Ανάκαμψη V, U, L, I ή Nike Swoosh και ιεραρχίες ανικανότητας

Σε πρόσφατο άρθρο του στο «Project Syndicate», ο οικονομολόγος Nouriel Roubini, γνωστός ως “Dr. Doom”, σκιαγράφησε με ιδιαίτερα ζοφερό, ως συνηθίζει, τρόπο τα μέχρι στιγμής χαρακτηριστικά της οικονομικής επίπτωσης της πανδημίας.
Συγκρίνοντας τις οικονομικές απώλειες με τις αντίστοιχες του 2008, αλλά και της μεγάλης ύφεσης στις αρχές του 20ου αιώνα, υποστήριξε ότι κατά την τελευταία μεγάλη κρίση η οικονομική αποδιοργάνωση χρειάστηκε τρία χρόνια για να εξελιχθεί, ενώ στην παρούσα συγκυρία χρειάστηκε τρεις βδομάδες. Υποστήριξε ότι η παρατηρούμενη πτώση στη συνολική ζήτηση είναι ελεύθερη, αφού κατανάλωση, κεφαλαιουχικές δαπάνες και έξοδα μειώνονται κάθετα. Οι δε εκτιμήσεις για τύπου V, U ή L ανάκαμψη μάλλον δεν επιβεβαιώνονται υπό τις περιστάσεις. Πιθανόν να βρισκόμαστε ήδη αντιμέτωποι με μια τύπου Ι κατάσταση. Δηλαδή με μια κάθετη πτώση.
Αφού εξηγεί τα διάφορα σενάρια αντίδρασης, ακολούθως τα συνδέει και με τρέχοντα γεωπολιτικά γεγονότα που υποβόσκουν. Και καταλήγει στο ότι η τριλογία αποτελούμενη από τον συνδυασμό των ρίσκων μιας ανεξέλεγκτης πανδημίας, της χρήσης ανεπαρκών οικονομικοπολιτικών εργαλείων και γεωπολιτικών «λευκών κύκνων» δύναται να σπρώξει την παγκόσμια πραγματικότητα σε μια ύφεση διαρκείας και σε μια ανεξέλεγκτη κατάρρευση των χρηματαγορών.
Σε μια παρόμοια, σε κάποιο βαθμό αλλά με διαφορετικό ύφος, εκτίμηση ο επικεφαλής οικονομολόγος του οίκου Moody’s, Mark Zandi, μίλησε για μια ανάκαμψη τύπου “Nike swoosh”, σύμφωνα με την οποία στο τέταρτο τρίμηνο η οικονομία θα προχωρά «κουτσαίνοντας». Ήδη η Κίνα ανακοίνωσε αποκατάσταση της παραγωγής σε βαθμό 96%. Αλλά ακόμα δεν ξέρουμε ποιος και πότε θα αγοράσει αυτά που τελικά θα παραχθούν. Τέλος, ο νομπελίστας Joseph Stiglitz υποστήριξε ότι αν η τρέχουσα κρίση διαρκέσει μέχρι το καλοκαίρι τότε οι αρνητικές επιπτώσεις της θα διογκωθούν. Ανάλογες εκτιμήσεις έγιναν και γίνονται από πολλούς άλλους οικονομολόγους, διεθνώς και στην Κύπρο. Τι όμως θα συμβεί στην πραγματικότητα;
Στην πραγματικότητα κανένας δεν ξέρει. Αυτή είναι η αλήθεια. Είναι άλλωστε γνωστό το χιουμοριστικό ρητό του Laurence J. Peter ότι «ο οικονομολόγος είναι αυτός που θα σου πει αύριο γιατί αυτό που προέβλεψε χτες δεν έγινε σήμερα». Παρένθεση, o Peter είχε γίνει γνωστός για τη θεωρία του περί ηγεσίας, που υποστήριζε, βάσει ερευνών, ότι σε μια ιεραρχική πορεία ανέλιξης κάποιος ανελίσσεται μέχρι τον βαθμό της «ανικανότητάς» του, με αποτέλεσμα να βρίσκονται συνήθως στην κορυφή ιεραρχιών οι ανίκανοι για τον ρόλο που προήχθησαν να αναλάβουν. Αυτό δεν είναι και τόσο αστείο στις μέρες που βιώνουμε. Όλοι καταλαβαίνουμε τι σημαίνει. Κλείνει η παρένθεση.
Έχοντας υπόψη, λοιπόν, την έντονη αβεβαιότητα που βιώνει η υφήλιος, η μόνη επιλογή είναι η διαφάνεια και η ευελιξία. Διαφάνεια ως προς τις προθέσεις των μέτρων που λαμβάνονται. Ευελιξία ως προς τα εργαλεία και τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται. Όπως και στην περίπτωση της αντιμετώπισης της πανδημίας, για την οποία γίνονται διαγνώσεις, εξετάζονται φάρμακα και θεραπείες και εφαρμόζονται μηχανισμοί αντιμετώπισής της, αντίστοιχα και στην οικονομική διαχείριση χρειάζεται η ίδια προσέγγιση. Τα μέτρα που προτιθέμεθα να υιοθετήσουμε και οι πολιτικές που σχεδιάζαμε χθες μπορεί να μην είναι χρήσιμα αύριο. Αλλά ποτέ δεν μπορούν να είναι χωρίς στόχο.
Στην Κύπρο αντιδράσαμε σχετικά γρήγορα και δυναμικά. Ο υπουργός Οικονομικών και ο κεντρικός τραπεζίτης κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση. Και ορθά δηλώνουν την ετοιμότητά τους να επανασχεδιάσουν ό,τι και όπως απαιτείται από τις συνθήκες, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας. Ορθά σκέφτονται ότι η νομισματική επέκταση πρέπει να τρέξει παράλληλα με τη δημοσιονομική. Το λεγόμενο “helicopter money” είναι ο μόνος τρόπος. Με στόχο μέτρα που να αφορούν απευθείας τον πολίτη, τον εργαζόμενο, την επιχείρηση, πέραν του δανεισμού. Χρειάζεται η ενίσχυση του πορτοφολιού του κάθε πολίτη με ρευστό, με τις ταχύτερες δυνατές διαδικασίες. Υπό τις παρούσες συνθήκες χαμηλού πληθωρισμού και αρνητικών επιτοκίων και πέραν των όποιων περιορισμών κρατικής στήριξης. Και πέραν του καθολικού δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Μια απευθείας πληρωμή ενός ουσιαστικού μηνιαίου ποσού. Στοχευμένα και, ως μιας ήδη δημόσιας εισήγησης, στη βάση των περσινών συνεισφορών στο ταμείο κοινωνικών ασφαλίσεων, ως αναλογία δηλωμένου εισοδήματος, αντί στη βάση της εκτίμησης της απώλειάς του, που ακόμα δεν μπορεί να υπολογιστεί.
Ταυτόχρονα, χρειάζεται δυναμικότερη περιστολή των υποχρεώσεων προς το κράτος, με έμφαση στους ημικρατικούς. Για παράδειγμα, η μείωση 10% στην τιμή ηλεκτρισμού είναι μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά δεν είναι αρκετή. Αυτή τη στιγμή κανένας ημικρατικός οργανισμός δεν πρέπει να κερδίσει χρήματα από οποιαδήποτε επιχείρηση ή πολίτη.
Και να υποστηριχθεί πολιτικά στις Βρυξέλλες η κάλυψη των δημοσιονομικών απωλειών μέσω νέου δανεισμού του κράτους, αλλά και μέσω απευθείας άντλησης χρημάτων από την έκδοση κρατικού ομολόγου, ακόμα και εγχώριου, όπως και ευρωπαϊκού, που θα είναι απαραίτητο να γίνει ό,τι και αν υποστηρίζουν κάποια κράτη. Χρειάζεται, όμως, προσοχή για να μην δημιουργηθούν συνθήκες που θα οδηγήσουν σε μια νέα, άλλου τύπου, δημοσιονομική κρίση αμέσως με την παρέλευση της υφιστάμενης στενότητας. Ειδικά αν προσμετρηθεί και η δυσοίωνη παράμετρος ωρίμανσης χρέους μεγάλου αριθμού κρατών διεθνώς πριν το τέλος του τρέχοντος έτους σε συνθήκες μη εκτέλεσής του.
Μαζί με τα πιο πάνω, χρειάζεται και μια ευρύτερη και δυναμικότερη πολιτική επέκτασης μέσω στρατηγικών δημόσιων δαπανών. Ήδη ο Πρόεδρος των ΗΠΑ μίλησε για ένα πρόγραμμα ανάπτυξης δύο τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Αντίστοιχη πρόταση υπέβαλε δημόσια και ο Michael Bloomberg σε πρόσφατο άρθρο του. Ένα νέο new deal. Στην Κύπρο, αντίστοιχα, θα μπορούσαμε να μην παγώσουμε τα μεγάλα έργα, αλλά να τα πολλαπλασιάσουμε και να τα εκτελέσουμε μέσω ευρύτερων συνεργασιών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, σε όλους τους τομείς δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένων και των αποκρατικοποιήσεων με την απαραίτητη συμμετοχή ξένων στρατηγικών συνεργατών προστιθέμενης αξίας, μόλις τούτο επιτραπεί. Και γι’ αυτό θα χρειαστούν να υιοθετηθούν αμέσως μεταρρυθμίσεις, ακόμα και συνταγματικές που αφορούν τη δομή, τη λειτουργία και τη λήψη αποφάσεων από το κράτος. Που πρέπει να ενδυναμωθεί θεσμικά και μακριά από μικροπολιτικούς ερασιτεχνισμούς και τις όποιες ιεραρχίες ανικανότητας… για να ξαναθυμηθούμε τον Laurence J. Peter.