Άλυτο Κυπριακό και ελληνοτουρκικές εντάσεις: Τα συγκοινωνούντα δοχεία

Οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας βρίσκονται κυριολεκτικά «επί ξηρού ακμής». Η ελληνική κυβέρνηση αντιδρά στις τουρκικές απειλές διά στόματος Νίκου Δένδια (6/9): «Απορρίπτουμε τα νεο-οθωμανικά νταηλίκια, δεν μας φοβίζουν…» Το συνεχές περιβάλλον εντάσεων συζήτησε σε τηλεφωνική επικοινωνία και με τον Κύπριο ομόλογό του ΥΠΕΞ Ι. Κασουλίδη. «Παρακολουθούμε με απογοήτευση και προβληματισμό την όξυνση της τουρκικής ρητορικής παραφροσύνης», αναφέρει σε ανακοίνωσή του το κυπριακό ΥΠΕΞ (5/9).

Ορισμένα γεγονότα συντρέχουν τα τελευταία πέντε χρόνια στο Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά, δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα στο τρίγωνο Ελλάδας – Τουρκίας – Κύπρου:

• Πλήρες αδιέξοδο στις προσπάθειες για την επίλυση του Κυπριακού και μηδέν συνομιλίες. Ο ΟΗΕ και η ΕΕ απέχουν εντελώς. Τετελεσμένα στο Βαρώσι και τις ΑΟΖ.
• Στο ναδίρ οι ε/τ σχέσεις. Παρατεταμένοι κύκλοι εντάσεων, μηδέν διερευνητικές επαφές, νέα μέτωπα τριβής και εσχάτως κανένα κανάλι επικοινωνίας.

Τρέχουσα διαχείριση

Οι δύο κυβερνήσεις «συντονίζονται» για την τρέχουσα διαχείριση με τηλεφωνήματα και συσκέψεις. Στην πράξη, για καιρό παρατηρείται κάτι πολύ κατώτερο των περιστάσεων. Η κάθε πλευρά θέλει να έχει τον δικό της βαθμό αυτονομίας για το τι θέλει να κάνει με την Τουρκία. Βασικά συναντιόνται στην ΕΕ για να ζητήσουν μαζί καταδικαστικές αποφάσεις.

Έχουν κάποια στρατηγική έναντι της Τουρκίας; Μπορούν να βάλουν κάτω ένα σχέδιο για να επιλυθούν τα προβλήματα ή σύρονται πίσω από τις εντάσεις που καλλιεργεί η Τουρκία;

Τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων, ιδίως μετά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό το 2017, δείχνουν κάτι πολύ συγκεκριμένο. Αν το Κυπριακό «στραβώσει», τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται και μεταφέρονται ως συγκοινωνούντα δοχεία στα ελληνοτουρκικά. Δεν αρκεί κανείς να λέει ότι συντονίζεται με τον άλλο. Τι θα συμβεί αν η παρατεταμένη όξυνση φθάσει σε θερμό επεισόδιο; Ξέρει κανείς;

Νέο μοτίβο εντάσεων

Το μοτίβο των τελευταίων χρόνων δείχνει ότι η Τουρκία μπορεί πλέον να αποτολμήσει ένα τέτοιο επεισόδιο στρατιωτικής εμπλοκής στις θάλασσες ή τον αέρα. Δεν αποκλείεται αυτό να συμβεί και ως αποτέλεσμα ατυχήματος και να κλιμακωθεί λόγω απουσίας επαφής μεταξύ των δύο μερών. Η προειδοποίηση έρχεται συνεχώς από το στόμα του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν και τώρα εστιάζει στη στρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου: «Η Ελλάδα θα πρέπει να σκεφτεί καλύτερα και να αποφασίσει τι είδους σχέση θα έχει με την Τουρκία. Πάντα λέω ότι μπορεί ξαφνικά να έρθουμε ένα βράδυ» (Σαράγιεβο, 7/9).

Πολλοί από τους διαμορφωτές πολιτικής στη Λευκωσία και την Αθήνα αρέσκονται να κάνουν διαλογισμούς, αλλά αδυνατούν να προτείνουν μια στρατηγική για την Τουρκία. Η τακτική να αφεθούν στον χρόνο τα προβλήματα – το Κυπριακό και οι διαφορές στις θάλασσες – έφερε, όμως, τα αντίθετα αποτελέσματα. Σήμερα, ορισμένοι υπουργοί κρύβουν την αδράνειά τους και το μόνο που κάνουν είναι να υποβάλλουν στην κοινή γνώμη: τι να συζητούμε τώρα με την Τουρκία - νεο-οθωμανισμός και αναθεωρητισμός!

Αν είναι όμως έτσι τα πράγματα, τι ήθελε ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης να συναντήσει τον Ταγίπ Ερντογάν τον περασμένο Μάρτιο στην Κωνσταντινούπολη. Γιατί ο Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης επιθυμεί διακαώς να συναντήσει τον Ερσίν Τατάρ στη Νέα Υόρκη; Απαντήσεις δεν υπάρχουν…

Αξιολόγηση κινδύνου

Η Ελλάδα και η Κύπρος – το ξέρουν – δεν ευνοούνται από την κλιμακούμενη ένταση. Ένα επεισόδιο ή εμπλοκή συνοδεύεται πάντα με την πιθανότητα επιβολής τουρκικού τετελεσμένου. Η ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να ακολουθεί το παράδειγμα της κυβέρνησης Ν. Αναστασιάδη στην αξιολόγηση ενός τέτοιου σοβαρού κινδύνου. Η Κύπρος εδώ και πέντε χρόνια υφίσταται τις παραβιάσεις στη θάλασσα και το άνοιγμα των Βαρωσίων. Επέλεξε ως μόνη διαθέσιμη απάντηση να μαζεύει ψηφίσματα συμπαράστασης για την ΑΟΖ της. Ξέχασε ότι υφίσταται το πιο βαρύ τετελεσμένο από το 1974. Τώρα, όμως, το Κυπριακό βρίσκεται στον πάτο του διεθνούς ενδιαφέροντος και είναι άγνωστο πότε και ποιος θα ασχοληθεί ξανά. Θα πράξει το ίδιο και η Ελλάδα; Η μόνιμη αντιπαλότητα με την Τουρκία, τη βάζει αναγκαστικά σε συνεχή επιφυλακή, μέχρι τις τουρκικές εκλογές, και άγνωστο για πόσο ακόμα. Είναι αυτό στρατηγική;

Το ηφαίστειο ξυπνά

Χρειάζεται μια παραδοχή. Τα άλυτα προβλήματα δεν μένουν καθόλου παγωμένα. Μοιάζουν με ηφαίστειο που μπορεί να ξυπνήσει. Αυτό μπορεί να συμβεί με το Κυπριακό και τις ε/τ διαφορές ύστερα από μια μακρά περίοδο αδράνειας. Στην Κύπρο, από το 2004 κυβέρνησαν τρεις Πρόεδροι, και ιδίως ο τελευταίος, ο Ν. Αναστασιάδης, σπατάλησε 10 χρόνια, πετώντας στα σκουπίδια την πρόταση Γκουτέρες για στρατηγική συμφωνία.

Από εκείνη την ημέρα, τον Ιούλιο του 2017, η διχοτόμηση βαθαίνει με ανέγκλητες συνέπειες στο νησί. Η Τουρκία εφαρμόζει πολιτική ενσωμάτωσης των κατεχομένων, βάζει στο περιθώριο τους Τουρκοκυπρίους, ενώ – να μη διαλανθάνει της προσοχής - διαθέτει συντριπτική στρατιωτική υπεροχή στο έδαφος και τη θάλασσα.

Η Ελλάδα, με μισή ντουζίνα κυβερνήσεις από το 2004, γενικά και αόριστα «συμπαρίσταται» και «συντονίζεται» με τους Κυπρίους. Αλλά τώρα βλέπει το μέτωπο της αντιπαλότητας με την Τουρκία να επεκτείνεται συνεχώς. Το 2003 συζητούσε και ήταν σε ακτίνα συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και προσδιόρισε σημεία διαφοράς για προσφυγή στη Χάγη. Τον Δεκέμβριο του 2004, η κυβέρνηση Καραμανλή του νεότερου εγκατέλειψε την πολιτική αυτή και οι κυβερνήσεις που τη διαδέχθηκαν, κατά κανόνα «ψελλίζουν» αντί να προωθούν διάλογο με κατάληξη τη Χάγη. Σήμερα, η Ελλάδα έχει ανοιχτές αμφισβητήσεις σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, άτεγκτες τουρκικές θέσεις για το Αιγαίο και, εσχάτως, απειλές για τα νησιά που μετά το ’74 εξοπλίστηκαν για νόμιμη άμυνα.

Μόνιμες λύσεις στο ευρωπαϊκό πλαίσιο

Το ζητούμενο είναι να υπάρξει μια αντίστροφη πορεία. Η συνεχής επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων γυρίζει μπούμερανγκ για την Κύπρο, όπως ακριβώς στράφηκε σταδιακά και σε βάρος και της Ελλάδας, η ακύρωση της προοπτικής λύσης του Κυπριακού το 2017. Μια σοβαρή αξιολόγηση των συνεπειών ενός θερμού επεισοδίου Ελλάδας – Τουρκίας θα ήταν εφιάλτης για την Κύπρο. Αυτό το γνωρίζει κάθε νουνεχής πολιτικός από την εποχή του ’74 και του Καραμανλή της μεταπολίτευσης. Στο σενάριο παρατεταμένων εντάσεων, η Κύπρος είναι και πάλι ζημιωμένη. Κάθε προοπτική για το νησί στο μέλλον υφίσταται τεράστια φθορά. Το ψυχολογικό τείχος που έχει στηθεί την τελευταία πενταετία μπορεί να μην έχει προηγούμενο, ούτε σε σύγκριση με την περίοδο μετά το δημοψήφισμα του 2004.

Η διεθνής συγκυρία είναι ακόμα πιο προβληματική μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι απρόβλεπτες συνθήκες παράγουν συνεχώς αστάθεια, περισσότερες αυθαιρεσίες και επίδειξη ισχύος σε διενέξεις.

Αυτό σημαίνει ότι επείγει ο ανασχεδιασμός της εξωτερικής πολιτικής. Αν δεν αλλάξει δραστικά, η Κύπρος και η Ελλάδα θα μείνουν για πολλά χρόνια ακόμα καθηλωμένες στα διπλωματικά αναχώματα και τις εντάσεις που ήθελαν να αποφύγουν. Μια αλλαγή στην εξωτερική πολιτική έναντι της Τουρκίας προϋποθέτει προτάσεις και πρωτοβουλίες. Θέσεις που μπορούν να στηριχθούν διεθνώς σε μια ειλικρινή προσπάθεια προσέγγισης με την Τουρκία. Αλλιώς, τα προβλήματα θα διαιωνίζονται και θα μένουν εκτός διεθνούς ατζέντας.

Πότε και ποιος θα επιδιώξει μια άλλη εξωτερική πολιτική; Προφανώς σε περιβάλλον αποκλιμάκωσης με περισσότερη διπλωματία και λιγότερες φωνές. Με ποιους; Με ηγεσίες που θα αναλάβουν την ευθύνη να βάλουν ξανά το Κυπριακό και τις διαφορές με την Τουρκία στο ευρωπαϊκό πλαίσιο για συνολικές και μόνιμες λύσεις στα προβλήματα.