Σερβία: «Φτάνει πια η σιωπή» και η διαφθορά

Δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στο Νόβι Σαντ, τρεις μήνες μετά το δυστύχημα στον κεντρικό σταθμό της πόλης που σκότωσε 15 ανθρώπους. Ζητούν πλήρη διαφάνεια και απόδοση ευθυνών.Την περασμένη Τρίτη, ο πρωθυπουργός της Σερβίας Μίλος Βούτσεβιτς παραιτήθηκε σε μια προσπάθεια να αμβλύνει τις πολιτικές εντάσεις μετά από σχεδόν τρεις μήνες μαζικών διαδηλώσεων κατά της διαφθοράς. Οι διαδηλώσεις ξέσπασαν με πρωτοβουλία φοιτητών μετά την κατάρρευση του στεγάστρου του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ την 1η Νοεμβρίου του 2024, η οποία είχε ως θύματα 15 νεκρούς και δύο βαριά τραυματίες. Αλλά οι Σέρβοι θεωρούν ότι το μαχαίρι θα πρέπει να πάει πολύ βαθύτερα για να ξεριζώσει το καρκίνωμα της διαπλοκής που κατατρώει τη χώρα. Δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν ξανά το Σάββατο σε όλη τη χώρα με κεντρικό σύνθημα «Φτάνει πια η σιωπή».

Η τραγωδία, που πολλοί συγκρίνουν και με το δυστύχημα των Τεμπών, σε ό,τι αφορά τα βαθύτερα αίτιά της, έφερε στο προσκήνιο ισχυρισμούς για διαφθορά και αμέλεια, ιδίως όσον αφορά τις κρατικές συμβάσεις και τη διαχείριση έργων υποδομής. Σύμφωνα με δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων, για την ανακαίνιση του σταθμού δαπανήθηκαν περίπου 16 εκατομμύρια ευρώ, σχεδόν πενταπλάσια δηλαδή από την αρχική εκτίμηση των 3,5 εκατομμυρίων ευρώ που είχε δώσει η εταιρεία που σχεδίασε και ανέλαβε το έργο. Μέχρι στιγμής δεν έχουν δοθεί εξηγήσεις για την παρέκκλιση αυτή.

Η μάστιγα των απευθείας αναθέσεων

Ο κύριος ανάδοχος του έργου ορίστηκε χωρίς διαγωνισμό, με απευθείας ανάθεση. Η έλλειψη ανταγωνισμού και διαφάνειας στην επιλογή των υπεργολάβων δημιουργεί εύλογες υποψίες για διογκωμένες τιμές και πιθανή διαφθορά. Η κυβέρνηση επιμένει ότι έχει δώσει στη δημοσιότητα όλα τα σχετικά έγγραφα, αλλά το γραφείο Σερβίας της Διεθνούς Διαφάνειας επεσήμανε την απόκρυψη βασικών οικονομικών στοιχείων από το κοινό, συμπεριλαμβανομένου του πίνακα τιμών, που δείχνει πόσο δεσμεύτηκε να πληρώσει η κυβέρνηση για την ανακαίνιση και γιατί αυτό θεωρήθηκε λογικό.

Μετά από αρκετές διαμαρτυρίες στο Νόβι Σαντ και το Βελιγράδι, φοιτητές από όλη τη χώρα ξεκίνησαν εκστρατεία, που βρήκε ευρεία υποστήριξη από την κοινή γνώμη, απαιτώντας τη δημοσίευση όλων των εγγράφων που σχετίζονται με την κατασκευή. Ως απάντηση οι διαδηλωτές αντιμετώπισαν αντίποινα, συμπεριλαμβανομένων βίαιων επιθέσεων, παρενόχλησης από την Υπηρεσία Πληροφοριών Ασφαλείας και εκστρατειών δυσφήμισης στα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης. Ο πρόεδρος της χώρας Αλεξάνταρ Βούτσιτς επιμένει να μιλάει για κινητοποιήσεις υποκινούμενες από το εξωτερικό.

Βαθιά ριζωμένη διαφθορά

Ο εισαγγελέας έχει στο μεταξύ απαγγείλει κατηγορίες κατά 13 αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένου του πρώην υπουργού Κατασκευών για παραβιάσεις της δημόσιας ασφάλειας και αμέλεια. Ωστόσο, η έρευνα εξακολουθεί να προσπαθεί να παρακάμψει το βαθύτερο ζήτημα κατά τη γνώμη πολλών αναλυτών και των φοιτητών που συνεχίζουν τις διαμαρτυρίες, δηλαδή τη διαφθορά που πολλοί πιστεύουν ότι οδήγησε σε αυτή την τραγωδία.

Όπως έχει εκτιμήσει η Διεθνής Διαφάνεια στον αποκαλούμενο Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς για το 2023, η Σερβία δυσκολεύεται να διώξει και να επιβάλει κυρώσεις σε δημόσιους υπαλλήλους που κάνουν κατάχρηση της θέσης τους. Η συγκέντρωση εξουσίας και η έλλειψη θεσμικής ανεξαρτησίας αποδυναμώνουν περαιτέρω τις προσπάθειες της χώρας για την καταπολέμηση της διαφθοράς: τα εποπτικά όργανα, παρά τις σαφείς εντολές, περιορίζονται να δράσουν - ιδίως όταν εμπλέκονται υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι.

Έκκληση από τη Διεθνή Διαφάνεια

Σε ανακοίνωσή της η οργάνωση καλεί την κυβέρνηση και το υπουργείο Κατασκευών, Μεταφορών και Υποδομών να δημοσιεύσουν χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση όλες τις πληροφορίες σχετικά με την υπόθεση, καθώς και για όλα τα άλλα έργα που δεν έχουν ανατεθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων. Οι πληροφορίες αυτές, όπως επισημαίνεται, είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου ότι τα κυβερνητικά επενδυτικά σχέδια της Σερβίας για τις υποδομές βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε αδιαφανείς και μη ανταγωνιστικές δημόσιες συμβάσεις με αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ να δαπανώνται ετησίως.

«Τα θεσμικά όργανα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην κοινωνία των πολιτών και στις φωνές των διαδηλωτών, ανταποκρινόμενα στις εκκλήσεις τους για λογοδοσία. Αυτή η τραγωδία θα πρέπει να αποτελέσει ένα κάλεσμα αφύπνισης για την πρόληψη μελλοντικών καταστροφών. Μόνο με τη διασφάλιση της διαφάνειας και της κατάλληλης εποπτείας στα έργα υποδομής μπορεί να αποκατασταθεί η πραγματική λογοδοσία», αναφέρει χαρακτηριστικά η δημόσια ανακοίνωση της οργάνωσης