Η τυραννία της αδράνειας

Η δημιουργία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος αποτελεί από μόνη της ένα πολιτικό «θαύμα»: Για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της ανθρωπότητας, μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο, οι ηγέτες μιας ηπείρου δεν παρέμειναν αδρανείς σε μια πορεία παρακμής και αποσύνθεσης. Οι νικητές δεν αρκέστηκαν στο να τιμωρήσουν τους ηττημένους· και οι ηττημένοι δεν αρκέστηκαν στο να γλείφουν τις πληγές τους. Σχεδίασαν σταδιακά, αλλά σταθερά, τα βήματα μιας ενοποιητικής διαδικασίας.

Η συνταγή αυτής της επιτυχίας βρίσκεται στην κατάλληλη χημική ένωση τριών διαφορετικών στοιχείων: Της δυναμικής του κοινού οικονομικού συμφέροντος, της ανάγκης για μακροπρόθεσμη διασφάλιση της ειρήνης και της προοπτικής ενός συγκολλητικού οράματος, που μπορούσε να συνεπάρει λαούς μισού δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Ναι, σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία διαδραμάτισε και ο Ψυχρός Πόλεμος· ο οποίος ώθησε την ηγέτιδα του ενός στρατοπέδου, τις ΗΠΑ, όχι μόνο να ευνοήσει αλλά και να ενθαρρύνει την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Όμως, χωρίς τα τρία συστατικά και τη σύνθεσή τους στην κατάλληλη δοσολογία, τίποτα δεν θα μπορούσε να γίνει. Βασικό χαρακτηριστικό της διαδρομής μισού αιώνα, μέχρι και το 2004 με τη μεγάλη διεύρυνση, ήταν η διαρκής κίνηση προς τα εμπρός. Και βασικό συστατικό των προβλημάτων ενδοστρέφειας της ΕΕ την τελευταία δεκαετία είναι η αδράνεια.

Οι κρίσεις

Σε διαδικτυακή εκδήλωση του ΟΠΕΚ την εβδομάδα που πέρασε, ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς πολύ εύστοχα επεσήμανε τις ιστορικά πρόσφατες αποδείξεις ανθεκτικότητας της ΕΕ: Αντοχή την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ταχείς ρυθμοί ενσωμάτωσης των χωρών του πρώην ανατολικού συνασπισμού, αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, εντυπωσιακή αντιμετώπιση της πανδημίας, γρήγορη αντίδραση με πρακτικά μέτρα στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Παραδέχτηκε επίσης τα ελλείμματα τεχνολογικής και ενεργειακής αυτάρκειας που αναδείχθηκαν πρόσφατα, καθώς και εκείνα που έχουν σχέση με μια δυναμική παρέμβαση στην εξωτερική πολιτική, σε κρίσεις στη γειτονιά της ΕΕ.

Εκεί που υπήρξε ένα κενό ήταν σε ζητήματα που αφορούν το πρακτέο και το παρακάτω:

• Πώς αναστρέφεται το κλίμα απαξίωσης της ΕΕ από όλο και μεγαλύτερο τμήμα των λαών που τη συνθέτουν;
• Πώς αντιμετωπίζεται το ανησυχητικό φαινόμενο η νεολαία ενώ «απολαμβάνει» τα αγαθά της ενοποίησης, ταυτόχρονα να στρέφει όλο και περισσότερο την πλάτη στις θεσμικές διαδικασίες της (π.χ. συμμετοχή στις ευρωεκλογές);
• Ποιο νέο οραματικό συστατικό θα συμπληρώσει τα άλλα δύο (οικονομικά συμφέροντα, ανάγκη για ειρήνη) προκειμένου να δοθεί ξανά κίνηση στην ευρωπαϊκή λειτουργικότητα, πέραν της διαχείρισης της καθημερινότητας και να τονώσει τον εξωτερικό της ρόλο σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς;
• Ποια δυναμικά στοιχεία θα πρέπει να συμπληρώσουν τη λειτουργία των θεσμών, προκειμένου οι Βρυξέλλες να συμβάλουν δραστικά στην αντιμετώπιση προβλημάτων που αφορούν τις ίδιες τις χώρες μέλη· ή προβλημάτων εφαρμογής των οδηγιών της ΕΕ (π.χ. στο θέμα της διαφάνειας και της διαφθοράς);

Η δύναμη της αδράνειας

Το πρόβλημα φαίνεται να είναι γενικότερο, δεν αφορά μόνο τη δυναμική της ΕΕ: Υπάρχει μια διάχυτη εξάπλωση της αδράνειας: Σε όλα τα ζητήματα, σε όλο και περισσότερες χώρες στον πλανήτη, η ουσιαστική πρόοδος και η αναζήτηση της ουσιαστικής αλλαγής μπαίνουν στο περιθώριο. Όλο και περισσότερες κυβερνήσεις έχουν ως βασικό οδηγό τους τον κενολόγο λαϊκισμό και την αποκλειστικά επικοινωνιακή λειτουργικότητα. Και στην πράξη τα προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται κατάματα. Από τη Βρετανία, την Ιταλία και την Ουγγαρία, μέχρι το Πακιστάν, το Μεξικό, και πλήθος άλλων χωρών, τα προβλήματα ξεπερνούν σε μέγεθος και δυναμική την επιθυμία των ηγεσιών για επίλυσή τους.

Αυτή η αδράνεια παίρνει διάφορες μορφές, ανάλογα με τη χώρα. Όμως, υπάρχουν παντού τέσσερα κοινά χαρακτηριστικά:

• Απουσία εμπνευσμένης ηγεσίας, και ηγεσίας που να διαθέτει ουσιώδεις δεξιότητες, πέραν των επικοινωνιακών.
• Ισχυρό δίκτυο συμφερόντων που ευνοείται από το εκάστοτε status quo και που υπερβαίνει σε ισχύ την όποια δυναμική υγιούς ανάπτυξης.
• Δαιδαλώδες και δυσκίνητο διοικητικό δίκτυο, το οποίο τροφοδοτείται από την αδράνεια και επομένως την ευνοεί.
• Κοινωνία που βρίσκεται σε κρίση εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και η οποία απομακρύνεται από τις ορθολογικές ερμηνείες και λύσεις. Με αποτέλεσμα να γίνεται ευάλωτη στις απλοϊκές και συνωμοσιολογικές ερμηνείες, και επομένως λιγότερο αποτελεσματική στις παρεμβάσεις της προς τις ηγεσίες.

Η βασίλισσα

Ευτυχώς, είναι πάμπολλες οι χώρες που δεν έχουν μπει σε αυτόν τον κυκλώνα. Όμως, ο ιός της αδράνειας είναι εξαιρετικά ανθεκτικός διεθνώς. Γι’ αυτό και υπάρχει αδυναμία αποτελεσματικής αντιμετώπισης ακόμη και παγκόσμιων προβλημάτων. Όπως π.χ. η κλιματική κρίση, ή η παγκόσμια αναρχία και αδυναμία επιβολής της εφαρμογής των διεθνών κανόνων.

Αυτό το τελευταίο όμως αποτελεί συχνά και το άλλοθι ώστε χώρες που είναι μέσα στο μάτι του κυκλώνα της αδράνειας να αποφεύγουν να δουν τη δική τους καμπούρα. Είναι χαρακτηριστική και η δική μας περίπτωση: Κάθε φορά που ανακύπτει θέμα συστημικής διαφθοράς στην Κύπρο, την οποία επισημαίνουν «ξένοι», η πρώτη και πάγια αμυντική αντίδραση είναι ότι «αυτά τα κάνουν και άλλοι», ή ότι «ζηλεύουν την ανάπτυξή μας και θέλουν να μας στοχοποιήσουν».

Υπάρχει όμως πάντα μια μεγάλη διαφορά: Στο πόσο βαθιά ριζωμένο στον χρόνο και στην κοινωνία είναι ένα πρόβλημα. Αυτός ο παράγοντας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πόσο σθένος χρειάζεται για να το κοιτάξει κανείς κατάματα.

Για παράδειγμα, στην Κύπρο, ο ισχυρός υπόκοσμος και η διαφθορά είναι υπεραιώνιες κληρονομιές. Πήρε διάφορες μορφές μέχρι το 1974. Αλλά η εισβολή και η έκτακτη ανάγκη που αυτή δημιούργησε αποτέλεσαν το άλλοθι ώστε να γίνει καθαρά συστημική: Από το ξέπλυμα μέσω των πρώτων Off Shore Companies τη δεκαετία του 1980, μέχρι τον Μιλόσεβιτς και τα ρωσικά κεφάλαια, εδώ και σχεδόν μισό αιώνα πολιτικοί, τραπεζίτες, δικηγόροι, λογιστές, και υπόκοσμος, έχουν καταστήσει τη διαφθορά και το ξέπλυμα καρδιά της οικονομίας· και ζωτικό παράγοντα λειτουργίας του ίδιου του κράτους.

Γι’ αυτό και η δύναμη της αδράνειας είναι βασίλισσα στην Κύπρο. Γι’ αυτό και πάντα θα (μας) επιβάλλονται ρυθμιστικοί νόμοι και κανόνες, οι οποίοι όμως θα είναι τρία βήματα πίσω από αυτό που χρειάζεται· και γεμάτοι παράθυρα στην εφαρμογή τους.

Όσο μεγαλόστομες εξαγγελίες και να κάνει ο Πρόεδρος, στην καλύτερη περίπτωση θα έχουμε άλλη μία θαμμένη στα συρτάρια έκθεση Νικολάτου. Μόνο αν με κάποιον τρόπο σπάσει ένας από τους τέσσερις κρίκους της αδράνειας θα υπάρξει προοπτική για κάτι ουσιαστικό. Έστω ένας!

Tο καλάθι

• … χωρίς πάτο (1): Οι νέες αποκαλύψεις για την Κύπρο, ως μόνιμο κέντρο ξεπλύματος βρόμικου χρήματος, έφεραν στην επιφάνεια ξανά ένα ζήτημα που ίσως είναι και η καρδιά του προβλήματος: Την αναχρονιστική δομή και λειτουργία των (εξαρτημένων πάντα) αρχών ασφαλείας και κυρίως της δικαστικής εξουσίας. Από το «μπλόκο σε όλα» του θεσμού της Γενικής Εισαγγελίας, μέχρι το βολικά ξεδοντιασμένο και αδρανές δικαστικό σύστημα.

• … χωρίς πάτο (2): Άλλη μία «αποκάλυψη» από τα τελευταία νέα είναι και το ότι το πρόβλημα με την απουσία αντιπολίτευσης προς την κυβέρνηση είναι βαθύ, με χαρακτηριστικά μονιμότητας. Όποιος κι αν είναι ο πραγματικός λόγος, ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ είναι «αποφασισμένοι» να προσέχουν κάθε τους κίνηση και κάθε τους λέξη μήπως και θεωρηθεί ότι έχουν αντιπολιτευτική διάθεση απέναντι στον Ν. Χριστοδουλίδη. Οι διάφορες δικαιολογίες που ακούγονται είναι μάλλον προσχήματα. Στην πραγματικότητα, τα ίδια τα στελέχη των δύο κομμάτων δεν έχουν αποφασίσει ακόμη, ο καθένας χωριστά, πόσο συμπολίτευση ή πόσο αντιπολίτευση θέλουν να είναι και γιατί.

•… χωρίς πάτο (3): «Πρόβλημα» φαίνεται να έχει και η συμπολίτευση! Είτε για λόγους αυτοπροστασίας (για να μην χρεώνονται κάθε αστοχία της κυβέρνησης) είτε λόγω υπολογισμών, τα κόμματα ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, ΔΗΠΑ εμφανίζονται ιδιαίτερα άνευρα στο να υπερασπίζονται τον Πρόεδρο. Κάνουν τους διορισμούς τους και τα δικά τους, και ταυτόχρονα κρατούν πισινή. Ποιος είναι ο πιο ευτυχής από το συνολικό σκηνικό; Ο Νίκος Χριστοδουλίδης φυσικά. Τόσο που άρχισε να αναθεωρεί την αρχική του σφοδρή επιθυμία να εντάξει τον ΔΗΣΥ στην κυβέρνηση.