Η Κύπρος μπροστά στο σημαδιακό νέο έτος

Με ορατό τον κίνδυνο οριστικής διχοτόμησης, η Κύπρος υποδέχεται το 2024, το σημαδιακό έτος που συμπληρώνει μισό αιώνα από την εισβολή του ’74. Η πολιτική ηγεσία των Κυπρίων συνοδεύει τα μηνύματά της με ευχολόγια για τερματισμό της τουρκικής κατοχής, αλλά η κοινή γνώμη κοιτάζει αλλού, στα καθημερινά προβλήματά της.

Η υποψία για το τι πραγματικά συμβαίνει στο νησί είναι βάσιμη, ιδίως τα τελευταία έξι χρόνια της πλήρους στασιμότητας: οι πολιτικοί νιώθουν ότι έχουν καθήκον να λένε ευχές να λυθεί το Κυπριακό, αλλά οι πολίτες είναι εντελώς αποστασιοποιημένοι, δεν περιμένουν τίποτε, δεν τους λαμβάνουν σοβαρά υπόψη.

Κι όμως, μια νέα πρωτοβουλία του ΟΗΕ κυοφορείται. Την ζήτησε ο Πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης και ο ΟΗΕ θα προσπαθήσει να βοηθήσει. Την υποστηρίζουν ισχυρά μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και η ΕΕ. Όλοι θεωρούν ότι αξίζει μια ακόμα μια τελευταία ευκαιρία. Όλοι θέλουν κάτι να γίνει με την Κύπρο, αλλά οι άμεσα ενδιαφερόμενοι γιατί δεν βρίσκονται σε εγρήγορση; Γιατί οι πολίτες δεν συγκινούνται πλέον;

Για πολλούς λόγους…

Ο λήθαργος

Οι Κύπριοι μοιάζουν σε λήθαργο γιατί οι πολιτικοί τους αποφεύγουν να μιλήσουν ανοιχτά μαζί τους. Το προειδοποιητικό σήμα για το «τέλος εποχής» στο Κυπριακό ήρθε πολλές φορές τα τελευταία 20 χρόνια. Κάποτε ήταν το Σχέδιο Ανάν (2004) η τελευταία ευκαιρία, μετά ήρθε το Κραν Μοντάνα (2017). Κάθε δεκαετία και πρωτοβουλία! Αυτή την εντύπωση δίνουν και σήμερα. Πρώτα ο ίδιος ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, ακολούθως τα πλείστα κόμματα. Έτσι πιστεύουν θα συνεχίσει το πρόβλημα. Δεν θα επηρεάσει τη διαπάλη για την εξουσία, ούτε τη θέση τους στο κόμμα και την κοινωνία. Γι’ αυτό λένε πολλά γενικόλογα, αλλά στα ουσιώδη, δεν βάζουν το χέρι τους στη φωτιά.

Μια άλλη εξήγηση είναι ότι μετά την πάροδο 50 χρόνων το ακροατήριο έχει αλλάξει. Η γενιά των Κυπρίων που διατηρούσε βαθιές μνήμες της ταραχώδους νεότερης ιστορίας μέχρι το ‘74 έφυγε από τη ζωή. Όσοι ήταν έφηβοι και παιδιά τότε, φθάνουν αισίως στη συνταξιοδότηση. Το μόνο που έμεινε στο μυαλό τους είναι το ξεθωριασμένο «Δεν ξεχνώ» και η απορία αν χάθηκαν ευκαιρίες για λύση. Ο πρόσφυγας που θέλει επιστροφή μπήκε στο συρτάρι της ιστορίας.

Η νέα γενιά

Η νεότερη γενιά μετά το ‘74, πρακτικά ο μισός πληθυσμός, είναι εντελώς στο κενό. Δεν αντιλαμβάνονται το Κυπριακό να επηρεάζει τη ζωή τους, δεν έχουν βιώματα. Με όσα βλέπουν γύρω τους, δεν τολμούν να φανταστούν πώς θα ήταν η Κύπρος χωρίς το πρόβλημα. Έτσι, δεν ξέρουν ποιο θα ήταν το μέρισμα ειρήνης γι’ αυτούς και πόσα χάνουν παγιδευμένοι στην εχθρότητα με τους απέναντι. Γι’ αυτό, ο κάθε νέος αποφεύγει ανούσιες συζητήσεις και βγάζει μόνος του συμπεράσματα. Το Κυπριακό για τους περισσότερους είναι μια άλυτη ιστορία που ταλανίζει το μυαλό των μεγαλύτερων αλλά ανήκει στο παρελθόν.

«Δεύτερη καλύτερη λύση»

Υπάρχουν βέβαια και χειρότερα. Υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που πάντα σκέφτονταν πιο… στρατηγικά και προτείνουν «καλύτερα όπως είμαστε», δηλαδή μια συγκεκαλυμένη διχοτόμηση. Η ανάλυση αυτή ήταν περιθωριακή για αρκετά χρόνια μετά το ’74. Τα τελευταία 20 χρόνια προβάλλεται έντονα και εσχάτως χωρίς αντίλογο. Κάποια κόμματα τη θεωρούν «δεύτερη καλύτερη λύση» - ορολογία που καθιέρωσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, αφού κανένα σχέδιο λύσης δεν τους ικανοποιεί. Κάποιος άλλος Πρόεδρος, ο Νίκος Αναστασιάδης, έφθασε στο σημείο να μιλήσει και για δύο κράτη. Έτσι για παράδειγμα, ο υπερσυντηρητικός λόγος του νέου Αρχιεπισκόπου Γεωργίου στο χριστουγεννιάτικο διάγγελμα του, έτυχε προνομιακής προβολής και κανένας πολιτικός δεν τον αντέκρουσε. Ασχέτως αν ήταν γεμάτος με πολιτικές ασυναρτησίες για να συγκαλύψει την προτίμησή του στο στάτους κβο.

Η αντίληψη «εμείς ποδά, τζιείνοι ποτζιεί» (κυπριακή διάλεκτος - εμείς από εδώ, εκείνοι απ’ εκεί) είναι, όμως, επίκαιρη και από την τουρκική πλευρά. Κάποτε η διχοτόμηση ήταν δόγμα της ακροδεξιάς εθνικιστικής ρητορικής και βαθιά πεποίθηση του Ραούφ Ντενκτάς. Σε ντοκιμαντέρ της η κρατική τηλεόραση TRT International της Τουρκίας εξυπνεί τον Τ/Κ ηγέτη. Το κάνει σκόπιμα για να εστιάζει στο ζήτημα του διαμοιρασμού εξουσίας, παρουσιάζοντας την ε/κ ηγεσία από την εποχή Μακαρίου να αρνείται την πολιτική ισότητα των Τ/Κ.

Ποιος προετοιμάζει το κλίμα;

Το Κυπριακό είναι στο πιο οριακό σημείο. Αν όντως ανιχνεύει τον κίνδυνο διχοτόμησης, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έχει την πρώτη ευθύνη να εξηγήσει στην κοινή γνώμη πώς θα την αποτρέψει, τι προτεραιότητες βάζει στις συνομιλίες και γιατί μια συμφωνημένη λύση Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ) εξυπηρετεί το συμφέρον των Κυπρίων, παρά η διολίσθηση στη διχοτόμηση. Δηλώνει ότι την αποδέχεται, αλλά δεν αναλύει τα στοιχεία της, τα οποία συμφώνησε στο τραπέζι των συνομιλιών.

Η κοινή γνώμη σήμερα είναι λιγότερο ενημερωμένη από ποτέ για το τι σημαίνει ΔΔΟ – κι ας δεσμεύει όλους τους Προέδρους από την εποχή του Μακαρίου. Η νέα γενιά δεν έχει ιδέα πώς και γιατί προέκυψε αυτός ο συμβιβασμός μετά το ’74, που όσο «οδυνηρός» κι αν ήταν μετά την τραγωδία, 50 χρόνια μετά παραμένει η πιο λογική και πρακτική λύση για να ξεπεραστεί το πρόβλημα, χωρίς διχοτόμηση. Η νέα γενιά δεν αντιλαμβάνεται τη θεμελιώδη προσέγγιση της ΔΔΟ: επανένταξη των Τ/Κ στο σύστημα εξουσίας σε αντάλλαγμα για τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής.

Η ηγετική ευθύνη

Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης θέλει να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντάνα, αλλά δημόσια δεν κατατοπίζει τους πολίτες τι συμφωνήθηκε, τι απομένει σε εκκρεμότητα. Ισχυρίζεται ότι «δεν θα διαπραγματευόμαστε δημοσίως». Άλλο είναι, όμως, να καλλιεργείς την κοινή γνώμη και να την προετοιμάζεις για λύση κι άλλο οι χειρισμοί στο διαπραγματευτικό τραπέζι. Αυτό το ξέρει πολύ καλά ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, γι’ αυτό απαιτεί από τις ηγεσίες να ενημερώσουν την κοινή γνώμη και να αλλάξουν το κλίμα των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Μέχρι στιγμής, κανείς δεν ανταποκρίθηκε, αλλά αυτό θα βρουν μπροστά τους.

Το 2024 συμπληρώνονται και 20 χρόνια από την ένταξη στην ΕΕ. Να ένα παράδειγμα για τον νυν Πρόεδρο να εξηγήσει στους πολίτες του τα πολλά πλεονεκτήματα για τη λύση του Κυπριακού από την εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε όλο το νησί: ασφάλεια, λειτουργία θεσμών, ανάπτυξη. Ελάχιστα είναι μέχρι σήμερα κτήμα των Κυπρίων για να σκεφτούν με αυτοπεποίθηση αν αξίζει τον κόπο να γυρίσουν σελίδα…

*Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνας)