Έχει θέση ο επαγγελματικός προσανατολισμός και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση;

Κανένας δε φτάνει ξαφνικά στα 17 ή 18 έχοντας συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και δεξιότητες. Τα ενδιαφέροντα, οι αξίες και οι δεξιότητες αναπτύχθηκαν και καλλιεργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. Η επαγγελματική ανάπτυξη ουσιαστικά αρχίζει στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Το παιδί ήδη από την ηλικία των 3-4 ετών αρχίζει και διερευνά στοιχεία που σχετίζονται με την εργασία: «Τι σημαίνει “δουλειά”;», «Γιατί ο μπαμπάς και η μαμά πηγαίνουν στη δουλειά;», «Τι κάνει ένας υδραυλικός;» κ.ο.κ. Οι πληροφορίες αυτές του δημιουργούν περισσότερες απορίες και του δίνουν την ευκαιρία να πειραματιστεί και να φανταστεί τον εαυτό του σε διάφορους εργασιακούς ρόλους, με παιχνίδια όπως «Παίζω τον γιατρό», «Παίζω τον δάσκαλο» κ.ο.κ. Για τον λόγο αυτό, πολλά νηπιαγωγεία έχουν ήδη διαμορφωμένες «γωνιές» με διάφορα επαγγέλματα, δίνοντας τη δυνατότητα στα παιδιά, μέσω του συμβολικού παιχνιδιού, να πειραματιστούν και να μάθουν για τα επαγγέλματα.

Τα παιδιά αρχίζουν από πολύ νωρίς να αναπτύσσουν την επαγγελματική τους αυτοαντίληψη, τις επαγγελματικές τους αξίες και μέχρι την ηλικία των 12 ετών τα περισσότερα παιδιά είναι σε θέση να κάνουν κάποιες πιλοτικές επαγγελματικές επιλογές και να μπορούν να τις δικαιολογήσουν. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός στο δημοτικό σχολείο θα πρέπει ουσιαστικά να στοχεύει:

• στην ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με τις εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και άλλες επιλογές που θα είναι διαθέσιμες, καθώς προχωρούν στο σχολείο και στον κόσμο των ενηλίκων
• στην κατανόηση της σχέσης μεταξύ των ικανοτήτων, των ενδιαφερόντων και των σχετικών χαρακτηριστικών με τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές
• στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που θα είναι χρήσιμες στο μέλλον (λ.χ. δεξιότητα λήψης απόφασης, διεκδικητικότητα, δημιουργικότητα).

Με άλλα λόγια, ο επαγγελματικός προσανατολισμός στο δημοτικό σχολείο δεν αποσκοπεί στο να εξαναγκάσει τα παιδιά να κάνουν πρόωρες επιλογές, αλλά στο να αποφύγει το πρόωρο κλείσιμο των μελλοντικών επιλογών και στην καλύτερη προετοιμασία τους. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, είναι σημαντικό οι δραστηριότητες επαγγελματικού προσανατολισμού στο δημοτικό σχολείο να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος του σχολικού ακαδημαϊκού σχεδιασμού και της διαδικασίας μετάβασης. Η μεγαλύτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στο πώς θα βοηθήσουμε το άτομο να αναπτύξει χαρακτηριστικά που θα του είναι απαραίτητα για να σχεδιάσει τη σταδιοδρομία του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ενώ παλαιότερα τα ερωτήματα ήταν «Σε ποιο επάγγελμα να κατευθυνθώ, που να ταιριάζει με τα προσωπικά χαρακτηριστικά μου;» και «Σε ποιο επάγγελμα να κατευθυνθώ, ώστε να βρω εργασία;» (και άρα η έμφαση δινόταν στην ηλικία των 17-18 που γίνονται οι επιλογές), τώρα έχουν γίνει «Πώς θα σχεδιάσω τη σταδιοδρομία μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο;» και «Πώς θα αναπτύξω δεξιότητες, που θα με βοηθήσουν να ανταποκριθώ στις προκλήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας;» (και άρα η έμφαση δίνεται σε όλη την εξελικτική πορεία του ατόμου).

Στο σημείο αυτό, γίνεται φανερό ότι η έννοια που αποδίδουμε στον επαγγελματικό προσανατολισμό είναι η με συστηματικό τρόπο υποβοήθηση της επαγγελματικής ανάπτυξης του ατόμου. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, οι οποίες σχετίζονται με την ευελιξία, το ενεργητικό ενδιαφέρον για τη σταδιοδρομία, την ανάληψη πρωτοβουλιών, τη δημιουργικότητα, την προσαρμοστικότητα, την αυτοεκτίμηση, την υπευθυνότητα, τις κοινωνικές δεξιότητες, την ανάπτυξη κοινωνικού δικτύου, τις διαπολιτισμικές δεξιότητες, την αυτοαποτελεσματικότητα κ.α. Τέτοιες δεξιότητες προσωπικής ευελιξίας εκτιμώνται όλο και περισσότερο στην αγορά εργασίας και κατά συνέπεια, πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο του επαγγελματικού προσανατολισμού σε μικρότερες ηλικίες. Οι δεξιότητες αυτές δε σχετίζονται άμεσα με την πληροφόρηση για τα επαγγέλματα και μπορούν να αναπτυχθούν μέσω του τρόπου διδασκαλίας στα πλαίσια πολλών μαθημάτων του σχολείου.

Οι δάσκαλοι του δημοτικού σχολείου μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση δραστηριοτήτων επαγγελματικού προσανατολισμού. Τα μαθήματα, οι γραπτές ασκήσεις και οι δραστηριότητες δίνουν την ευκαιρία στους/στις μαθητές/τριες να συμμετάσχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και να διατυπώσουν την ανάπτυξη μιας προσωπικής γνώμης σχετικά με θέματα που σχετίζονται με τη σταδιοδρομία. Κατά συνέπεια, οι μαθητές/τριες αποκτούν κριτική σκέψη και ανεξαρτησία, αναπτύσσουν δεξιότητες ζωής (αυτοπαρουσίαση, ομαδικό πνεύμα, υπευθυνότητα) και μαθαίνουν πώς οι σχολικές εμπειρίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διερεύνηση και την προετοιμασία για το μέλλον.

Δρ. Νίκος Δρόσος, Επίκουρος Καθηγητής Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Συμβουλευτικής, Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών & Επιστημών της Συμπεριφοράς, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου προσφέρει δωρεάν καθοδήγηση και συμβουλευτική επαγγελματικού προσανατολισμού. Μάθε περισσότερα στην ιστοσελίδα www.euc.ac.cy ή επικοινωνήστε στο ariadne@euc.ac.cy και στο 22713000.