Κώστας Σημίτης: Μια προσωπική μαρτυρία του Ανδρέα Μαυρογιάννη

Πριν από μερικές μέρες πέθανε ο Κώστας Σημίτης, για οκτώ χρόνια Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος απέτισε φόρο τιμής στην πολύ σημαντική αυτή προσωπικότητα που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική ιστορία της Ελλάδος στο τέλος του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα. Ζητήσαμε από τον Ανδρέα Μαυρογιάννη, που τον είχε γνωρίσει καλά να μας μιλήσει γι' αυτόν.

«Αιώνια ευλογία να είναι η μνήμη του. Όντως το έργο του ως υπουργού από το 1981 σε διάφορες κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου αλλά και στην οικουμενική κυβέρνηση του Ξενοφώντος Ζολώτα και στη συνέχεια για οκτώ χρόνια Πρωθυπουργός από το 1996 ώς το 2004 είναι πολύ σπουδαίο και τον κατατάσσει στους μεγάλους εξορθολογιστές και εκσυγχρονιστές. Άνθρωπος των σχεδιασμών και των πράξεων, μεθοδικός και αποφασιστικός, μακριά από μεγαλόγδουπες και κενές διακηρύξεις, με όραμα και στόχους, κατάφερε με μεγάλη μαεστρία και απίστευτη δεινότητα να οδηγήσει την Ελλάδα πολλά βήματα εμπρός. Βεβαίως όπως είναι φυσικό και αναμενόμενο. υπάρχουν και αμφισβητήσεις και απόδοση ευθυνών για διαρθρωτικές αδυναμίες κ.λπ., που όμως δεν μπορούν να επισκιάζουν την τεράστια προσφορά του στον τόπο. Ήταν ένα μεγάλος statesman, πολιτικός μεγάλης εμβέλειας, αδιάφθορος, καλλιεργημένος, πολιτισμένος, διανοητής, απεχθανόταν τον λαϊκισμό και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης διεθνώς. Μετά την αποχώρησή του από την πρωθυπουργία γινόταν για κάποια χρόνια λόγος, για ανάληψη από μέρους του, μεγάλου ευρωπαϊκού ή διεθνούς αξιώματος.

Ήξερα πολύ λίγα για τον Κώστα Σημίτη τη δεκαετία του '80 και στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '90, που υπηρέτησε σε διάφορες υπουργικές θέσεις. Ήταν εκπρόσωπος της λεγόμενης γερμανικής σχολής, πανεπιστημιακός και από τους ιδρυτές του ΠΑΣΟΚ, είχε χτίσει προοδευτικά τη φήμη πολύ σοβαρού, συγκροτημένου και αποτελεσματικού υπουργού, με ισχυρό υπόβαθρο σε θέματα οικονομίας και ανάπτυξης. Στην Κύπρο δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός, αλλά αντιμετωπιζόταν από πολλούς με κάποια δυσπιστία. Μην ξεχνούμε πως στα μέσα της δεκαετίας του '90 ήταν στις δόξες της η συζήτηση και οι μεγαλοστομίες για το δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου, σε μια περίοδο που προσπαθούσαμε να πείσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση να ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Κύπρο.

Θα ήθελα όμως κυρίως εδώ να σταθώ στην προσωπική μου μαρτυρία. Συνάντησα για πρώτη φορά τον Κώστα Σημίτη προς το τέλος του 1995, μετά που είχε αποχωρήσει από την κυβέρνηση και λίγες μέρες πριν ασθενήσει σοβαρά ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου. Επισκέφθηκε την Κύπρο μαζί με τον Ευάγγελο Γιαννόπουλο. Ήρθαν στο Υπουργείο Εξωτερικών και συνάντησαν τον τότε υπουργό Εξωτερικών, τον αείμνηστο Αλέκο Μιχαηλίδη. Ήμουν και εγώ παρών στη συνάντηση, διευθυντής τότε του γραφείου του υπουργού Εξωτερικών. Είχαμε μια πολύ ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων. Έγιναν επίσης δεκτοί από τον Πρόεδρο Κληρίδη και είχαν μια σειρά από άλλες συναντήσεις. Η επίσκεψη και οι συναντήσεις αυτές δεν ήταν ξένες, όπως καταγράφει ο ίδιος, προς τον σχεδιασμό της μετα-Παπανδρεϊκής περιόδου του ΠΑΣΟΚ και της ελληνικής κυβέρνησης. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή για εμάς ήταν η προσήλωσή του στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, σε καιρούς που αυτό δεν ήταν τόσο αυτονόητο, και στην ανάδειξη του ρόλου της Ελλάδος μέσα από τη δημοσιονομική εξυγίανση, τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας, τη βελτίωση της αξιοπιστίας και της εικόνας της χώρας. Επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις προενταξιακές προετοιμασίες της Κύπρου και μας εξήγησε πως γι' αυτόν η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι πρωταρχικός στόχος της Ελλάδος και πως θα λειτουργήσει διορθωτικά στην τεράστια ανισοσκέλεια που δημιούργησαν τα κατοχικά δεδομένα. Βρήκα την ευκαιρία και πλειοδότησα θυμίζοντας την προσέγγιση του Jean Monnet περί οργανικών συνθηκών της ειρήνης. Ο κ. Μιχαηλίδης ήταν εντυπωσιασμένος και συγκινημένος. Ήμασταν μερικούς μήνες μετά την απόφαση της 6ης Μαρτίου του 1995, για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων έξι μήνες μετά την επερχόμενη διακυβερνητική διάσκεψη της ΕΕ.

Λιγότερο από δύο μήνες αργότερα, η αδυναμία του ασθενούντος Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, να επιτελέσει τα καθήκοντά του, τον οδήγησε στην παραίτησή του και ο Κώστας Σημίτης εξελέγη Πρωθυπουργός. Δεν πρόλαβε καλά-καλά να αναλάβει, και βρέθηκε αντιμέτωπος με την κρίση των Ιμίων. Δεν είναι του παρόντος να μιλήσουμε για το θέμα αυτό αλλά θυμάμαι τις πρωινές ώρες εκείνης της δύσκολης νύχτας που βρισκόμασταν στο Προεδρικό με τον Πρόεδρο Κληρίδη και προσπαθούσαμε απελπισμένα να καταλάβουμε πού οδηγούντο τα πράγματα, μέχρι που μπόρεσε ο Πρόεδρος Κληρίδης να μιλήσει με τον κ. Σημίτη, αμέσως μετά από τη συνεννόηση που πέτυχαν οι Αμερικανοί για αποκλιμάκωση. Η κλήση ήταν σε ανοικτή ακρόαση και θυμάμαι την καθησυχαστική και νηφάλια έκφραση του Κώστα Σημίτη, ίσως και την ανακούφιση από την εκτόνωση, την υπέρβαση της πρώτης μεγάλης εθνικής κρίσης που αντιμετώπισε.

Στη συνέχεια, είχα την τύχη και την τιμή να είμαι παρών στο πλευρό του Προέδρου Κληρίδη και του υπουργού Εξωτερικών σε πλείστες όσες συναντήσεις με τον Κώστα Σημίτη, ως Πρωθυπουργός της Ελλάδος το 1996 και το 1997 και το 2002 με αρχές του 2003. Ο πολιτικός του ρεαλισμός, η διαυγής και η διεισδυτική ανάγνωση των δεδομένων και των συγκυριών, ο καθορισμός συγκεκριμένων επιτεύξιμων στόχων και η αποφασιστική προσήλωση και η οργανωμένη επιδίωξη επίτευξής τους μέσα από συστηματική εργασία, υπομονή και επιμονή, ήταν πάντα τα κύριά του χαρακτηριστικά.

Τον Αύγουστο του 1996 στον απόηχο των βάρβαρων δολοφονιών από τους Τούρκους του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σολωμού στη γραμμή κατάπαυσης του πυρός, ο Κώστας Σημίτης επισκέπτεται την Κύπρο εκφράζοντας αμέριστη αλληλεγγύη και στη συνάντηση στο Προεδρικό Μέγαρο με τον Πρόεδρο Κληρίδη οργανώνει, συμβουλεύει και αναλαμβάνει ενεργότερο ρόλο στις προσπάθειες για μείωση της έντασης και επιτάχυνση των προσπαθειών για έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων για λύση. Στο πλευρό του και ο αείμνηστος Γιάννος Κρανιδιώτης με τη στρατηγική του σκέψη και την ικανότητά του να μετατρέπει την αντιξοότητα, σε ευκαιρία.

Έχουν λεχθεί πολλά για την υπόθεση των S-300. Αυτό που πρέπει να πούμε εδώ είναι πως ο Κώστας Σημίτης δεν αντιτάχθηκε στην εγκατάστασή τους στην Κύπρο επειδή αμφισβήτησε το δικαίωμά μας για αμυντική θωράκιση, ούτε και την προσέγγιση του Προέδρου Κληρίδη, ο πολιτικός του όμως ρεαλισμός από την ανάγνωση της διεθνούς συγκυρίας και όλων των δεδομένων, του επέβαλλε να επιμείνει στην ακύρωση της εγκατάστασης των πυραύλων στην Κύπρο και δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να αναλάβει και την ευθύνη.

Τον Νοέμβριο του 1999, δύο μήνες μετά τον τραγικό χαμό του Γιάννου Κρανιδιώτη, σε επίσκεψή του στο Παρίσι, είχε συμβάλει καθοριστικά τόσο στην υιοθέτηση από τη Γαλλία της ιδέας για τη συμμετοχή της Ελλάδος στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ και στο ευρώ, όσο και στην πλήρη αναθεώρηση από τον Πρόεδρο Σιράκ της θέσης της Γαλλίας, σε σχέση με την ένταξη της Κύπρου. Ήμουν τότε πρέσβης της Κύπρου στο Παρίσι και οι οδηγίες μου από τον υπουργό Εξωτερικών Ιωάννη Κασουλίδη ήταν να πετύχουμε την όσο το δυνατό μεγαλύτερη απεξάρτηση της ενταξιακής μας διαδικασίας από τη λύση του Κυπριακού, για όλους τους ευνόητους λόγους αλλά και κυρίως διότι η εξάρτηση αυτή ήταν αντικίνητρο για την Τουρκία, αφού με την παρεμπόδιση της διαπραγμάτευσης, εκτροχίαζε την ιδέα της ένταξης της Κύπρου. Παρά την έναρξη των ενταξιακών μας διαπραγματεύσεων στο τέλος Μαρτίου 1998, η Γαλλία ήταν μία από τις τέσσερις χώρες μέλη της ΕΕ ( Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία) που στις 9 Νοεμβρίου του 1998 εξέφρασαν σοβαρές επιφυλάξεις ως προς την ένταξη της Κύπρου όσο συνεχίζεται η διαίρεση του νησιού.

Θυμάμαι τις συναντήσεις μου στο Υπουργείο Εξωτερικών, στο γραφείο του Πρωθυπουργού στο διπλωματικό γραφείο του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας και την επίμονη προσπάθεια να δεχθεί η Γαλλία να αποστασιοποιηθεί από τη θέση αυτή. Η επίσκεψη Σημίτη ήταν καταλυτική. Έτσι βρέθηκα πριν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι του Δεκεμβρίου του 1999 να συζητώ πλέον με τον Ζακ Λαπούζ, σύμβουλο ευρωπαϊκών θεμάτων του Προέδρου Σιράκ, το σχέδιο των συμπερασμάτων που θα οδηγούσαν στην απεξάρτηση, με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι (11 Δεκεμβρίου 1999) και να δηλώνει επίσημα στις 11 Δεκεμβρίου 1999 ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δεν εξαρτάται από τη διευθέτηση της πολιτικής κατάστασης.

Στα τελευταία στάδια της ενταξιακής διαδικασίας κατά τους μήνες Σεπτέμβριο με Νοέμβριο του 2002 συνόδευσα τον Πρόεδρο Κληρίδη και τον υπουργό Εξωτερικών κ. Κασουλίδη σε δύο μακρές συσκέψεις στην Αθήνα για το Κυπριακό σε σχέση με την κατάθεση του σχεδίου Ανάν και ενόψει της απόφασης της Κοπεγχάγης για τη διεύρυνση που θα περιελάβανε την ένταξη της Κύπρου. Παρά τις απειλές της Τουρκίας για αντίδραση χωρίς όρια, όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Στην Κοπεγχάγη το πολιτικό κεφάλαιο και η αξιοπιστία του Πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη μας βοήθησαν καθοριστικά να πλεύσουμε μέσα από τις παγίδες και τους σκοπέλους της τελευταία στιγμής. Όταν ο Πρόεδρος Κληρίδης μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών Ιωάννη Κασουλίδη, τον τέως Πρόεδρο και διαπραγματευτή για την ένταξη, Γιώργο Βασιλείου και εμένα, συναντήσαμε τον Πρωθυπουργό της Δανίας και προεδρεύοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ. Ρασμούσεν, για να μας ανακοινώσει την απόφαση για ένταξη της Κύπρου, μας είπε σε κάποια στιγμή στο περιθώριο της συνάντησης πως η παρουσία του Κώστα Σημίτη ήταν ο φύλακας άγγελός μας και δεν θα μπορούσε ο ίδιος να διανοηθεί να μην συμφωνήσει με την επιθυμία του Πρωθυπουργού Σημίτη.

Μερικές μέρες μετά την Κοπεγχάγη η Κύπρος υπό τον Πρόεδρο Κληρίδη υποδέχθηκε πανηγυρικά τον Πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη και του εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της. Το ίδιο έγινε και μερικούς μήνες αργότερα μετά από την υπογραφή στις 16 Απριλίου στη Στοά του Αττάλου στην Αθήνα επί ελληνικής προεδρίας της ΕΕ, της συνθήκης προσχώρησης της Κύπρου, από τον Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο και τον υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Ιακώβου.

Τον Δεκέμβριο του 2003, ο Κώστας Σημίτης προέτρεψε τον Πρόεδρο Παπαδόπουλο να ζητήσει από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν να καταβάλει ακόμα μια προσπάθεια για τη λύση του Κυπριακού πριν από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ την 1η Μαΐου του 2004. Έτσι στις αρχές Φεβρουαρίου του 2004, και ενώ ο Κώστα Σημίτης είχε ανακοινώσει την αποχώρησή του από την πρωθυπουργία με ορίζοντα τις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου του 2004, βρεθήκαμε στη Νέα Υόρκη σε συναντήσεις με τον Γενικό Γραμματέα και την τουρκοκυπριακή πλευρά που οδήγησαν στις διαπραγματεύσεις που έγιναν τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο στην Κύπρο πριν μεταβούμε στο Μπούργκενστοκ όπου κατετέθηκε τελικά το αποτέλεσμα της επιδιαιτησίας του Γενικού Γραμματέα, η τελική εκδοχή του σχεδίου Ανάν που οδήγησε στα χωριστά δημοψηφίσματα της 24ης Απριλίου, στην απόρριψη του σχεδίου από την ελληνοκυπριακή κοινότητα και στην αποδοχή του από την τουρκοκυπριακή κοινότητα.

Στις μέρες των συναντήσεων της Νέας Υόρκης από τις 10 ώς τις 13 Φεβρουάριου 2004, ο Κώστας Σημίτης ήταν πάντα πρόθυμος στην άλλη άκρη του τηλεφώνου για να συμβουλεύσει, να συζητήσει, να ακούσει, να υποστηρίξει τον Πρόεδρο Παπαδόπουλο στην προσπάθεια για ουσιαστική διαπραγμάτευση. Είχε διαθέσει για όλη εκείνη την εβδομάδα το πρωθυπουργικό αεροπλάνο για τη μετάβαση του Προέδρου Παπαδόπουλου στη Νέα Υόρκη.

Η διαφοροποίηση της μεγάλης πλειοψηφίας του πολιτικού προσωπικού της Ελλάδας από τη θέση του Προέδρου Παπαδόπουλου για μη αποδοχή του αποτελέσματος της επιδιαιτησίας και με την τελική απόρριψή του από την ελληνοκυπριακή κοινότητα είναι μια άλλη σύνθετη συζήτηση που ξεπερνά τα όρια της σημερινής μαρτυρίας. Συνάντησα για τελευταία φορά τον Κώστα Σημίτη, ένα μεσημέρι καλοκαιρινό στην Σίφνο με το μικρό γλυκό του χαμόγελο να μου θυμίζει καλές μα και δύσκολες μέρες, τότε που ήταν στο δοιάκι. Ο Κώστας Σημίτης άφησε ανεξίτηλη σφραγίδα στην ιστορία του τόπου και η Κύπρος θα τον θυμάται πάντα με αγάπη και μεγάλο σεβασμό και ευγνωμοσύνη, ως άνδρα «επιφανή», «καλό καγαθό».