Η Διασκεπτική και το Ενωτικό Δημοψήφισμα

Τη διετία 1948-1950 η πολιτική ηγεσία της Κύπρου, τουτέστιν η «Εθναρχία», πήρε δύο σημαντικές αποφάσεις που είχαν καταστροφικές προεκτάσεις τις οποίες βιώνουμε μέχρι σήμερα. Πράγματι, πολλοί λαοί περνάνε την παλίρροια διαδοχικών εξάρσεων και καταστροφών ή αυτοκαταστροφών αλλά αυτό που έγινε σ' εμάς, να χάσουμε οριστικά, όπως καταφαίνεται, τη μισή μας πατρίδα, είναι δύσκολο να παραλληλισθεί με συμφορές άλλων χωρών.

Η πρώτη απόφαση που πήρε η «Εθναρχία» το 1948 ήταν η αλόγιστη απόρριψη της λεγόμενης Διασκεπτικής. Απέτυχε παταγωδώς η τότε ηγεσία μας να αξιολογήσει την πρώτη εκλογική νίκη του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος το 1945, ενός σοσιαλδημοκρατικού κόμματος που τοποθετείτο πολύ πιο αριστερά από το σημερινό Εργατικό Κόμμα. Αυτές οι εκλογές είχαν τεράστια σημασία για το μέλλον της Κύπρου διότι, όπως δήλωναν επανειλημμένα οι ηγέτες του Εργατικού Κόμματος, συνιστούσε μέγιστη αμηχανία η παραμονή στην εξουσία ενός αριστερού κόμματος με την ύπαρξη αποικιών. Μ' άλλα λόγια, οι εκλογές του 1945 στο ΗΒ σηματοδότησαν την αρχή του τέλους της βρετανικής αποικιοκρατίας, αλλά αυτό το κοσμογονικό γεγονός δεν έκανε καμία αίσθηση στην Ιερά Σύνοδο, ούτε και όταν οι Εργατικοί άρχισαν να παραχωρούν ανεξαρτησία σε μερικές από τις 70 αποικίες της (π.χ. Ινδία, Βιρμανία, Σρι Λάνκα). Δυστυχώς, για την Κύπρο το Εργατικό Κόμμα έχασε τις εκλογές του 1951 και έμελλε να μείνει εκτός εξουσίας για τα επόμενα 13 χρόνια. Πρόλαβε, όμως, να καταθέσει μέσω του κυβερνήτη, Λόρδου Γουίνστερ, πρόταση εκπόνησης συντάγματος αυτοκυβέρνησης για την Κύπρο. Η πρόταση αυτή θα συζητιόταν σε «Διασκεπτική Συνέλευση» στην οποία πέραν των Βρετανών θα συμμετείχαν και αντιπρόσωποι των Ε/Κ και Τ/Κ. Η Βουλή θα είχε 22 μέλη - 18 Ελληνοκύπριους και 4 Τουρκοκύπριους. Οι τελευταίοι θα συνέθεταν το 18% (4/22) των βουλευτών (που ήταν ακριβώς το ποσοστό του τ/κ πληθυσμού!) και δεν προέβλεπε ούτε χωριστές πλειοψηφίες, ούτε βέτο. Οι Τουρκοκύπριοι αναγνωρίζονταν απλώς ως μια μειονότητα. Ομολογουμένως, ήταν ένα Σύνταγμα με περιορισμένη αυτοκυβέρνηση μια και η εκτελεστική εξουσία θα διατηρείτο από τον Άγγλο κυβερνήτη. Όμως, αν ληφθεί υπόψη ότι η βρετανική αυτοκρατορία σειότανε εκ θεμελίων και το διεθνές αντιαποικιακό κλίμα της εποχής εκείνης, υπήρχε ασυζητητί η δυναμική σε σύντομο χρονικό διάστημα να μετατρεπόταν το Σύνταγμα στα μέτρα ενός πλήρους ανεξάρτητου κράτους όπως συνέβη με άλλες πρώην βρετανικές αποικίες. Αυτό μπορούσε να το αντιληφθεί όχι μόνο ένας προφεσόρος νομικής αλλά ένα παιδαρέλι 17 χρόνων που προετοιμαζόταν για τις εξετάσεις GCE Ordinary level στα Νομικά. Το Σύνταγμα το ενέκριναν οι Τ/Κ αλλά το 1948 απορρίφθηκε πρώτα από την «Εθναρχία» και μετά από το ΑΚΕΛ. Έτσι χάθηκε μια χρυσή και ανεπανάληπτη ευκαιρία για να αποκτήσουμε ανεξαρτησία αποκλειστικά εξ υπαιτιότητάς μας. Μια ανεξαρτησία που φαντάζει τώρα όνειρο για εμάς.

Όταν κατέρρευσε η Διασκεπτική, η Ιερά Σύνοδος και το ΑΚΕΛ προώθησαν την ιδέα της ένωσης μέσω ενός δημοψηφίσματος στις 15 Γενάρη του 1950 που είναι σήμερα γνωστό ως το «Ενωτικό Δημοψήφισμα». Ομολογουμένως, στα πρόσωπα των προσερχομένων να ψηφίσουν ήταν ζωγραφισμένη η χαρά και η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Διερωτώμαι, όμως, πόσοι γνώριζαν ότι την περίοδο εκείνη στο εσωτερικό της Ελλάδας, οργίαζαν η τρομοκρατία, ο αντικομμουνισμός και η πτωματολογία, καθώς και το καθεστώς των εκτελέσεων, φυλακίσεων, εκτοπίσεων και βασανισμών στη Μακρόνησο κι αλλού; Λεπτομέρειες για τους κρατούμενους στο Νταχάου της Ελλάδας, τη Μακρόνησο, ήταν τότε εντελώς άγνωστες στην Κύπρο. Ελάχιστοι γνώριζαν ότι μεταξύ των κρατουμένων στη Μακρόνησο ήταν οι Μίκης Θεοδωράκης, Γιάννης Ρίτσος, Μάνος Κατράκης, Θανάσης Βέγγος, Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Εν ολίγοις, το 1950, όταν διεξήχθη το δημοψήφισμα, ο Κύπριος απολάμβανε απείρως μεγαλύτερη ελευθερία από τον Ελλαδίτη και η υλοποίηση της ένωσης τότε θα οδηγούσε δεκάδες χιλιάδες αριστερούς Κύπριους στις φυλακές και ταυτόχρονα απόλυση χιλιάδων δημόσιων υπαλλήλων λόγω των φρονημάτων όχι μόνο των ιδίων αλλά και εκείνων των συγγενών τους! Ίσως τότε θα αντιλαμβανόμαστε τι θα πει τυραννία. Όλα αυτά βέβαια αποσιωπώνται στις ομιλίες που εκθειάζουν την επέτειο του Δημοψηφίσματος.

Το σημαντικότερο δίδαγμα από το Δημοψήφισμα είναι η κατάληξη του ενωτικού αγώνα - ο Αρμαγεδδών που προκάλεσε η πολιτική της ένωσης και ας μην τολμούμε να το ομολογήσουμε στους μαθητές μας ή στους εαυτούς μας. Η απόφαση της Ιερά Συνόδου να οργανώσει δημοψήφισμα για την ένωση, ενός ανέφικτου στόχου, χωρίς τη συμμετοχή των Τ/Κ ήταν μοιραία για τον ελληνισμό της Κύπρου. Το δημοψήφισμα του Γενάρη του 1950 γέννησε το '55 την ΕΟΚΑ που με τη σειρά της γέννησε την κολοβωμένη ανεξαρτησία του '60, έπειτα τη δικοινοτική σύρραξη του '63 και τέλος γέννησε το έκτρωμα της ΕΟΚΑ Β΄. Ο στόχος της ένωσης δεν εγκαταλείφθηκε και η απόπειρα πραξικοπηματικής υλοποίησής της στις 15 Ιουλίου 1974 προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη η Κύπρος στη μακραίωνα ιστορία της.

Δεν γνωρίζω τι θα πουν οι καθηγητές στους μαθητές μας μεθαύριο, 15 Γενάρη, που είναι η 74η επέτειος του δημοψηφίσματος. Φαντάζει όμως τραγελαφικό να απομονωθεί το ενωτικό δημοψήφισμα από τα συμβάντα που οδήγησαν σ' αυτό και από τα συμβάντα που προκλήθηκαν από αυτό. Η διδασκαλία της Ιστορίας δεν μπορεί να γίνεται α λα καρτ και να διδάσκουμε ό,τι μας συμφέρει. Μια τέτοια προσέγγιση περιφρονεί την πιο σημαντική παράμετρο στη διδασκαλία της Ιστορίας όπως διδάσκεται στα πανεπιστήμια των δημοκρατικών χωρών, δηλαδή την πολυπρισματική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων μέσα από ιστορικές πηγές.

Οικονομολόγου, κοινωνικού επιστήμονα