Ο οδοστρωτήρας Τραμπ και η Κύπρος

Οι εξελίξεις στο διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό είναι καταιγιστικές για τα ζητήματα ασφάλειας της Ευρώπης. Mπορεί να αποδειχθούν και σοκαριστικές σε κατοπινό στάδιο αν η ηγεσία της Κύπρου δεν κινηθεί γρήγορα και αποφασιστικά για τη λύση του Κυπριακού που τόσο πολύ άργησε. Βασικές, θεμελιωμένες αρχές του διεθνούς δικαίου για δεκαετίες, όπως η ακεραιότητα των κρατών, υποχωρούν και σίγουρα επηρεάζουν καίρια την Κύπρο. Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, την οποία αλλάζει σαν «οδοστρωτήρας» ο Τραμπ, τι κάνει άραγε η κυπριακή ηγεσία;

Σιωπή

Η δραστηριότητα του Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη τις τελευταίες ημέρες σε άμεση σχέση με τα επίμαχα (Ουκρανία, Γάζα) είναι πενιχρή. Η σιωπή του ολοφάνερη. Έλαβε μέρος σε μια έκτακτη συνεδρίαση (18/2) μέσω τηλεδιάσκεψης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Με βάση όσα δημοσιοποιήθηκαν, ανέπτυξε θέσεις που θα μπορούσαν να συνταχθούν από έναν χαμηλόβαθμο διπλωμάτη: η ΕΕ να λειτουργήσει με ενότητα, η ασφάλεια της Ουκρανίας είναι και η ασφάλεια της Ευρώπης. Η ΕΕ να αναπτύξει τις αμυντικές και στρατιωτικές δυνατότητές της. Τίποτα πέραν αυτών δεν ακούστηκε δημοσίως από τον Χριστοδουλίδη που είναι συνήθως πολύ δραστήριος και ομιλητικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ούτε, όμως, έγινε και κάποια ειδική συνεδρίαση στο Προεδρικό ή ανταλλαγή απόψεων αυτών που διαμορφώνουν πολιτική για την πιθανή επίδραση των εξελίξεων στην Κύπρο.

Ο Χριστοδουλίδης δεν είναι βέβαια ο μόνος Ευρωπαίος ηγέτης που αποφεύγει οποιαδήποτε δημόσια αναφορά επί της ουσίας στα όσα κάνει ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι δημόσιες υπερβολές -το γεωπολιτικό αποτύπωμα, ο ρόλος της Κύπρου κ.ο.κ.- δίνουν τη θέση τους στη σιωπή. Άλλο όμως να προσγειωθεί κανείς στην πραγματικότητα και άλλο να κοιτάζει κατάματα τα συσσωρευμένα προβλήματά του.

Τεκτονικές αλλαγές

Η πραγματικότητα δείχνει τεκτονικές αλλαγές στη σκακιέρα της Ευρώπης. Η διαφοροποίηση που κάνουν οι ΗΠΑ εδραιώνει τις απαιτήσεις της Ρωσίας και παραμερίζει τους Ευρωπαίους από την ισορροπία ασφάλειας. Τα διλήμματα για τους Ουκρανούς είναι εκβιαστικά -το αντάλλαγμα βαρύ σε εδάφη και πλουτοπαραγωγικούς πόρους, τους οποίους απαιτούν με διαφορετικά μέσα τόσο ο Πούτιν όσο και ο Τραμπ.

Οι εκλογές στη Γερμανία την Κυριακή (23/02) μπορεί να λειτουργήσουν ως μια ηχηρή προειδοποίηση για τους Ευρωπαίους ότι πρέπει να κινηθούν γρήγορα για να συγκροτήσουν νέες δομές αμυντικής συνεργασίας και στρατιωτικών συνεισφορών. Θα βασιστούν, πιθανότατα, σε ένα διαφορετικό σύστημα αποφάσεων, αφού είναι αδήριτη η ανάγκη για «τρίτους» εταίρους και συνεισφορείς σε στρατό και υποδομές. Σίγουρα ανάμεσά τους είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία, η Νορβηγία. Αν το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) δικαιωθεί στην κάλπη, οι Γερμανοί θα πρέπει να αντιδράσουν με στιβαρή κυβέρνηση συνασπισμού ευρωπαϊστών και να πάρουν στρατηγικές αποφάσεις που δεν έχουν συνηθίσει. Η Γαλλία με τον Μανουέλ Μακρόν αναζητεί τρόπους επείγουσας συνεργασίας με το Ηνωμένο Βασίλειο και ταξιδεύει στην Ουάσινγκτον με τον Βρετανό Πρωθυπουργό σε μια προσπάθεια να μην ραγίσει εντελώς η ευρωατλαντική σχέση. Πολλά αλλάζουν ραγδαία και θα γίνουν πιο δραστικές οι προεκτάσεις τους, αν φανεί ξεκάθαρα ότι τελικά ο Τραμπ στοχεύει στην αποδυνάμωση της ΕΕ, υποσκάπτοντας το εγχείρημα ενοποίησης.

Ασκήσεις σκοπιμότητας

Τα ρευστά γεγονότα συνιστούν από μόνα τους πρώτου μεγέθους πρόκληση η Κύπρος να εξετάσει τις πραγματικές επιλογές της. Ποιο είναι το διακύβευμα ασφάλειας για το μοιρασμένο νησί τώρα που προσφέρεται η δυνατότητα για μια νέα προσπάθεια του ΟΗΕ για λύση του Κυπριακού - άτυπη Πενταμερής (18 - 19 Μαρτίου); Όμως, στο Προεδρικό δεν παρατηρείται κάποια εγρήγορση. Όλα συνεχίζουν σε ρυθμό ρουτίνας και με ασκήσεις με έντονα χαρακτηριστικά σκοπιμότητας.

Ο Χριστοδουλίδης θα μπορούσε τουλάχιστον να ανταλλάξει εκ νέου ορισμένες απόψεις με πολιτικούς αρχηγούς -όσα ειπώθηκαν (14/02) έχουν ξεπεραστεί από τα γεγονότα. Στο Προεδρικό, όμως, υπάρχουν προκαθορισμένες ιεραρχήσεις. Είναι αμφίβολο κατά πόσο, σε αυτές τις συνθήκες, τα ταξίδια του Χριστοδουλίδη στο Κάιρο θα αλλάξουν τις αιτίες -πολιτικές και εμπορικές- που άφησαν για 15 χρόνια ανεκμετάλλευτο το φυσικό αέριο στην κυπριακή ΑΟΖ.

Για τον Χριστοδουλίδη υπάρχει ένα ζήτημα, χωρίς εύκολη απάντηση. Αφορά τον τρόπο που διαβουλεύεται και αποφασίζει στο Κυπριακό. Επί της διετούς θητείας του, εξήγγειλε νέο θεσμό, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, όρισε επικεφαλής του τον ήδη συνεργάτη του στην ΚΥΠ, τέως πρέσβη Τάσο Τζιωνή, αλλά δεν ακούστηκε να χρειάστηκε να συνεδριάσει το Σώμα, τώρα που όλα είναι σε κινούμενη άμμο. Όλοι ξέρουν ότι ο Χριστοδουλίδης περιστοιχίζεται και διαβουλεύεται μόνο από μερικούς έμπιστους ομοϊδεάτες του. Ενόψει Πενταμερούς συγκρότησε δύο ομάδες Κυπριακού, αλλά κανείς δεν ξέρει πότε και πώς συνεδριάζουν, αν έχουν πραγματική εντολή για προεργασία και παραγωγή έργου. Με αυτή την πρόχειρη εργασία θα ταξιδέψουν όλοι στη Γενεύη κι ας αλλάζει όλος ο κόσμος γύρω τους.

Η κυπριακή ηγεσία βλέπει πια τον χρόνο να μετράει αντίστροφα. Σπατάλησε 20 χρόνια στην ΕΕ χωρίς να αξιοποιήσει την ένταξη για να λύσει το Κυπριακό. Έχασε ευκαιρίες και παραμένει αναποφάσιστη, παγιδευμένη από τη δογματική διπλωματία της. Οι διαπραγματευτές που όρισαν οι Χριστοδουλίδης και Τατάρ συναντώνται -κατά το πρότυπο παρωχημένων εποχών- για να μην καταλήγουν πουθενά, σε κανένα μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Η αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας του ΟΗΕ Ντι Κάρλο δεν έκρυψε την απογοήτευσή της για την ανελαστικότητα των δύο και την ασάφεια των λόγων τους.

Έτσι θα πάει η Κύπρος στην Πενταμερή. Κι όμως, η συμμετοχή στην ΕΕ παραμένει το μόνο εφικτό σενάριο πάνω στο οποίο μπορεί να ελπίζει για να μην παρασυρθεί σαν καρυδότσουφλο από τις εξελίξεις. Πιθανόν ο Χριστοδουλίδης να προτιμά την επιβεβαίωση των αδιεξόδων στη Γενεύη, παρά συγκροτημένες πρωτοβουλίες στα Ευρωτουρκικά για να γίνουν επωφελείς διασυνδέσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Ο φοβικός τρόπος που διαβάζει το Προεδρικό την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στις διεθνείς εξελίξεις γίνεται ξανά το βολικό της άλλοθι.

Αν ο Χριστοδουλίδης δεν σκεφτεί έγκαιρα αλλάζοντας το παράδειγμα (έναντι της Τουρκίας), πολύ πιθανόν οι συζητήσεις της Άγκυρας με ισχυρούς Ευρωπαίους εταίρους στα ζητήματα άμυνας να προχωρήσουν ερήμην της Κύπρου. Όχι μόνο θα χάσει η Κύπρος την ευκαιρία, αλλά θα υπερφαλλαγισθεί από τις εξελίξεις.

*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)