του προέδρου της Κομισιόν «pacta sunt servanda» σε αποφάσεις που ακολούθησαν μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης Προσχώρησης της Κύπρου τον Απρίλιο του 2003. Το σχέδιο του Γιάννου Κρανιδιώτη για ένταξη και λύση του Κυπριακού υλοποιήθηκε στο πρώτο σκέλος του και η προσπάθεια για την επίλυση βρίσκεται σήμερα στις ελληνικές καλένδες. Τι ακριβώς χάθηκε για την Κύπρο με το πέρασμα του χρόνου; Χάθηκαν το ηθικό πλεονέκτημα στη διεθνή κοινότητα και η προσήλωσή της στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού.

Η «εξαπάτηση» των υπολοίπων Ευρωπαίων γύρισε μπούμερανγκ για τους Κυπρίους τον Δεκέμβριο του 2004. Η Λευκωσία και η Αθήνα έδωσαν τη συγκατάθεσή τους να αρχίσει η Τουρκία διαπραγματεύσεις ένταξης με την ΕΕ, χάνοντας το πιο σημαντικό ορόσημο για να πετύχουν μία βελτιωμένη εκδοχή του σχεδίου επίλυσης.

Το Κυπριακό συμπαρέσυρε και τα Ε/Τ και όλα έμειναν σε εκκρεμότητα. Η ελληνική κυβέρνηση, τότε του Κώστα Καραμανλή, υπαναχώρησε από το δεύτερο καίριο στοιχείο της συμφωνίας του Ελσίνκι που καθόριζε ρητά προθεσμία για προσφυγή στη Χάγη για επίλυση των Ε/Τ διαφορών. Η προθεσμία συνέπιπτε ακριβώς με την έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης και αυτή, από τότε, εξαφανίστηκε από τα ομόφωνα συμπεράσματα της ΕΕ.

Η αναφορά στον Γιάννο Κρανιδιώτη συνιστά και μία υπόμνηση σε πολλούς πολιτικούς, ιδίως στην Λευκωσία, γιατί δεν τους άφηνε στην… ησυχία τους. Η μέθοδος Κρανιδιώτη «ξένισε» το κυπριακό πολιτικό σύστημα, που στην πλειοψηφία του έβλεπε καχύποπτα τη διπλωματική δράση του λόγω άγνοιας του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, αλλά και λόγω της κυπριακής καταγωγής του. Υπήρχε φόβος να μην πλεχτεί στα πόδια τους, μήπως διαταραχθεί κάποια κομματική ιεραρχία.

Σήμερα, η Κύπρος βρίσκεται στο χείλος της διχοτόμησης. Η κληρονομιά του Γιάννου Κρανιδιώτη ήταν η ένταξη στην ΕΕ. Οι πολιτικοί που την κυβερνούν πήραν την κληρονομιά στα χέρια τους και την έκαναν όχημα μικροπολιτικής και τεχνασμάτων για να διαιωνίσουν την εξουσία τους.

Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών στην Αθήνα.