Ηλεκτρισμός Κύπρου

Οι υψηλές τιμές της ενέργειας είναι εδώ για να μείνουν για πολλά χρόνια ακόμα. Την περασμένη εβδομάδα, ο διευθύνων σύμβουλος της Shell, Ben van Beurden, προειδοποίησε ότι θα ήταν «φαντασία» να πιστεύουμε ότι οι ελλείψεις ενέργειας και φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα μπορούσαν να επιλυθούν γρήγορα, προσθέτοντας ότι η ΕΕ μπορεί να χρειαστεί να προετοιμαστεί για αρκετά χρόνια περιορισμών. Ο Βέλγος υπουργός Ενέργειας και άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες, υπολογίζουν ότι ίσως να διαρκέσει 5-10 χρόνια.

Η αύξηση των τιμών της ενέργειας και το κόστος ζωής θα μπορούσαν να επιδεινωθούν σε περίπτωση διακοπής της παροχής ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Οι τιμές της ενέργειας είναι πλέον ο μεγαλύτερος παράγοντας που συμβάλλει στην αύξηση του κόστους των τροφίμων και του πληθωρισμού.

Αυτό ισχύει και για την Κύπρο. Με βάση τις τιμές τον Ιούλιο, σύμφωνα με το Euronews, η Κύπρος είχε την έβδομη πιο ακριβή τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Τα επιτόκια αυξάνονται και θα συνεχίσουν να τα αυξάνονται μέχρι το 2023 –παραμένοντας υψηλά περισσότερο– επηρεάζοντας το κόστος δανεισμού και εξυπηρέτησης των δανείων. Η κυβέρνηση δεν αντιμετωπίζει σοβαρά αυτά τα ζητήματα, με αυξανόμενο κίνδυνο η Κύπρος να βρεθεί σε ντεζαβού με την οικονομική κρίση του 2013.

Οι χώρες της ΕΕ αντιδρούν στην αύξηση του ενεργειακού κόστους με διάφορους τρόπους. Οι περισσότερες έχουν μειώσει τον ΦΠΑ στους λογαριασμούς ενέργειας στα 5%-9%. Άλλες, όπως οι Κάτω Χώρες, μείωσαν τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στα καύσιμα. Άλλες παρέχουν επιχειρηματική υποστήριξη και επιδοτήσεις σε ευάλωτες ομάδες. Η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα έχουν φορολογήσει τα υπερκέρδη των εταιρειών ενέργειας για να πληρώσουν για αυτά τα οφέλη. Όμως, καθώς η κρίση αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο, το ερώτημα είναι πόσο καιρό μπορούν οι κυβερνήσεις να συνεχίσουν να επιδοτούν τους καταναλωτές; Εν τω μεταξύ, η αυξανόμενη κρίση κόστους ζωής, εάν δεν ελεγχθεί, κινδυνεύει να προκαλέσει κοινωνικές αναταραχές σε ολόκληρη την Ευρώπη αυτόν τον χειμώνα.

Αλλαγές σε εξέλιξη στην Ευρώπη

Η ΕΕ συνειδητοποίησε επιτέλους τη σοβαρότητα του προβλήματος. Το κλείσιμο του Nord Stream 1 επιδεινώνει τις προκλήσεις. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΚ) Ursula von der Leyen αναγνώρισε τον Ιούνιο ότι «οι αγορές ενέργειας σχεδιάστηκαν… πριν από είκοσι χρόνια, όταν το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) ήταν χαμηλό. Σήμερα, η αγορά είναι εντελώς διαφορετική. Οι ΑΠΕ είναι οι πιο οικονομικές και οι φθηνότερες. Το παρόν σύστημα αγοράς δεν είναι πλέον λειτουργίσιμο. Πρέπει να το μεταρρυθμίσουμε».

Χρειάστηκαν όμως οι αστρονομικές αυξήσεις στις τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας τον Ιούλιο και τον Αύγουστο για να ωθήσουν την πρόεδρο της ΕΚ να προχωρήσει από τα λόγια στη δράση. Παραδέχτηκε αυτήν την εβδομάδα ότι «οι αυξανόμενες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας εκθέτουν τώρα τα προβλήματα με τον τρέχοντα σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας».

Θα παρουσιάσει τις προτάσεις της ΕΚ για τη μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στις 14 Σεπτεμβρίου. Εκτός από τις επιδοτήσεις στις τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και τα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας που επικρατούν επί του παρόντος, οι επιλογές περιλαμβάνουν την επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή του ρωσικού φυσικού αερίου, ένα ανώτατο όριο στην τιμή του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας –όπως γίνεται σήμερα από την Ισπανία και την Πορτογαλία– και αποσύνδεση τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, που προτείνει η Ελλάδα.

Τα δύο πρώτα μπορούν να είναι μόνο βραχυπρόθεσμα και είναι κατάφωρα με δυσκολίες. Τα ανώτατα όρια τιμών του φυσικού αερίου και οι επιδοτήσεις των καταναλωτών είναι δαπανηρά, βραχυπρόθεσμα, διορθωτικά μέτρα και δεν λύνουν το πρόβλημα. Εάν επιβληθούν ανώτατα όρια στην τιμή, η Ρωσία μπορεί να διακόψει εντελώς τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη, όπως έχει ήδη υπαινιχθεί ο Πρόεδρος Πούτιν, και φθηνότερο φυσικό αέριο μπορεί να ενθαρρύνει την αύξηση χρήσης, όπως ανακάλυψε η Ισπανία.

Επί του παρόντος, η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζεται με βάση το κόστος του ακριβότερου καυσίμου που χρησιμοποιείται στην παραγωγή της, συνήθως του φυσικού αερίου. Η αποσύνδεση των τιμών επιτρέπει τον διαχωρισμό των τιμών της ενέργειας από το αυξανόμενο κόστος του φυσικού αερίου και διασφαλίζει ότι οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας θα αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος της φθηνότερης ανανεώσιμης ενέργειας. Αυτή είναι η πρόταση που πιθανότατα θα επικρατήσει.

Επιπλέον, η μαζική αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας οδήγησε σε υπερβολικά κέρδη για παραγωγούς με χαμηλό κόστος λειτουργίας –όπως η αιολική, η ηλιακή και η πυρηνική ενέργεια. Η ΕΕ σχεδιάζει να προτείνει οι χώρες να φορολογούν και να περιορίζουν τέτοια υπερβολικά κέρδη και να δαπανούν τα έσοδα σε μέτρα για τη μείωση των πολύ υψηλών λογαριασμών ενέργειας των καταναλωτών. Αυτό θα ισχύει και για τις κυπριακές εταιρείες παραγωγής ΑΠΕ.

Θα βοηθήσει την Κύπρο;

Η σύντομη απάντηση είναι όχι. Σχεδόν το 85% της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο παράγεται από τη χρήση ντίζελ και μαζούτ. Αυτά έχουν προγραμματιστεί να αντικατασταθούν από φυσικό αέριο έως τον Ιούλιο του 2023, αλλά δεν φαίνεται πιθανό αυτό να επιτευχθεί. Ως αποτέλεσμα, στο ορατό μέλλον, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο θα συνεχίσει να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πετρελαικά προϊόντα.

Οι τρέχουσες χαμηλές τιμές του πετρελαίου αναμένεται να είναι βραχύβιες. Διάφοροι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του επικείμενου εμπάργκο της ΕΕ στις ρωσικές θαλάσσιες εισαγωγές πετρελαίου στα τέλη του τρέχοντος έτους, η αναμενόμενη κινεζική οικονομική ανάκαμψη και η προειδοποίηση του ΟΠΕΚ+ ότι εξετάζει το ενδεχόμενο μείωσης της παραγωγής πετρελαίου, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τις τιμές του πετρελαίου πάνω από $110/βαρέλι στις αρχές του 2023. Η επενδυτική τράπεζα UBS προβλέπει $125/βαρέλι πετρέλαιο τους επόμενους μήνες.

Οι αποφάσεις της ΕΕ τον επόμενο μήνα, θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο για την ανάκτηση των υπερκερδών των παραγωγών ΑΠΕ στην Κύπρο. Μέχρι πρόσφατα, πληρώνονταν με συντελεστή 19-20 σεντς/kWh, ενώ το κόστος τους είναι μικρότερο από 6 σεντς/kWh. Παρόλο που αυτό το ποσοστό έχει πλέον μειωθεί από τη ΡΑΕΚ στα 11 σεντς/kWh, εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό. Αυτό υποστηρίζεται από τον τελευταίο γύρο ανταγωνιστικών προσφορών στην Ελλάδα με 34 έργα ΑΠΕ, που απέδωσαν τιμές μεταξύ 5-6 σεντς/kWh.

Η ταχύτερη υιοθέτηση των ΑΠΕ -για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για ΑΠΕ στα 45% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας έως το 2030- θα συμβάλει επίσης στη μείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά, ακόμη και εκεί, οι προκλήσεις είναι πολλές.

Οι υψηλές τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος ωθούν έναν αυξανόμενο αριθμό νοικοκυριών να εγκαταστήσει οικιακά συστήματα ηλιακής ενέργειας –κάτι που ενθαρρύνεται έντονα από τη στρατηγική REPowerEU της ΕΕ. Ωστόσο, το απαρχαιωμένο δίκτυο και η έλλειψη χωρητικότητας αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να αποδειχθούν σοβαροί περιορισμοί.

Εδώ και αρκετά χρόνια, αυτοί αναφέρονται ως οι κύριοι λόγοι για τους οποίους είναι δύσκολο να αυξηθεί η διείσδυση των ΑΠΕ πέραν του 20%-25%. Είναι αδικαιολόγητο. Η εφαρμογή τους πρέπει να επισπευσθεί. Τα έσοδα από τα δικαιώματα ρύπων μαζί με κεφάλαια από το πρόγραμμα Ανάκτησης και Ανθεκτικότητας, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό. Αλλά, υποθέτω, αυτό είναι ένα άλλο πρόβλημα που θα παραμείνει να αντιμετωπίσει η επόμενη κυβέρνηση.

Η κυβέρνηση έχει καθυστερήσει μέχρι στιγμής να αποφασίσει για την ανάκτηση υπερκερδών, αλλά οι αποφάσεις της ΕΕ αυτόν τον μήνα μπορεί τώρα να το επιβάλλουν, ούτως ή άλλως.

Τέτοια κεφάλαια, μαζί με τα δημοσιονομικά πλεονάσματα ως αποτέλεσμα των υψηλότερων από το αναμενόμενο εσόδων από ΦΠΑ και ειδικών φόρων κατανάλωσης, λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας, και από τη σχεδόν κατά τα δύο-τρίτα αύξηση των εσόδων από τα δικαιώματα ρύπων σε σύγκριση με το 2021, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να βοηθηθούν τα ευάλωτα νοικοκυριά που θα συνεχίσουν να υπόκεινται σε υψηλούς λογαριασμούς ενέργειας μετά τον Δεκέμβριο.

Οι αποφάσεις της ΕΕ θα μπορούσαν επίσης να σταματήσουν το φαρσικό παιχνίδι πινγκ-πονγκ μεταξύ της κυβέρνησης, που αδυνατεί να αντιμετωπίσει σοβαρά τον αντίκτυπο των υψηλών τιμών ενέργειας, και του κοινοβουλίου, που υποβάλλει προτάσεις που σε ορισμένα σημεία δεν συνάδουν με την Οδηγία ΦΠΑ της ΕΕ, σχετικά με τη μείωση του ΦΠΑ στους λογαριασμούς ενέργειας.

Το απαρχαιωμένο μοντέλο/σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου πρέπει να ανανεωθεί και να εκμοντερνιστεί. Απαιτεί επείγουσα προσοχή από τη νέα κυβέρνηση. Πρέπει να πάμε από τις αόριστες δηλώσεις σε συγκεκριμένες ενέργειες.

*Ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου