Ο Χρήστος Ροζάκης στον «Π»: Το Κραν Μοντανά απάλλαξε την Ελλάδα από τις ενοχές

Η επίλυση των ελληνοτουρκικών ή ακόμα και η προσέγγιση των δύο χωρών μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα και για το Κυπριακό, τονίζει ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρήστος Ροζάκης σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Π». Προσθέτει δε ότι η στάση της ε/κ πλευράς στο Κραν Μοντανά απαλλάσσει την Ελλάδα από τις ενοχές που τις προκαλούσε ο δικός της ρόλος «στην περίοδο της δικτατορίας και στο κυπριακό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, που οδήγησε την Τουρκία με αυτήν την πρόφαση στην κατάληψη του βόρειου τμήματος του νησιού και, μεταγενέστερα, στην ανακήρυξη του ψευδοκράτους». Ακολούθως διατυπώνει τη θέση ότι «οι προϋποθέσεις για να μεταπειστεί η Τουρκία να εγκαταλείψει τα σχέδια δύο κρατών είναι πρώτα και κύρια η απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποδεχθεί την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων, στη θέση της προτεινόμενης από την Τουρκία κυρίαρχης ισότητας». Ο κ. Ροζάκης διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Σημίτη και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πρόσφατα είχατε προβεί σε κάποιες δηλώσεις που προκάλεσαν ορισμένες αντιδράσεις στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, είπατε ότι «εμείς δεν μπορούμε να περιμένουμε επ' άπειρον να λυθεί το Κυπριακό προκειμένου να λύσουμε τα ελληνοτουρκικά». Θεωρείτε ότι το Κυπριακό κρατά σε ομηρεία τα ελληνοτουρκικά;

Θα ήταν ίσως υπερβολή να θεωρήσουμε ότι η Ελλάδα είναι όμηρος της Κύπρου σχετικά με την επίλυση των ελληνοτουρκικών ζητημάτων. Η Ελλάδα έχει κάνει από το 1974 και μετά επανειλημμένες προσπάθειες επίλυσης των ελληνοτουρκικών και ουδέποτε συνάντησε την εναντίωση ή την αντίθεση της Δημοκρατίας της Κύπρου σε αυτές τις προσπάθειες.

Από πλευράς της Ελλάδας υπάρχει, πάντως, μια σειρά από ενοχές, γιατί είναι γνωστός ο ρόλος της στην περίοδο της δικτατορίας, στο κυπριακό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, που οδήγησε την Τουρκία με αυτήν την πρόφαση στην κατάληψη του βόρειου τμήματος του νησιού και, μεταγενέστερα, στην ανακήρυξη της «ΤΔΒΚ», του ψευδοκράτους που υπάρχει έως σήμερα. Από αυτές τις ενοχές μας απαλλάσσει σήμερα η κυπριακή στάση στο θέμα της επίλυσης του Κυπριακού που τηρήθηκε στο Κραν Μοντανά. Η εσπευσμένη αποχώρηση της Δημοκρατίας της Κύπρου από τις διαπραγματεύσεις, οι οποίες είχαν αποδώσει καρπούς, μοιραία απέτρεψε μια ευνοϊκή λύση στη βάση της δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας, και έφερε στο προσκήνιο τη μεταγενέστερη άκαμπτη θέση των Τούρκων για την προτίμηση της ιδέας των δύο κρατών.

Κατά συνέπεια, από ελλαδικής πλευράς, η προσπάθεια που καταβάλλεται τώρα για προσέγγιση Ελλάδας - Τουρκίας μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα. Όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Κύπρο, η οποία βρίσκεται σε αναζήτηση διαπραγματεύσεων με τους Τουρκοκύπριους για μια τελική λύση, στη βάση των ψηφισμάτων και των αποφάσεων του ΟΗΕ και του κεκτημένου του Κραν Μοντανά.

Πάντως, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι μια ενδεχόμενη επίλυση του Κυπριακού θα είναι καθοριστική και για το μέλλον στις σχέσεις Αθήνας - Άγκυρας.

Είναι αλήθεια αυτό που λέει ο νέος Πρόεδρος της Κύπρου. Μια λύση του Κυπριακού θα βοηθούσε στην επίλυση των ελληνοτουρκικών, με την έννοια ότι θα ήταν ένας ανακουφιστικός παράγοντας και για τις δύο χώρες. Αλλά και το αντίθετο μπορεί να συμβεί, όπως το περιέγραψα πιο πάνω: η επίλυση ή ακόμα και η προσέγγιση των δύο χωρών μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα και για το Κυπριακό.

Υπάρχει πιθανότητα πρόκλησης έντασης, έστω και παρασκηνιακής, στις σχέσεις Αθήνας - Λευκωσίας εάν προχωρήσουν τα ελληνοτουρκικά χωρίς πρόοδο στο Κυπριακό;

Δε νομίζω. Όπως είπα και προηγουμένως, οι προσπάθειες επίλυσης που είχαν καταβληθεί προηγουμένως εκ μέρους της Ελλάδας και της Τουρκίας δεν είχαν προσκρούσει στην αντίθεση της Κύπρου. Βέβαια, οι προσπάθειες αυτές ήταν άκαρπες. Τι θα γίνει αν αποδώσουν; Πιστεύω ότι τότε θα υπάρξουν περισσότερες δυνατότητες εμπλοκής της Ελλάδας σε μια επίλυση του Κυπριακού.

Ενεργότερη εμπλοκή ΕΕ

Πώς κρίνετε τις κινήσεις του Προέδρου Χριστοδουλίδη στο Κυπριακό; Είναι ρεαλιστικές οι επιδιώξεις της Λευκωσίας για θετική ατζέντα από πλευράς ΕΕ και ενεργότερη ευρωπαϊκή εμπλοκή στο Κυπριακό;

Νομίζω πως ναι. Η ΕΕ μπορεί να παίξει έναν εντονότερο ρόλο, ιδιαίτερα τώρα που έχει επανέλθει η τάση της Τουρκίας για πιο στενή συνεργασία με την ΕΕ και με την προοπτική αναβάθμισης της τελωνειακής ένωσης. Το ενδεχόμενο να διοριστεί από αυτήν πρόσωπο που θα παρακολουθεί τις εξελίξεις στο Κυπριακό, με την προοπτική να αναζητηθεί λύση του, δεν φαντάζει εξωπραγματικό. Σε αυτήν την προσπάθεια μπορεί και η Ελλάδα να συνδράμει, εφόσον η χώρα μου πιστεύει στη χρησιμότητα αυτού του θεσμού. Πάντως, θα ήθελα να πω ότι η ΕΕ έχει ρόλο σε αυτές τις συνθήκες, ιδιαίτερα για να πείσει την Τουρκία να εγκαταλείψει την πρόταση των δύο χωριστών κρατών και να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για μια κοινά αποδεκτή λύση, βασισμένη στις αποφάσεις του ΟΗΕ, και ξεκινώντας από το σημείο που διακόπηκε το Κραν Μοντανά.

Πολιτική ισότητα

Ποιες είναι σήμερα οι προϋποθέσεις για την επανέναρξη των συνομιλιών στο Κυπριακό;

Οι προϋποθέσεις για να μεταπειστεί η Τουρκία να εγκαταλείψει τα σχέδια δύο κρατών είναι πρώτα και κύρια η απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποδεχθεί την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων, στη θέση της προτεινόμενης από την Τουρκία κυρίαρχης ισότητας. Αυτό έχει ορισμένες ιδιαίτερες εκφάνσεις. Λόγου χάρη στο θέμα της εναλλασσόμενης προεδρίας.

Υπάρχουν περιθώρια υποχωρήσεων από ε/κ πλευράς στο Κυπριακό ώστε να επιτευχθεί συμφωνία;

Όπως τόνισα στην προηγούμενη ερώτησή σας, η Τουρκία για να πειστεί να εγκαταλείψει την ακραία θέση της πρέπει να έχει εγγυήσεις ισοπολιτείας της τουρκοκυπριακής μειονότητας. Δυστυχώς, δεν βρισκόμαστε στις συνθήκες του 1960 και στις Συμφωνίες Ζυρίχης/Λονδίνου. Η πάροδος του χρόνου και τα δραματικά γεγονότα που έχουν επισυμβεί (με κορυφαίο την εισβολή και κατοχή από τους Τούρκους του βόρειου τμήματος του νησιού) έχουν δυναμιτίσει τις προσπάθειες της Δημοκρατίας της Κύπρου για ένα αρκετά ευνοϊκό καθεστώς υπέρ αυτής. Κατά συνέπεια, και στην προσπάθεια να επιτευχθεί συμφωνία με διπλωματικά μέσα και να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση, και τα δύο μέρη πρέπει να προβούν σε υποχωρήσεις σε σχέση με το ιδεατό που θα είχαν στο μυαλό τους. Για τη Δημοκρατία της Κύπρου θα είναι επώδυνο να εγκαταλείψει τη σημερινή αυτονομία της και να δεχτεί να συνδιοικήσει με την τουρκοκυπριακή κοινότητα το σύνολο του νησιού. Καταλαβαίνουμε όσους έχουν δεύτερες σκέψεις γύρω από μια τέτοια λύση. Αλλά παρά τα μειονεκτήματά της, η λύση αυτή προσφέρει τις δυνατότητες μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Δημοκρατίας, στα πλαίσια της ΕΕ, που αντιστρατεύεται την επικίνδυνη εξέλιξη των δύο κρατών και την Τουρκία μέσα στο νησί, με τα στρατεύματά της και τη σαφή επιρροή της στους Τουρκοκύπριους.

Τουρκικές προθέσεις

Διαβλέπετε κάποια σοβαρή πρόθεση από πλευράς Τουρκίας για την επίλυση των ελληνοτουρκικών και του Κυπριακού;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό αξίζει ένα εκατομμύριο ευρώ. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τις εξελίξεις του επικείμενου ελληνοτουρκικού διαλόγου, ούτε την κατάληξή του. Επίσης, δεν γνωρίζω πότε θα αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελληνοκύπριων (που εκπροσωπούνται από τη Δημοκρατία της Κύπρου) και Τουρκοκύπριων. Πάντως, οι οιωνοί είναι καλοί σε σχέση με την Ελλάδα, από τη στιγμή που ο Ερντογάν πιέζεται από την οικονομική κρίση την οποία βιώνει η Τουρκία και επιθυμεί περαιτέρω σύσφιγξη των σχέσεων της χώρας του με την ΕΕ, και από τις ΗΠΑ με τις οποίες εκκρεμεί η απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας για τον εκσυγχρονισμό των F-16 και την αγορά νέων. Σε σχέση με την Κύπρο το ζήτημα μοιάζει πολύπλοκο καθώς η πρόταση της Τουρκίας για δύο κράτη δεν αποτελεί βεβαίως στοιχείο για έναρξη των διαπραγματεύσεων, και ο Ερντογάν πρέπει πρώτα να πεισθεί για διαφοροποίηση της στάσης του αυτής.

Οι μεγάλες διαφορές

Συνοπτικά ποιες είναι οι μεγάλες διαφορές σήμερα μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας;

Οι μεγάλες διαφορές μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες (αιγιαλίτιδα ζώνη, υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη). Αναφορικά με την αιγιαλίτιδα ζώνη, η Ελλάδα επιμένει να διατηρεί το δικαίωμα επέκτασης από τα σημερινά 6 ναυτικά μίλια στα 12 ναυτικά μίλια. Ενώ η Τουρκία δεν δέχεται αυτήν την επέκταση. Κατά τη διάρκεια των διερευνητικών συνομιλιών αποσπάσαμε, κατ' αρχάς, τη συναίνεση της γείτονος για μια επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια της αιγιαλίτιδας, αλλά μόνο για τα ηπειρωτικά εδάφη μας, με τα νησιωτικά να παραμένουν στα 6 ναυτικά μίλια. Από την πρόταση αυτή υπήρξε μεταγενέστερη υπαναχώρηση της Τουρκίας. Σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ οι θέσεις των δύο χωρών είναι διαμετρικά αντίθετες, καθώς η Τουρκία επιμένει ότι τα ελληνικά νησιά δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, ενώ η Ελλάδα υποστηρίζει το αντίθετο. Πιθανή λύση θα δοθεί τελικά από το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης που εδράζεται στη Χάγη. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που έχει θέση η Τουρκία, αλλά γι' αυτά η Ελλάδα αρνείται να τα συζητήσει, εφόσον εμπίπτουν στην κυριαρχία της.